به نقل از فرهیختگان بعد از سفر هفته گذشته هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به ایران اخباری درباره سفر احتمالی رجب طیب اردوغان، رییس جمهور این کشور به تهران منتشر شد؛ خبرهایی که نشان می دهد آنکارا به طورجدی در مدیریت وضعیت سوریه به مشکل خورده و دیوارِ سفتِ دمشق که این روزها به طور کامل زیر بمباران و پروژه تجزیه از سوی اسراییل قرار دارد، به جای اینکه تبدیل به عمق راهبردی ترکیه در غرب آسیا شود، تبدیل به چشم اسفندیار آن در شرایط جدید نظم امنیتی منطقه شده است. حضور رسمی نخست وزیر رژیم اسراییل در مناطق جنوبی خاک سوریه و تأکید بر عدم تخلیه این بخش از سوی نظامیان صهیونیست، آخرین میخ را هم بر تابوت رؤیاهای نوعثمانی حزب عدالت و توسعه کوبید.

در چنین شرایطی، ترکیه به دنبال یک سناریوی جدید در غرب آسیاست تا بتواند ضمن حفظ منافع بنیادین خود در سوریه پسااسد، از حکومت جدید در برابر فشارهای اسراییل نیز دفاع کند؛ سناریویی که به دلیل ابعاد امنیتی خود، نیازمند حضور جدی و میدانی ایران است. در واقع، آن چیزی که وزیر امور خارجه و رییس جمهور ترکیه را در کمتر از یک ماه به تهران می کشاند، سیلی واقعیت در تحولات اخیر منطقه است؛ جایی که اردوغان خیال می کرد با تضعیف شبکه مقاومت به محوریت ایران و تغییر حکومت در سوریه، می تواند کاخ سفید را به حمایت از دولت جدید در دمشق متمایل کند و از این طریق، جلوی پیشروی های راهبردی تل آویو در شام را بگیرد؛ اما حالا و بعد از سفر احمد الشرع به واشنگتن و دیدار چندین باره با دونالد ترامپ، این واقعیت آشکار شده است که اسراییل حاضر به رسمیت شناختن هیچ مرزی برای امنیت این رژیم نیست. در واقع، وضعیت کنونی سوریه نه تنها منافع ملی ترکیه را تقویت نکرده؛ بلکه بی ثباتی در این کشور، فضا را برای اقدامات رژیم علیه خود ترکیه نیز فراهم کرده است.

در چنین شرایطی، آنکارا نیاز به همراهی تهران دارد؛ زیرا تنها بازیگری که هم در نظریه و هم در میدان، اثبات کرده که توانایی برهم زدن راهبردهای اسراییل را داراست، ایران است. هم در جنگ داخلی پیشین سوریه و هم در جنگ 12 روزه، ایران نشان داد که در صورت طراحی واقعی برای انجام یک راهبرد، آن را به صورت عملیاتی اجرایی می کند و تل آویو به تنهایی و بدون همراهی ایالات متحده، توانایی جلوگیری از تحقق آن را ندارد.

این موقعیت، قطعاً یکی از نقاط برتری ایران در فضای امنیتی منطقه است و اعلام نیاز و همراهی ترکیه نیز می تواند برخی از گره های منافع ملی تهران در شرایط کنونی - نظیر جبهه پشتیبانی از مقاومت در لبنان - را باز کند. بااین حال، باید توجه داشت که نگاه ساده انگارانه به برخی رویکردهای دیپلماتیک در جریان بن بست های میدانی در منطقه، می تواند زمینه ساز آسیب به منافع ملی ایران باشد؛ موضوعی که به طورجدی در ماجرای توافق آستانه شاهد آن بودیم و اکنون باید از تکرار آن جلوگیری کرد.

در حوالی سال های 2016 و 2017 میلادی، وضعیت تروریست های معارض حکومت سوریه در شرایط نامناسبی قرار داشت و در صورت ادامه آن روند، شکست گروه های مخالف به طور کامل رخ می داد. در چنین شرایطی، دولت ترکیه پیشنهاد برگزاری مدلی از مذاکرات میان ایران، روسیه و ترکیه را داد که به اجلاس آستانه معروف شد. بر طبق این پیمان، نهایتاً توافق شد که تروریست ها با پذیرش عدم اقدام مسلحانه علیه دولت سوریه و با مدیریت آنکارا به منطقه ادلب در حوالی مرز ترکیه منتقل شوند و تحت هدایت و برنامه ریزی دولت ترکیه، در همان جا فعالیت داشته باشند. این راهبرد که ابتکار دولت اردوغان برای نجات تروریست های معارض اسد از نابودی کامل توسط نیروهای نظامی ایران و روسیه بود، موفق شد که این افراد را در داخل خاک سوریه حفظ کند. بر طبق آنچه که در کتاب خاطرات شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه سابق کشورمان آمده، توافق آستانه یک اقدام مجزا از نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و از سوی شخص دکتر محمدجواد ظریف به عنوان وزیر امور خارجه بود که با نارضایتی شخص شهید سلیمانی نیز همراه بوده است. برکناری شهید امیرعبداللهیان در طی همین فرایند و انحلال معاونت عربی آفریقایی وزارت خارجه نیز یکی دیگر از مواردی بود که با ابراز خشم و ناراحتی شدید شهید سلیمانی همراه شد.

الان و در سالگرد سقوط حکومت سوریه، بیشتر از هر زمان دیگری روشن است که پذیرش توافق آستانه و اجازه تنفس به تروریست ها در ادلب، یک راهبرد غلط و خلاف منافع ملی ایران بوده که نهایتاً منجر به آسیب جدی به شبکه مقاومت در منطقه غرب آسیا شد. در واقع، پوشش دیپلماتیک این توافق باعث شد تا دستاوردهای چندساله میدان و مدافعان حرم در حراست و حفاظت از منافع ملی ایران، آسیب جدی ببیند که نهایتاً نیز مجموعه امنیتی منطقه را برای بازیگری پررنگ تر اسراییل آماده کرد.

حالا حدود هشت سال از آن ماجرا می گذرد و ترکیه مجدداً به دنبال یک ابتکار دیپلماتیک برای نجات خود از وضعیت سوریه است؛ شرایطی که اگر ادامه داشته باشد، نه فقط سوریه بلکه خود ترکیه به یکی از اهداف اصلی آسیب در منطقه تبدیل خواهد شد. در این وضعیت، حتماً همراهی ایران می تواند علاوه بر کمک به ترکیه به عنوان یکی از کشورهای اسلامی و تقریباً همراه با کشورمان، ماشین تجاوز اسراییل را نیز کُند یا متوقف کند. به همین دلیل حتماً باید از سفر اخیر فیدان و سفر پیش روی اردوغان به تهران، استقبال کرد و خواستار اتخاذ یک رویکرد هوشمندانه دیپلماتیک برای ائتلاف میان تهران و آنکارا بود؛ اما تجربه توافق آستانه نیز نباید از خاطر دستگاه دیپلماسی ایران پاک شود. تجربه آستانه نشان داد که در تعامل با آنکارا در موضوعات مرتبط با سوریه باید تدبیر ویژه ای داشت و صرفاً با حسن نیت و خوش بینی وارد ماجرا نشد. اگر ترکیه خواهان بازیگری مؤثر ایران در تثبیت نظام جدید سوریه است، این اقدام باید با ارائه تضمین های امنیتی واقعی و میدانی به ایران و همچنین جبران آسیب هایی که بازیگری اشتباه ترکیه در یک سال اخیر، شبکه مقاومت را هدف قرار داده است، باشد. حتماً دشمن شماره یک و بدون بدیل امنیت واحدهای سیاسی در غرب آسیا، رژیم اسراییل است و هرگونه ائتلاف برای مقابله با تل آویو، باید در دستور کار دستگاه دیپلماسی کشورمان باشد؛ اما اگر این واقعیت مهم و راهبردی بدون درنظرگرفتن واقعیات میدانی درک شود، نتیجه ای همانند توافق آستانه خواهد داشت که با یک ظاهر دیپلماتیک، منافع ملی ایران مورد هدف قرار گرفت. در مجموع باید گفت که آستانه 2 می تواند و باید شامل جبران خسارات آستانه 1 باشد؛ یعنی امتیازی که آنکارا به دنبال دریافت آن از تهران است، باید در برابر یک هزینه نقد - و نه نسیه و موکول شده به آینده - صورت بگیرد.