حبیب رحیمی عضو شورای علمی مرکز لرزه نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در واکنش به شایعه شکل گرفته در فضای مجازی مبنی بر احتمال فعال شدن گسل های تهران در اثر بمباران رژیم صهیونیستی توضیح داد: این موضوع از نظر علمی صحت ندارد؛ انرژی لازم برای فعال شدن و گسیختگی گسل های بزرگ و رخداد زلزله های مخرب، بسیار بیشتر از انرژی حاصل از بمب ها یا انفجارهای سطحی است.

وی تأکید کرد: زلزله های طبیعی معمولاً در اعماق 5 تا 15 کیلومتری زمین و در امتداد گسل هایی با ابعاد بسیار بزرگ رخ می دهند، در حالی که انرژی بمب های سنگین مانند بمب های 13 یا 14 تنی فقط توان ایجاد لرزش های کوچک و سطحی (حدود 3 تا 4 ریشتر) را دارند که اثر آن ها محدود به شعاع بسیار کمی در اطراف محل انفجار است.

به گفته حبیبی، انفجارهای سطحی و حتی بمباران های سنگین، توانایی تحریک گسل های عمیق و فعال را ندارند و نمی توانند باعث رخداد زلزله های بزرگ شوند. این نوع انفجارها فقط در شرایط بسیار خاص و در نزدیکی گسل های آماده به فعالیت، ممکن است زلزله های کوچک و محدود ایجاد کنند که آن هم نمی تواند تأثیر قابل توجهی بر گسل های شهر تهران داشته باشد.

وی اعلام کرد: در مجموع، نگرانی درباره فعال شدن گسل های تهران بر اثر حملات نظامی یا بمباران ها، پایه علمی ندارد و صرفاً یک شایعه است. گسل های اصلی تهران تنها در اثر فرآیندهای طبیعی و تجمع انرژی در طول سالیان طولانی فعال می شوند، نه با انفجارهای سطحی یا بمباران.

حبیبی در پاسخ به این پرسش که آیا امکان فعال شدن گسل های یک منطقه به صورت مصنوعی و با تحریک آن ها وجود دارد؟ گفت: بله، امکان فعال شدن گسل های یک منطقه به صورت مصنوعی و با تحریک آن ها وجود دارد. این پدیده در علم زلزله شناسی با عنوان زمین لرزه القایی شناخته می شود و موارد متعددی از آن در سراسر جهان گزارش شده است. فعالیت های انسانی که باعث تغییرات تنش در پوسته زمین می شوند، می توانند زمینه ساز فعال شدن گسل ها و ایجاد زمین لرزه باشند.

امکان فعال شدن گسل در اثر فعالیت های انسانی وجود دارد

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: علاوه بر عوامل طبیعی و حرکت های عادی صفحه های زمین شناختی، هر فعالیتی که باعث تغییر قابل توجه در تنش های اطراف گسل های فعال شود، می تواند زمینه ساز فعال شدن یک گسل باشد؛ البته به شرط آن که گسل در آستانه لغزش و انرژی لازم در آن ذخیره شده باشد.

وی ساخت سدهای بزرگ و پر شدن مخازن آبی را نمونه ای از این فعالیت ها دانست و افزود: وزن زیاد آب در پشت سدها و نفوذ آب به عمق زمین می تواند فشار وارده بر سنگ های زیر مخزن را تغییر دهد و در برخی موارد باعث لغزش و فعال شدن گسل های نزدیک شود. نمونه های متعددی از این پدیده در دنیا ثبت شده است.

او ضمن اشاره به تزریق یا برداشت سیالات از مخازن زیرزمینی، به عنوان نمونه دیگری از عوامل فعال کردن گسل های زلزله، بیان کرد: فعالیت هایی مانند تزریق آب، گاز، یا برداشت نفت و گاز از مخازن زیرزمینی می تواند تعادل تنش ها را در اعماق زمین بر هم بزند و حتی در برخی موارد منجر به رخداد زمین لرزه های قابل توجه شود.

برداشت گسترده آب زیرزمینی و استخراج از معدن در مقیاس وسیع از عوامل مؤثر در تحریک گسل

عضو شورای علمی مرکز لرزه نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برداشت وسیع آب های زیرزمینی و فرونشست زمین را عاملی دیگر در این زمینه برشمرد و گفت: کاهش ناگهانی فشار در لایه های زیرزمینی، به ویژه در مناطقی که برداشت آب به طور گسترده انجام می شود، می تواند موجب تغییر تنش و تحریک گسل ها شود.

حبیبی افزود: حفاری و استخراج مواد معدنی و انفجارهای پی درپی در معادن، به ویژه در مقیاس وسیع یا پروژه های عمرانی بزرگ نیز می تواند باعث تغییرات تنش، بی ثباتی و تحریک گسل های محلی و وقوع زلزله های القایی شود.

او تأکید کرد: در برخی موارد، این نوع مداخلات انسانی منجر به رخداد زمین لرزه هایی با بزرگی بالا (حتی بالای 6 ریشتر) شده است. البته وقوع چنین زمین لرزه هایی نیازمند وجود گسل های آماده به فعالیت و شرایط زمین شناسی خاص است. در نتیجه، عوامل انسانی از طریق تغییر در تنش های زمین می توانند موجب فعال شدن گسل ها شوند، اما این موضوع به شرایط خاص منطقه و میزان انرژی ذخیره شده در گسل بستگی دارد. بیشتر این زلزله ها کوچک و محلی هستند، اما در شرایط خاص و با وجود گسل های آماده به فعالیت، امکان رخداد زمین لرزه های بزرگ تر نیز وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: به طور کلی، هر فعالیت انسانی که باعث تغییر قابل توجه در تنش های زمین شود، می تواند زمینه ساز فعال شدن گسل ها و ایجاد زمین لرزه القایی باشد. این موضوع یکی از مباحث مهم و مورد توجه در مدیریت و پایش پروژه های بزرگ عمرانی و صنعتی است.

به طور کلی، بحران فرونشست زمین و کاهش آب های زیرزمینی تاثیر قابل توجهی بر تحریک بروز زلزله یا فعال شدن گسل ها ندارد. دلیل اصلی این است که گسل های فعال معمولاً در اعماق زیاد (بین 5 تا 15 کیلومتر و حتی بیشتر) قرار دارند، در حالی که فرونشست و افت سطح آب های زیرزمینی عمدتاً پدیده هایی سطحی و محدود به لایه های کم عمق زمین هستند.

تأثیر فرونشست بر فعال شدن گسل، شدید نیست

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران عنوان کرد: تغییرات تنش ناشی از فرونشست، به دلیل تدریجی بودن و محدود بودن به لایه های سطحی، قدرت کافی برای تحریک گسل های عمیق و فعال را ندارد. حتی اگر اثری وجود داشته باشد، آن قدر ناچیز است که از نظر علمی ارزش بررسی و مطالعه جدی ندارد. همچنین، کاهش آب های زیرزمینی و فرونشست ممکن است در برخی مناطق باعث ایجاد ترک های سطحی، نشست ساختمان ها و آسیب به زیرساخت ها شود، اما ارتباط معناداری میان آن تحریک زلزله های بزرگ یا فعال شدن گسل های اصلی نیست.

وی نتیجه گرفت: نگرانی درباره نقش فرونشست و کاهش آب های زیرزمینی در تحریک زلزله ها یا تشدید اثرات آن ها، از نظر علمی و تجربی قابل توجه نیست و بیشتر باید بر پیامدهای مستقیم فرونشست بر زیرساخت های شهری و روستایی تمرکز شود تا بر تحریک گسل ها و بروز زلزله.

منبع: ایلنا