جنگنده جی10 که به عنوان اصلی ترین جنگنده چندمنظوره با وزن متوسط چین شناخته می شود، یکی از موفق ترین برنامه های بومی ساخت جنگنده در این کشور است و می توان آن را مهم ترین و تحول آفرین ترین دستاورد ارتش آزادی بخش خلق (PLA) در دوران مدرن دانست. به مناسبت بیست وپنجمین سالگرد تولید این جنگنده، رسانه دولتی چین، گلوبال تایمز، ویدیویی کوتاه و هیجان انگیز منتشر کرد که نمایشگر مانورهای هوایی، آرایش های پروازی، سوخت گیری هوایی و شلیک موشک های این هواپیما بود و در نوع خود شبیه به تریلرهای سینمایی فیلم های مطرح جهان به نظر می رسید.

اهمیت جی10 را نمی توان به سادگی نادیده گرفت؛ پیش از ورود این جنگنده، ناوگان هوایی چین عمدتاً متکی به هواپیماهای ساخت شوروی و نسخه های تولید تحت لیسانس آن ها بود. اگرچه جنگنده های بومی مانند جی 8 پیش از آن موفقیت هایی کسب کرده بودند، پروژه هایی مانند جی12 و جی9 به دلایل مختلف لغو شدند. با آغاز توسعه جی10 در سال 1984، هواپیماهایی مانند اف16 آمریکایی و میگ-29 شوروی مرزهای فناوری جنگنده های سبک تا متوسط را جا به جا کرده بودند و جی10 توانست ثابت کند چین قادر به ساخت جنگنده نسل چهارم بومی با توانمندی های بالا است. هدف اولیه این پروژه، جایگزینی جنگنده جی7 و هواپیمای تهاجمی کیو 5 و تبدیل جی10 به جنگنده چندمنظوره استاندارد نیروی هوایی چین بود.

موفقیت جی 10 تنها محدود به تولید بدنه نبود؛ این پروژه محرکی برای توسعه فناوری های بومی موتورهای جت، رادارها و سنسورها در چین بود و در واقع نقطه عطفی در تاریخ هوانوردی پیشرفته این کشور محسوب می شود. توسعه اولیه این جنگنده توسط شرکت هوافضای چنگدو (CAC) با روندی کند آغاز شد و مشکلات فنی، به ویژه در زمینه موتور WS-10، تقریباً کل پروژه را تهدید می کرد. در نهایت، بیشتر نمونه ها به موتورهای روسی Saturn-Lyulka AL-31 مجهز شدند که نیازمند بازطراحی بخش هایی از هواپیما بود. نخستین پرواز آزمایشی جی10 در مارس 1998 انجام شد.

در جریان توسعه این جنگنده، شایعاتی درباره همکاری پنهانی بین شرکت های هوافضای اسراییل (IAI) و چنگدو وجود داشت که اطلاعاتی از پروژه جنگنده نسل چهارم اسراییلی لاوی (Lavi) در اختیار سازندگان چینی قرار گرفته بود. با این حال، تفاوت های مهمی میان جی10 و لاوی وجود دارد که نشان می دهد جی10 صرفاً یک کپی ساده نیست.

جی10 با ساختار بال دلتا و بالک های متحرک جلو (کانارد) بسیار مانورپذیر است و مجهز به سیستم کنترل پرواز دیجیتال فلای بای وایر است. نسخه های اولیه این جنگنده از رادار نوع 1473 و اویونیک های مدرن با نمایشگرهای چندمنظوره و کابین شیشه ای بهره می بردند. موشک های PL-8 و PL-11 در ابتدا در ناوگان آن استفاده می شدند که به تدریج با موشک های پیشرفته تر PL-10، PL-12 و PL-15 جایگزین شدند. همچنین جی 10 توانایی حمل انواع تسلیحات هوا به زمین و ضدکشتی را دارد.

تولید نسخه های مختلف جی 10 تا سال 2014 ادامه داشت؛ در این دوره بیش از 220 فروند نسخه تک نفره و حدود 48 فروند نسخه دو نفره ساخته شدند که شامل نمونه های نیروی دریایی و آکروباتیک نیز می شود. نسخه جی10بی در سال 2009 معرفی شد که با موتور قدرتمندتر AL-31اف ان سری 3 و رادار آرایه اسکن الکترونیکی غیر فعال (PESA) مجهز بود. تولید انبوه آن به دلیل مشکلات فنی تا سال 2013 به تأخیر افتاد. نسخه جی10سی که در اواخر 2013 معرفی شد، رادار پیشرفته AESA و موتور توربوفن بومی WS-10 را داشت و از سال 2016 جایگزین جی10بی در خط تولید شد.

جدیدترین مدل، جی10سی، مخصوص تیم آکروباتیک با یی طراحی شده و احتمالا جایگزین مدل قبلی خواهد شد. با وجود پیشرفت های چشمگیر چین در تولید جنگنده های مدرن مانند جنگنده پنهان کار جی20 و برنامه توسعه جنگنده میان وزن جی31/جی35، جنگنده جی10 همچنان نقش مهمی در نیروی هوایی چین ایفا می کند و جزو ستون فقرات این نیرو باقی مانده است.

در سال های اخیر، جی10 در مانورهای تحریک آمیز در نزدیکی تایوان حضور فعال داشته و این جنگنده تنها به نیروی هوایی چین محدود نمی شود. پاکستان نیز از سال 2021 با سفارش 25 فروند جی10سی به منظور مقابله با جنگنده های رافال هند، این جنگنده را به خدمت گرفته است. اگرچه تعداد دقیق جنگنده های تحویلی مشخص نیست، اما گزارش ها از ورود نسخه جی10سی به ناوگان نیروی هوایی پاکستان حکایت دارند.

در نهایت، بدون حضور جنگنده جی، پیشرفت های چین در حوزه فناوری های نوین جنگنده ها از جمله پنهان کاری و توسعه نسل ششم تقریباً غیرممکن می بود. 25 سال پس از اولین پرواز، جی10همچنان جایگاهی ویژه در تاریخ و زرادخانه هوایی چین دارد.

سفر وزیر دفاع ایران به چین و چشم انداز احتمالی خرید جنگنده

وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در سفر اخیر خود به چین، دیدارهایی با مقامات ارشد نظامی و صنایع دفاعی این کشور داشت. یکی از محورهای اصلی این مذاکرات، بررسی امکان خرید و انتقال فناوری جنگنده های چندمنظوره چینی از جمله جنگنده جی10 بود که به عنوان یکی از موفق ترین و پیشرفته ترین جنگنده های بومی چین شناخته می شود.

جنگنده جی10 که از سال ها پیش در نیروی هوایی چین به کار گرفته شده، به دلیل قابلیت های چندمنظوره، سیستم های پیشرفته راداری و تسلیحاتی، و بهره مندی از موتورهای مدرن، توجه بسیاری از کشورهای متقاضی تجهیزات دفاعی را به خود جلب کرده است. نسخه های به روز این جنگنده، مانند جی10، از فناوری های پنهان کاری، رادارهای AESA و موشک های هوا به هوای پیشرفته بهره مند هستند که آن را در سطح جنگنده های نسل چهارم به بالاتر قرار می دهد.

با این حال، سوال مهم این است که آیا جنگنده جی10 می تواند نیازهای نیروی هوایی ایران را برآورده کند؟ نیروی هوایی ایران که طی سال ها با محدودیت های تحریمی و چالش های نگهداری و به روزرسانی ناوگان مواجه بوده، به دنبال تجهیز به هواپیماهای چندمنظوره مدرن است تا توان مقابله با تهدیدات منطقه ای و ارتقاء قدرت بازدارندگی خود را افزایش دهد.

از یک سو، جی10 با امکاناتی مانند چند ماموریتی بودن، توانایی حمل طیف گسترده ای از تسلیحات، رادارهای پیشرفته و قابلیت پرواز در شرایط متنوع، می تواند گزینه مناسبی برای ایران باشد. همچنین، روابط فزاینده ایران و چین و امکان انتقال فناوری و همکاری های طولانی مدت می تواند مزیت مهمی در مقایسه با سایر گزینه های خارجی به شمار رود.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که ادغام این جنگنده در ناوگان ایران نیازمند زیرساخت های فنی، آموزش های تخصصی و تامین قطعات یدکی خواهد بود که با توجه به شرایط خاص ایران و محدودیت های بین المللی ممکن است چالش هایی ایجاد کند. همچنین، تجربه عملی و انطباق جی10 با مأموریت ها و استراتژی های دفاعی ایران باید به دقت ارزیابی شود.

در نهایت، سفر وزیر دفاع ایران به چین و مذاکرات پیرامون خرید جی10 نشان دهنده عزم تهران برای به روزرسانی ناوگان هوایی خود است. با توجه به پیشرفت های فناورانه این جنگنده و همکاری های احتمالی، می توان گفت جی10 می تواند گزینه ای جدی و قابل توجه برای نیروی هوایی ایران باشد؛ البته موفقیت این همکاری به عوامل متعددی از جمله سیاست های بین المللی، ظرفیت های داخلی و توافقات فنی وابسته است.