چند روز پس از پایان تجاوز نظامی اسراییل علیه ایران مسعود پزشکیان، رییس جمهوری در قاب دوربین تاکر کارلسون، خبرنگار پیشین فاکس نیوز و صدای غیررسمی جناح ترامپ به عنوان یکی از جنجالی‌ترین چهره‌های رسانه‌ای آمریکا ظاهر شد. این گفت‌وگو نه صرفاً مصاحبه‌ای رسانه‌ای که بازتابی از راهبرد تازه تهران در میدان دیپلماسی عمومی بود؛ تلاشی حساب‌شده برای سخن گفتن مستقیم با مردم آمریکا. پزشکیان با اشاره به این واقعیت که اسراییل «بر میز دیپلماسی بمب انداخت» هشدار داد که بدون اعتمادسازی، نشستن مجدد بر سر میز مذاکره معنایی ندارد. او با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی آغازگر جنگ نبوده و خواهان صلح است، توپ را به زمین واشنگتن انداخت و گفت: «اگر آمریکا واقعاً خواهان ثبات است، باید اول جلوی آتش‌افروزی تل‌آویو را بگیرد.» پیام او صریح بود: پایان دادن به جنگ، در گرو تصمیم رییس‌جمهوری آمریکاست؛ نه از طریق تهدید بلکه با مهار سیاست‌های نتانیاهو. گزارش پیش رو با مرور این گفت‌وگو و واکاوی نظرات شماری از کارشناسان سیاست خارجی، به بررسی ابعاد و اهمیت طرح این مواضع در صحنه دیپلماسی می‌پردازد؛ از چشم‌انداز بازسازی اعتماد، تا اهمیت دیپلماسی رسانه‌ای در انعکاس تصویر ایرانی که همچنان مقاوم ایستاده است.

موازنه‌سازی در فضای رسانه‌ای غرب

کوروش احمدی دیپلمات اسبق ایران:

گفت‌و‌گوی جدید رییس‌جمهوری با رسانه آمریکایی را باید تلاشی دیرهنگام اما ارزشمند در حوزه دیپلماسی عمومی ایران دانست. گفت‌وگویی که اگر پیش از آغاز جنگ 12روزه میان ایران و اسراییل انجام می‌شد، می‌توانست تأثیرگذاری بیشتری در تعدیل فضای روانی و تبلیغاتی علیه ایران در جامعه آمریکا داشته باشد؛ با این حال، انجام آن در وضعیت کنونی نیز حاوی پیام‌های مهمی برای مخاطبان داخلی و خارجی است.

یکی از اشکالات دیرپای سیاست رسانه‌ای جمهوری اسلامی، ضعف در برقراری ارتباط مستقیم با افکار عمومی ایالات متحده بوده است؛ جامعه‌ای که عمدتاً تصویر خود از ایران را از فیلتر رسانه‌های غربی آن‌هم به‌ صورت گزینشی یا تحریف ‌شده دریافت می‌کند. از این منظر، حضور پزشکیان در رسانه‌ای که پایگاه اجتماعی مهمی در میان طرفداران ترامپ دارد، فرصتی برای اصلاح این روایت و رساندن پیام ایران به بخشی از جامعه آمریکاست که احتمالاً در آینده سیاسی آن کشور نیز نقش‌آفرینی خواهند کرد. پزشکیان در این گفت‌وگو با اشاره به اختلاف میان جریان افراطی در اسراییل و بدنه نهادهای رسمی آن، تلاش کرد مسئولیت جنگ‌افروزی را متوجه شخص نتانیاهو و همراهان تندرو او کند و همزمان به دولت آمریکا هشدار داد که گرفتار پروژه‌های تحمیلی آنان نشود. او تأکید کرد که جنگ و بی‌ثباتی در منطقه محصول تصمیمات یک‌جانبه و ماجراجویانه تل‌آویو است.

رییس‌جمهوری همچنین با تأکید بر اینکه آمریکا می‌تواند و باید با مهار جریان افراطی در اسراییل از گسترش جنگ جلوگیری کند، توپ را به زمین کاخ سفید انداخت؛ پیامی که هم برای دولت آمریکا و هم برای طیف ترامپیست قابل درک و تفسیر است. از این منظر، سخنان رییس‌جمهوری ایران حاوی دعوتی ضمنی به بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای ایالات متحده و پرهیز از افتادن در دام ائتلاف‌های افراطی و بی‌ثبات‌کننده بود. این رویکرد از آن جهت حائز اهمیت است که از یک ‌سو امکان شکاف‌افکنی در اجماع‌های ضدایرانی موجود را تقویت می‌کند و از سوی دیگر، می‌تواند در بلندمدت بر تحلیل نخبگان آمریکایی نسبت به ریشه‌های بحران‌های منطقه‌ای اثرگذار باشد؛ تحلیلی که در صورت تثبیت، بسترهای تازه‌ای برای تعامل و کاهش تنش فراهم خواهد ساخت.  بخش مهم دیگر سخنان رییس‌جمهوری، اعلام آمادگی ایران برای ازسرگیری همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود. او با اشاره به عوامل ایجاد بی‌اعتمادی، تأکید کرد که ایران درِ گفت‌وگو را نبسته است. این سخنان در زمانی مطرح می‌شود که برخی بازیگران داخلی و خارجی تلاش دارند از طریق طرح مباحثی همچون راهبرد «ابهام هسته‌ای» یا تفسیر افراطی از مصوبه مجلس، تصویر تقابلی از سیاست هسته‌ای ایران ارائه دهند. نکته قابل‌ توجه دیگر اشاره صریح پزشکیان به امکان سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در ایران بود؛ آن‌هم با استناد به مشورت با رهبری. حتی اگر در عمل تحقق این امر با موانعی همراه باشد، بیان آن می‌تواند فضای روانی بازار، نگاه سرمایه‌گذاران و حتی رویکرد کشورهای ثالث را متأثر سازد. این مصاحبه، به ‌درستی تلاش کرد به‌جای دیپلماسی واکنشی، زبان ابتکار و اعتمادسازی را به‌کار گیرد؛ آن‌هم در یکی از حساس‌ترین بزنگاه‌های سیاست خارجی ایران.

دو مخاطب اصلی پیام پزشکیان در آمریکا

 حیدرعلی مسعودی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه: 

گفت‌وگوی مسعود پزشکیان، رییس‌ جمهوری ایران با چهره رسانه‌ای محافظه‌کار آمریکایی از دو منظر بستر زمانی و بستر محتوایی قابل بررسی است؛ از منظر زمانی، انجام و انتشار این مصاحبه دقیقاً در مقطعی صورت گرفت که همزمان با سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به واشنگتن و دیدار او با دونالد ترامپ پس از حمله اسراییل به خاک ایران بود. چنین تقارنی نمی‌تواند تصادفی تلقی شود و به نظر می‌رسد هدف اصلی این گفت‌وگو، تلاش ایران برای بهره‌گیری از فشار بدنه اجتماعی ضدجنگ در میان حامیان ترامپ به‌منظور تجدیدنظر در همراهی ترامپ با سیاست‌های ضدایرانی نتانیاهو باشد. در بستر محتوایی نیز چند نکته برجسته قابل تحلیل است.

در غیاب روابط دیپلماتیک رسمی میان تهران و واشنگتن، دولت آقای پزشکیان کوشیده است از ظرفیت یک روزنه رسانه‌ای پرمخاطب مانند تاکر کارلسون بهره‌ گیرد تا دیپلماسی عمومی ایران را فعال سازد. این تلاش بویژه در جهت ایجاد ارتباط با بدنه اجتماعی ضدجنگِ حامی ترامپ و حتی برخی از نخبگان محافظه‌کار نزدیک به او صورت گرفته است.

از این منظر، گفت‌وگو را می‌توان مصداق نوعی «توازن نامتقارن دیپلماتیک» دانست؛ به این معنا که دولت‌ها در نبود ابزارهای رسمی یا برابر، از همه امکانات موجود برای خنثی‌سازی اقدامات دیپلماتیک رقبا و دشمنان خود استفاده می‌کنند.

مخاطبان اصلی این گفت‌وگو را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته اول، بدنه اجتماعی ضدجنگ طرفدار ترامپ است که همواره نسبت به درگیری‌های بی‌پایان در خاورمیانه و گسترش عملیات نظامی آمریکا در خارج از مرزها حساسیت دارد. پیامی که پزشکیان به این بخش از جامعه انتقال می‌دهد روشن است: نتانیاهو در حال تخریب دیپلماسی آمریکایی و سوق‌دادن این کشور به ‌سوی درگیری‌های فرسایشی است؛ درگیری‌هایی که نه به سود آمریکا، بلکه در راستای منافع سیاسی اسراییل است. بنابراین، اگر ترامپ مایل است حمایت این بدنه اجتماعی را حفظ کند، باید منافع ملی آمریکا را در اولویت قرار دهد، نه منافع تل‌آویو را.

مخاطب دوم گفت‌وگو شخص ترامپ است. پیام‌های پزشکیان برای او در چند محور قابل احصاست:

1 -‌تأکید بر باز بودن باب مذاکره با آمریکا، مشروط بر دریافت تضمین برای عدم تکرار تجاوز.

2 -‌هشدار نسبت به افتادن دوباره ترامپ در دام جنگ‌طلبانه نتانیاهو.

3 -‌ضرورت تفکیک میان اولویت‌ها و منافع امنیتی ایالات متحده و اسراییل در قبال ایران.

4 -‌تلاش برای فروکاستن از جو منفی ناشی از تهدید پیشین ترامپ به ترور مقامات ایران.

5 -‌تحریک روحیه معامله‌گری ترامپ از طریق تأکید بر امکان سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در ایران.

6 -‌یادآوری پتانسیل منحصر‌به‌فرد ترامپ در شکل‌دهی به جنگ یا صلح در منطقه خاورمیانه.

در مجموع، به نظر می‌رسد دولت پزشکیان، با اعلام آمادگی کامل نظامی در برابر هرگونه تهدید، تلاش دارد از تمام ابزارهای دیپلماسی عمومی برای ایجاد فشار اجتماعی و اقناع نخبگانی استفاده کند؛ فشاری که بتواند یا موجب فاصله‌گذاری میان ترامپ و نتانیاهو شود، یا حداقل در همپوشانی کامل منافع امنیتی آمریکا و اسراییل درباره ایران تردید ایجاد کند.

موفقیت یا ناکامی این سیاست، به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله تداوم این رویکرد از سوی ایران، هوشمندی در بهره‌برداری از فرصت‌های رسانه‌ای، و در نهایت ارزیابی دقیق ترامپ و نتانیاهو از هزینه‌ها و منافع دو مسیر متفاوت: تقابل یا تعامل با ایران.

تبیین راهبرد تهران در قاب دیپلماسی عمومی

مصطفی زهرانی استاد دانشکده روابط بین‌الملل:

مصاحبه مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری ایران با تاکر کارلسون، روزنامه‌نگار آمریکایی و چهره‌ای نزدیک به جریان ترامپیسم، گامی هوشمندانه در مسیر دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود؛ بویژه در شرایطی که منطقه هنوز در التهاب پس از جنگ 12 روزه اسراییل علیه ایران به سر می‌برد و سایه تهدید نظامی مجدد، همچنان بر فضای منطقه سنگینی می‌کند.

اهمیت این مصاحبه نه فقط در صراحت مواضع پزشکیان بلکه در انتخاب بستر انتشار آن است. گفت‌وگو با یکی از چهره‌های رسانه‌ای مؤثر در جناح محافظه‌کار ایالات متحده، بویژه مخاطبان ترامپی، می‌تواند نوعی پیام‌ مستقیم به نخبگان تصمیم‌ساز آمریکایی تلقی شود. رییس‌جمهوری ایران در این گفت‌وگو با تأکید بر اینکه ایران آغازگر جنگ نبوده و خواهان ادامه آن نیست، تصریح کرد که رژیم صهیونیستی عملاً روند مذاکرات را با حملات خود متوقف کرده و اعتماد متقابل را درهم شکسته است. او همچنین برای اولین ‌بار در چنین سطحی از آمادگی ایران برای بازگشت به مذاکرات و حتی همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سخن گفت. در این مصاحبه، پزشکیان بر موانعی مانند تحریم‌های اقتصادی، فقدان اعتماد متقابل و نقش مخرب اسراییل در سیاست‌های منطقه‌ای تأکید کرد و در عین حال، رویکردی عمل‌گرایانه را برای کاهش تنش‌ها پیشنهاد داد: مهار نتانیاهو به‌عنوان گامی ضروری از سوی دولت آمریکا برای بازگشت به ثبات. چنین مواضعی نه تنها نمایانگر استمرار سیاست مذاکره‌محور دولت سیزدهم که نشانه‌ای از بازتعریف زبان دیپلماسی ایران برای مخاطب جهانی است؛ زبانی که این‌بار با ابزارهای رسانه‌ای بین‌المللی و بر بستر دیپلماسی عمومی، روایت ایران را بدون واسطه به مخاطب غربی منتقل می‌کند.

در مجموع، این مصاحبه بیش از آنکه یک گفت‌وگوی صرف باشد، پیامی راهبردی است: تهران نه تنها هنوز درهای دیپلماسی را نبسته است بلکه برای مدیریت تنش‌ها، از ابزارهای متنوع‌‌تری از گذشته بهره می‌گیرد؛ از جمله گفت‌وگو با مخاطبانی که پیش‌تر به دلایل سیاسی، خارج از دایره هدفگذاری دیپلماسی ایران محسوب می‌شدند.

تبیین عقلانی گشایش مشروط در حل مسائل ایران و آمریکا

عبدالرضا فرجی‌راد استاد ژئوپلیتیک دانشگاه:

مصاحبه رییس‌جمهوری ایران با روزنامه‌‌نگار آمریکایی از منظر انتقال روایت‌های رسمی جمهوری اسلامی به افکار عمومی غربی اهمیت مضاعفی دارد. این گفت‌وگو در شرایطی صورت گرفت که هنوز بازتاب جنگ 12 روزه اسراییل علیه ایران در فضای منطقه‌ای و بین‌المللی زنده است و شائبه احتمال درگیری مجدد، تحلیل‌ها را به سوی آینده‌ای ناپایدار سوق داده است.

هرچند گفت‌‌وگو کوتاه بود اما نکات راهبردی مطرح‌ شده در آن، بازتاب ‌دهنده رویکردی تازه در نحوه مواجهه ایران با رسانه‌های جهانی است. پزشکیان در پاسخ به پرسش درباره ادعای تلاش برای ترور او با تبیینی سنجیده و معطوف به بافت فرهنگی- سیاسی منطقه، ضمن جدا کردن موضع رسمی دولت از اظهارات علما، به نقش دین در حوزه عمومی در کشورهای اسلامی اشاره کرد.

این پاسخ، همزمان از سوء برداشت‌های احتمالی در رسانه‌های غربی جلوگیری کرد و هم خط تمایز روشنی میان ساختار حکمرانی ایران و رفتار برخی جریان‌های داخلی ترسیم نمود.

در بخش دیگری از مصاحبه، پزشکیان به پرسش درباره روابط اقتصادی ایران و آمریکا پاسخ داد. او ضمن اشاره به گفت‌وگوهایش با رهبری تصریح کرد که ممانعتی از جانب عالی‌ترین سطح نظام برای همکاری اقتصادی با ایالات متحده وجود ندارد، به ‌شرط آنکه بستر این همکاری‌ها بر مبنای احترام و رفع تحریم‌ها فراهم شود. این موضع، در فضای پس از جنگ و تنش‌های فزاینده، پیامی صریح به واشنگتن است: تهران مسیر تعامل را نبسته است، مشروط بر آنکه اعتمادسازی واقعی صورت گیرد.

در بخش مهمی از مصاحبه با تاکر کارلسون، مسعود پزشکیان به پرسشی کلیدی درباره امکان همکاری اقتصادی ایران و آمریکا پاسخ داد؛ پاسخی که از نظر محتوایی حامل پیام صریح و سطح بالای نظام جمهوری اسلامی ایران به ساختار قدرت در ایالات متحده بود. پزشکیان با اشاره به مشورت‌های انجام ‌شده با مقام معظم رهبری تصریح کرد که از نظر ساختار سیاسی جمهوری اسلامی، در اصلِ همکاری اقتصادی با آمریکا منعی وجود ندارد، مشروط بر آنکه بستر این همکاری، بر پایه احترام متقابل و رفع واقعی تحریم‌ها فراهم شود.

این نکته، از منظر تحلیلگران سیاست خارجی حائز اهمیت دوچندان است؛ چراکه طی سال‌های گذشته، یکی از اصلی‌ترین موانع در مسیر هرگونه تعامل اقتصادی بین تهران و واشنگتن، وجود ساختار پیچیده‌ای از تحریم‌ها بوده که نه تنها مبادلات بانکی و سرمایه‌گذاری خارجی را مسدود کرده، بلکه از نظر روانی نیز فضای ناامنی را برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی ایجاد کرده است. اکنون، رییس‌جمهوری ایران صراحتاً تأکید می‌کند که آنچه مانع تعامل اقتصادی است، نه اراده سیاسی تهران، بلکه استمرار نظام تحریم‌هاست؛ نظامی که برخلاف ادعای واشنگتن، نه ابزار فشار هدفمند، بلکه سازوکاری فلج‌کننده برای اقتصاد ملی و حتی رفاه عمومی مردم ایران بوده است.

در این چهارچوب، پیام پزشکیان را باید در امتداد تلاش‌های دیپلماسی عمومی تهران برای بازتعریف روایت غالب در رسانه‌های غربی دانست: روایتی که طی دهه گذشته همواره ایران را به‌عنوان بازیگری سرسخت و غیرقابل انعطاف معرفی کرده است. اکنون، در کوران پساجنگ و در گفت‌وگویی با رسانه‌ای نزدیک به جریان ترامپی، ایران در حال انتقال این پیام است که «تعامل ممکن است، اگر آمریکا اراده تغییر نشان دهد.»

به‌ویژه آنکه پزشکیان در ادامه این پاسخ، بر آمادگی ایران برای سرمایه‌ پذیری خارجی نیز اشاره کرد؛ نکته‌ای که اگر با رفع تحریم‌ها و تضمین‌های حقوقی همراه شود، می‌تواند افق‌های تازه‌ای برای بازسازی اقتصاد ایران در دوران پسا‌تحریم بگشاید. از این منظر، این مصاحبه نه تنها ناظر به بازتاب جنگ و پیامدهای آن، بلکه نشانه‌ای از تلاش ایران برای عبور از وضعیت تقابلی، با تکیه بر عقلانیت اقتصادی و ابتکار دیپلماتیک بود.

در مجموع، این مصاحبه کوتاه ولی هدفمند، نشان‌دهنده عزم دولت جدید برای بهره‌گیری هوشمندانه از دیپلماسی رسانه‌ای است. گفت‌وگو با رسانه‌ای نزدیک به جناح ترامپ، انتخابی تاکتیکی برای رساندن پیام ایران به لایه‌ای از ساختار قدرت آمریکاست که می‌تواند در شرایط کنونی در روند مدیریت و کاهش بحران اثرگذار باشد.

روزنامه ایران