در شرایطی که اقتصاد ایران همچنان با تورم بالا، کاهش قدرت خرید خانوارها و فشار فزاینده بر معیشت مردم مواجه است، موضوع حمایت معیشتی از خانوارها بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه سیاست‌گذاران و کارشناسان اقتصادی قرار گرفته است. یکی از مهم‌ترین ابزارهای حمایتی که طی سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته، طرح کالابرگ الکترونیک است؛ طرحی که به‌جای پرداخت یارانه نقدی، اعتبار مشخصی برای خرید کالاهای اساسی در اختیار خانوارها قرار می‌دهد.

اکنون با نزدیک شدن به بررسی لایحه بودجه سال 1405 در مجلس شورای اسلامی، بحث تمدید و منظم شدن پرداخت کالابرگ الکترونیک بار دیگر مطرح شده است. کارشناسان اقتصادی معتقدند در شرایط تورمی، حمایت صرف از دهک‌های پایین کافی نیست و دولت باید طبقه متوسط را نیز در شمول سیاست‌های حمایتی خود قرار دهد.

کالابرگ الکترونیک نوعی ابزار حمایتی است که دولت از طریق آن به‌جای پرداخت مستقیم پول نقد، اعتبار خرید کالاهای مشخصی را در اختیار خانوارها قرار می‌دهد. این اعتبار معمولاً برای خرید کالاهای اساسی مانند نان، برنج، روغن، گوشت، مرغ، لبنیات و برخی اقلام ضروری دیگر قابل استفاده است.

هدف اصلی این طرح آن است که حمایت دولت مستقیماً به معیشت خانوارها گره بخورد و اثر تورم بر سبد مصرفی مردم کاهش یابد. در واقع، کالابرگ به دولت امکان می‌دهد یارانه را هدفمندتر و مؤثرتر توزیع کند.

از ابتدای دولت چهاردهم تاکنون، طرح کالابرگ الکترونیک در پنج نوبت برای دهک‌های مشمول اجرا شده است. این پرداخت‌ها عمدتاً شامل دهک‌های یک تا هفتم درآمدی بوده و به خانوارها اجازه داده بخشی از نیازهای اساسی خود را با قیمت یارانه‌ای تأمین کنند.

با این حال، به دلیل نبود منابع پایدار، پرداخت کالابرگ تاکنون منظم و ماهانه نبوده و همین مسئله باعث شده اثرگذاری آن محدود شود و خانوارها نتوانند روی آن به‌عنوان یک حمایت مستمر حساب کنند.

بر اساس لایحه بودجه سال 1405 که دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده، قرار است منابع مالی طرح کالابرگ الکترونیک از محل افزایش 2 درصدی مالیات بر ارزش افزوده تأمین شود. این افزایش نسبت به سال جاری، به‌طور مشخص برای پوشش هزینه‌های حمایتی از جمله کالابرگ در نظر گرفته شده است.

به این ترتیب، انتظار می‌رود مشکل تأمین منابع مالی طرح در سال آینده تا حد زیادی برطرف شود و امکان پرداخت منظم و ماهانه کالابرگ فراهم شود.

رحمان سعادت، کارشناس اقتصادی و عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان، معتقد است شکل غالب اقتصاد ایران در حال حاضر تورم بالا و رشد اقتصادی پایین است و در چنین شرایطی، تنها راهکار عملی برای حمایت فوری از مردم، گسترش و منظم کردن طرح کالابرگ الکترونیک است.

به گفته وی، کالابرگ‌ها باید در بودجه 1405 به‌صورت ویژه دیده شوند و به‌طور مستقیم به کالاهای اساسی مرتبط باشند تا از اثر تورم مصون بمانند و واقعاً بتوانند بر معیشت خانوارها اثرگذار باشند.

کارشناسان بر این باورند که در شرایط تورم بالا، پرداخت یارانه نقدی به‌سرعت اثر خود را از دست می‌دهد و به دلیل کاهش ارزش پول، قدرت حمایتی آن کم می‌شود. در مقابل، کالابرگ به‌طور مستقیم به کالاهای اساسی متصل است و از این طریق می‌تواند اثر تورم را تا حدی خنثی کند.

همچنین کالابرگ باعث می‌شود یارانه دقیقاً صرف خرید کالاهای ضروری شود و کمتر به سمت مصرف‌های غیرضروری یا سفته‌بازی برود.

کالابرگ و حمایت از طبقه متوسط

یکی از نکات مهمی که در اظهارات کارشناسان مطرح شده، لزوم حمایت از طبقه متوسط است. در سال‌های اخیر، بسیاری از خانوارهای طبقه متوسط به‌دلیل تورم شدید، به‌تدریج به طبقات پایین‌تر درآمدی سقوط کرده‌اند.

پرداخت منظم کالابرگ به دهک‌های میانی می‌تواند مانع از این سقوط شود و از گسترش فقر جلوگیری کند. از این منظر، کالابرگ نه‌تنها ابزار حمایت از فقرا، بلکه ابزاری برای حفظ ثبات اجتماعی نیز محسوب می‌شود.

رابطه کالابرگ با مهار تورم

سعادت معتقد است مهار تورم باید اولویت نخست دولت باشد، اما تا زمانی که این هدف محقق نشده، سیاست‌های حمایتی مانند کالابرگ نقش یک «پل عبور» را دارند که جامعه را از یک وضعیت بی‌ثبات به وضعیت باثبات‌تر منتقل می‌کنند.

به گفته او، حتی اگر اصلاحات اقتصادی و پولی با موفقیت انجام شود، باز هم اجرای طرح کالابرگ می‌تواند از طبقه متوسط در برابر شوک‌های قیمتی محافظت کند.

اصلاح بودجه و تأمین منابع پایدار

یکی از چالش‌های اصلی اجرای پایدار طرح کالابرگ، تأمین منابع مالی آن است. کارشناسان معتقدند دولت باید اصلاح ساختار بودجه را از خودش آغاز کند و هزینه‌های غیرضروری، تشریفاتی و کم‌اثر را کاهش دهد تا منابع لازم برای حمایت معیشتی فراهم شود.

کاهش بودجه نهادهای کم‌بازده، حذف هزینه‌های نمایشی و جلوگیری از ریخت‌وپاش‌های غیرضروری می‌تواند بخش مهمی از منابع مورد نیاز برای کالابرگ را آزاد کند.

افزایش دستمزدها و نقش آن در حمایت معیشتی

در شرایطی که تورم حدود 40 درصد است، افزایش 20 درصدی دستمزدها عملاً به معنای کاهش قدرت خرید واقعی کارکنان است. از این رو، حتی با وجود افزایش اسمی حقوق، نیاز به ابزارهای حمایتی مانند کالابرگ همچنان وجود دارد.

جمع‌بندی

طرح کالابرگ الکترونیک در شرایط فعلی اقتصاد ایران یکی از معدود ابزارهای مؤثر برای حمایت از معیشت خانوارهاست. با پیش‌بینی منابع پایدار در بودجه 1405 و تأکید کارشناسان بر لزوم پرداخت منظم، انتظار می‌رود این طرح در سال آینده به‌صورت گسترده‌تر و منسجم‌تر اجرا شود.

پرداخت منظم کالابرگ می‌تواند فشار تورمی بر دهک‌های پایین و طبقه متوسط را کاهش دهد، از گسترش فقر جلوگیری کند و به دولت فرصت دهد اصلاحات اقتصادی را با هزینه اجتماعی کمتر پیش ببرد.

منبع

گزارش فردانیوز بر اساس گزارش ایرنا و اظهارات کارشناسان اقتصادی