تحلیلگران ترکیه به این اشاره کرده‌اند که در دیدار اخیر بین مقامات امنیتی این کشور و سران حماس، موضوع خلع سلاح نیز مطرح شده است.

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها جراید و رسانه‌های نزدیک به حزب حاکم ترکیه، مرتباً درباره این موضوع صحبت می‌کنند که آنکارا در معادلات دیپلماتیک منطقه، نقش‌های جدیدی بر عهده گرفته است.

از آنجایی که این اظهارات، با سخنان ترامپ در مورد احتمال سازش و توافق بین رژیم صهیونیستی و حماس همزمان شده، گمانه زنی‌هایی درباره یک سناریوی محرمانه مطرح شده است.

سناریویی که بر مبنای آن، اردوغان ماموریت مهمی بر عهده ابراهیم کالن رییس سرویس اطلاعاتی میت و هاکان فیدان وزیر امور خارجه گذاشته تا زمینه دستیابی به یک توافق جدید در غزه فراهم شود.

در جریان سفر اخیر یکی از رهبران ارشد حماس به ترکیه، ابراهیم کالین صحبت بر سر راهکارهای دستیابی به یک توافق پایدار را به میان کشیده و درباره این موضوع صحبت شده که مبارزین حماس تحت چه شرایطی ممکن است سلاح‌ها را کنار بگذارند.

نکته جالب توجه اینجاست که خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه، اعلام کرده که به منظور حفظ تدابیر امنیتی، دیدار رییس سرویس میت با هیات حماس، در یک مکان محرمانه برگزار شده است.

برخی رسانه‌ها نیز از این موضوع خبر داده‌اند که محمد درویش رییس شورای سیاسی حماس و هیئت همراهش پس از دیدار با کالین، به سرعت ترکیه را ترک کرده‌اند.

رسانه‌های نزدیک به دولت اردوغان، صرفاً به این اشاره کرده‌اند که در دیدار مزبور ابعاد فاجعه انسانی در غزه و تلاش‌های ترکیه برای پایان دادن به جنگ و «تضمین ارسال فوری کمک‌ها» به این منطقه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ولی روزنامه سوزجو چاپ آنکارا نوشته که سفر هیات حماس به ترکیه پس از آن صورت گرفت که دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا درباره توافق و آتش‌بس بین رژیم صهیونیستی و حماس ابراز خوش‌بینی کرد.

مراد یتکین از تحلیلگران سیاسی ترکیه، در یک گزارش ابتکاری، با یادآوری سیر زمانی رویدادهای منطقه و نوع فعالیت ابراهیم کالین و هاکان فیدان در ان مقطع، سناریوی احتمالی خلع سلاح حماس را بررسی کرده است.

اظهارات یتکین درباره این موضوع را با هم مرور می‌کنیم:

آیا ترکیه حماس را متقاعد می‌کند؟

دیدار محرمانه‌ای که بین ابراهیم کالین رییس سازمان اطلاعات ترکیه (میت) و محمد اسماعیل درویش رییس شورای حماس و هیئت همراهش در تاریخ 29 ژوئن صورت گرفته، چهار هدف مهم را دنبال کرده است:

1- بررسی ابعاد فاجعه انسانی در غزه.

2- تلاش‌های ترکیه به همراه جامعه بین‌المللی برای پایان دادن به فاجعه انسانی و ویرانی در غزه و تضمین عبور فوری کمک‌ها.

3- تضمین توافق و همکاری بین گروه‌های فلسطینی.

4- گام‌های لازم برای دستیابی به آتش‌بس دائمی در غزه برداشته.

اما این فقط ظاهر ماجراست و یک موضوع پنجم در ذات این چهار ماده وجود دارد که عبارت است از آینده حماس، یا به طور دقیق‌تر، بررسی این مساله که آیا حماس همچنان به عنوان یک سازمان مسلح باقی خواهد ماند یا خیر. 

واضح است که اسراییل، با حمایت آمریکا و اروپای غربی، غزه را به جهنمی روی زمین تبدیل کرده و همچنان به از بین بردن جمعیت غیرنظامی ادامه خواهد داد. ولی دولت دونالد ترامپ از همین حالا شرط‌بندی روی این موضوع را آغاز کرده که اگر حماس سلاح‌هایش را زمین بگذارد، می‌تواند به حیات سیاسی خود ادامه دهد.

خلع سلاح پ.ک.ک و حماس

هنوز شواهد کافی برای گفتن این وجود ندارد که پروژه حماس، که در ابتدا به صورت آتش‌بس با اسراییل، سپس صلح با سازمان آزادیبخش فلسطین در رام‌الله، سپس کنار گذاشتن سلاح و ادامه حیات خود به عنوان یک حزب سیاسی و کنار گذاشتن سلاح توسط پ.ک.ک و گنجانده شدن در سیاست‌های پارلمانی ترکیه (از اکتبر 2024) مطرح شده بود، از ابتدا به همین شکل تدوین شد یا نه. ولی می‌توانیم بگوییم که به زعم آمریکا، در طراحی خاورمیانه جدید، تلاشی برای کاهش نفوذ مسکو و تهران در جریان است و دو روند خلع سلاح پ.ک.ک و حماس نیز به شکل عجیبی همزمان شده‌اند.

جزییات را در ادامه خواهیم دید، اما تمایل دارم به این نکته دیگر نیز اشاره کنم که تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه و نماینده ترامپ در پرونده سوریه، هم انتظار دارد آتش‌بس بین حماس و اسراییل به زودی صورت بگیرد و هم آشکارا اعلام کرده که ترکیه برای به رسمیت شناختن اسراییل نزد دیگر کشورهای منطقه، یک نقش اساسی و کلیدی را بر عهده دارد.

اگر از زمان انتخاب مجدد اردوغان در ماه مه 2023 میلادی از منظر حماس و پ.ک.ک به تحولات خاص در خاورمیانه و ترکیه بنگریم، می‌توانیم یک نقطه اشتراک در روندهای مربوط به حماس و پ.ک.ک را کشف کنیم.

به نظر می‌رسد از دید مقامات آنکارا، توانایی ترکیه در متقاعد کردن حماس برای پذیرش آتش‌بس و شاید بعداً برای کنار گذاشتن سلاح، عامل مهمی در تأسیس خاورمیانه جدید خواهد بود.

حالا بیایید نگاهی به آنچه از ژوئن 2023 میلادی و سومین پیروزی انتخاباتی اردوغان به بعد، نگاه کنیم:

17 ژوییه 2023 - اسماعیل هنیه رییس دفتر سیاسی حماس، در آنکارا مورد استقبال اردوغان قرار گرفت.

7 اکتبر 2023: حماس از مرز غزه عبور کرد و به اسراییل حمله کرد و حداقل 1200 نفر را کشت. تعداد فلسطینی‌هایی که در غزه در حملات اسراییل کشته شده‌اند، از 56500 نفر فراتر رفته است.

4 ژوییه 2024: هنیه جلساتی را با مقامات ترکیه، مصر و قطر برای درخواست آتش‌بس در غزه برگزار کرد.

30 ژوییه 2024: هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه، در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان با هنیه در تهران دیدار کرد.

31 ژوییه 2024: هنیه در ساعات اولیه صبح در تهران به دست اسراییل ترور شد.

 13 سپتامبر 2024: ابراهیم کالین رییس میت با نمایندگان دفتر سیاسی حماس در آنکارا ملاقات کرد.

17 تا 19 سپتامبر 2024: موساد با پیجر به کادرهای حزب‌الله لبنان حمله کرد.

27 سپتامبر 2024 : حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، توسط اسراییل ترور شد.

16 اکتبر 2024 - یحیی سنوار، رهبر حماس که جانشین هنیه شده بود، توسط سربازان اسراییلی کشته شد.

 18 اکتبر 2024: هاکان فیدان با محمد اسماعیل درویش، رییس شورای حماس و اعضای دفتر سیاسی در استانبول دیدار کرد.

ابتکار عمل پ.ک.ک، تغییر در سوریه

22 اکتبر 2024: دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی گرا، از عبدالله اوجالان رهبر زندانی پ‌.ک.‌ک، خواست تا دستور خلع سلاح و انحلال حزب را صادر کند.

8 دسامبر 2024: بشار اسد رییس جمهور سوریه، به روسیه گریخت. احمد الشرع، رهبر هیئت تحریر الشام، با نام مستعار «محمد الجولانی»، یک هفته پیش از ادلب حرکت کرد و وارد دمشق شد و اداره امور را به دست گرفت. حضور ایران و روسیه کاهش یافت و اسراییل فراتر از جولان وارد خاک سوریه شد.

12 دسامبر 2024: ابراهیم کالین به همراه رییس اطلاعات قطر که به ترکیه آمده بود، به دمشق رفت. او اولین مقام رسمی خارجی بود که با الشرع دیدار کرد و در مسجد اموی نماز خواند.

28 دسامبر 2024: کالین با هیئت حماس دیدار کرد.

13 ژانویه 2025: کالین با مقامات حماس گفتگوی تلفنی داشت.

ترامپ: خبرهای خوبی از ترکیه رسیده است

20 ژانویه 2025: دونالد ترامپ دومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد.

29 ژانویه 2025: اردوغان، هیئت حماس به رهبری درویش را در آنکارا به حضور پذیرفت. فیدان، کالین و دیگر مقامات ارشد نیز در این جلسه حضور داشتند.

27 فوریه 2025: اوجالان از طریق هیئت حزب دمپارتی، از پ.ک.ک خواست تا سلاح‌ها را زمین گذاشته و خود را منحل کند.

16 مارس 2025: در تماس تلفنی اردوغان و ترامپ، مسائل روسیه-اوکراین، اسراییل-غزه و سوریه-پ‌ک‌ک مورد بحث قرار گرفت.

22 مارس 2025: هاکان فیدان با هیئتی از حماس به ریاست خلیل الحیه عضو دفتر سیاسی حماس، دیدار کرد.

22 مارس 2025: استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، گفت که حماس در صورت کنار گذاشتن سلاح‌هایش می‌تواند در غزه بماند و در روند سیاسی مشارکت کند. او گفت: «خبرهای خوبی از ترکیه می‌رسد».

24 و 25 مارس 2025: عاکف چاتای کیلیچ، مشاور ارشد امنیت و سیاست خارجی اردوغان، با مایکل والز مشاور امنیت ملی ترامپ، در واشنگتن دیدار کرد و روز بعد، فیدان با مارکو روبیو وزیر امور خارجه دیدار کرد. ترامپ گفت: «ترکیه یک تمدن باستانی و اردوغان رهبر خوبی است.»

فیدان و کالین همچنان مشغول کارند

9 آوریل 2025: هیئت‌های ترکیه و اسراییل با میانجیگری جمهوری آذربایجان، مذاکرات خود را در باکو آغاز کردند تا از درگیری در سوریه جلوگیری شود. 

10 آوریل 2025: اردوغان با پروین بولدان و سری سوریا اوندر از هیئت ملاقات‌کننده با اوجالان دیدار کرد و به یلماز تونچ وزیر دادگستری دستور داد تا کار روی ترتیبات قانونی این روند را آغاز کند.

19 آوریل 2025: فیدان و کالین یک بار دیگر در آنکارا با هیئت حماس دیدار کردند.

12 مه 2025: پ.ک.ک اعلام کرد که در دوازدهمین کنگره خود تصمیم به انحلال سازمان و پایان دادن به مبارزه مسلحانه گرفته است.

14 مه 2025: ترامپ که در ریاض بود، پس از دیدار با احمد الشرع و محمد بن سلمان و حضور برخط اردوغان، اعلام کرد که تحریم‌های سوریه را لغو خواهد کرد.

25 مه 2025: تام باراک گفت که سوریه تجزیه نخواهد شد و سایکس-پیکوی جدیدی وجود نخواهد داشت.

29 مه 2025: فیدان با عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر و همچنین مقامات حماس در قطر گفتگوی تلفنی انجام داد.

جنگ اسراییل و ایران و روند پ.ک.ک

2 ژوئن 2025: تام باراک گفت که نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) وابسته به PKK متحد آمریکا علیه داعش در سوریه هستند و آمریکا به حمایت از آنها ادامه خواهد داد. فیدان در همان روز گفت که حمایت آمریکا غیرقابل قبول است و باید پایان یابد.

2 ژوئن 2025: کالین با خلیل الحیه، معاون رییس دفتر سیاسی حماس، گفتگوی تلفنی داشت.

13 ژوئن 2025: اسراییل به ایران حمله کرد. ایران به شکلی گسترده و مقتدرانه، واکنش نشان داد.

18 ژوئن 2025: گولستان کیلیچ کوچییگیت، عضو حزب دمپارتی ترکیه، پس از دیدارهایش با نعمان کورتولموش رییس پارلمان کبیر ترکیه، گفت که پیش از شروع تعطیلات پارلمان در 15 ژوییه، کمیسیونی برای تضمین‌های سیاسی در روند حل و فصل مناقشه در مجلس تشکیل خواهد شد. ولی یاشار گولر وزیر دفاع ملی اصرار کرد: «پ.‌ک.‌ک باید ابتدا سلاح‌های خود را زمین بگذارد.»

22 ژوئن 2025: ترامپ به درخواست بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل، تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرد. در 24 ژوئن، ایران موشک‌هایی را به سمت پایگاه آمریکایی در قطر شلیک کرد. 

«اسراییل جدید» و ترکیه؟

29 ژوئن 2025: تام باراک در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی در ازمیر گفت که پس از درگیری‌ها با ایران، «اسراییل نیاز به شناسایی مجدد دارد و کلید این امر در ترکیه نهفته است و او انتظار دارد به زودی آتش‌بس در غزه برقرار شود».

29 ژوئن 2025: ابراهیم کالین رییس MİT با درویش رهبر اجرایی حماس ملاقات کرد.

30 ژوئن 2025: فیدان در دیدار با دیوید لمی، وزیر امور خارجه بریتانیا در آنکارا، گفت «آتش بس بین ایران و اسراییل یکی از اهداف استراتژیک ترکیه است.»

30 ژوئن 2025: سزایی تمللی، عضو حزب دمپارتی گفت که آنها انتظار دارند پ.ک.ک روند خلع سلاح را در اوایل ژوییه آغاز کند.

بدیهی است که این ترافیک دیدارهای دیپلماتیک، در ماه جولای حتی بیشتر هم خواهد شد.

خاورمیانه جدید، بازیگران جدید

تحولاتی روی داده که باعث شده خاورمیانه جدید، از این به بعد فقط شامل شمال آفریقا و فراتر از مصر و لیبی نباشد و حتی دو همسایه شمالی ایران یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان و حتی گرجستان، در روند جدید در این بازی وارد شوند و تحولات سیاسی خاورمیانه، بر گستره‌ای دور تا سواحل دریای سیاه و دریای خزر تاثیر بگذارد. چرا که همین حالا، جمهوری آذربایجان یکی از بازیگران خاورمیانه جدید است و نیمی از نفت اسراییل از طریق آذربایجان و با وساطت ترکیه، از خط لوله باکو-تفلیس-جیحان تامین می‌شود.

همانطور که قبلاً اشاره شد، آذربایجان برای اجرای قوانین عدم تعارض بین ترکیه و اسراییل در سوریه وارد عمل شده است. شرکت نفت آذربایجانی سوکار که سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در ترکیه دارد، در 7 ژوئن اعلام کرد که مدیریت بهره برداری 10 درصد از میدان‌های گازی تامار اسراییل در دریای مدیترانه را به دست آورده است.

در همین حال، توافق صلح آذربایجان و ارمنستان در مراحل پایانی خود بود و در بحبوحه جنگ اسراییل و ایران، پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، در 20 ژوئن به دیدار اردوغان آمد و الهام علی‌اف هم روز قبل از آن، در ترکیه بود. بنابراین تکمیل موفقیت‌آمیز فرآیندهای حماس و پ.ک.ک توسط ترکیه از همه این جهات دارای اهمیت استراتژیک است.