به نقل از خبرآنلاین معضلات و آسیب های اجتماعی در کلان شهر تهران کم نیست و در این بین، معضل کارتن خوابی و بی خانمانی بیش از هزاران نفر را درگیر خود دارد که البته مسئولیت سامان دهی و رسیدگی به آسیب دیدگان بر عهده شهرداری تهران است.

هیأت وزیران در اواخر مردادماه سال 1402 به استناد اصل 127 قانون اساسی، به منظور تقویت هماهنگی میان دستگاه های اجرایی ذیل قوه مجریه و همکاری نهادهای مردمی و سایر نهادهای مرتبط با مدیریت آسیب های اجتماعی در شهر تهران، علیرضا زاکانی را طی زمان تصدی شهرداری تهران به عنوان دستیار ویژه رییس جمهوری در امور مدیریت آسیب های اجتماعی در پایتخت منصوب کرد؛ بر این اساس شهرداری تهران متولی اصلی سامان دهی آسیب های اجتماعی در پایتخت است.

نگاهی گذرا به معابر شهری نشان می دهد زاکانی و مدیران انتصابی اش در حوزه اجتماعی، عملکرد موفقی نداشته اند و وضعیت آسیب های اجتماعی در پایتخت، به ویژه دو معضل اعتیاد و کارتن خوابی، شرایط بغرنج و نگران کننده ای دارند. فوت یک کارتن خواب در حاشیه بزرگراه آزادگان و انتشار تصاویری دردناک و غیرقابل تحمل از وضعیت جسد او، عمق فاجعه را نشان می دهد که در نتیجه غیبت و عدم فعالیت گشت های شهرداری رقم خورده است.

محمدحسین شیخ، مددکار و فعال اجتماعی، درباره فیلم منتشرشده از فوت یک کارتن خواب در پاتوقی در تهران، به خبرآنلاین می گوید: من خودم جزو کسانی هستم که به وضوح این آسیب را دیده ام؛ این که برخی از کارتن خواب ها در کانال ها، جوی ها و راه آب های دور از دسترس زندگی می کنند؛ در مورد فیلم اخیری که از فوت فاجعه بار یک کارتن خواب در پاتوقی که ظاهراً در محدوده یکی از کانال های آبی شهری در تهران رخ داده و فیلم آن در فضای مجازی منتشر شده است، باید بگویم در این سال ها بارها اتفاق افتاده بود که شاهد فوت کارتن خواب ها بودم؛ اما این که پیکر یک کارتن خواب مدت زیادی را در پاتوق محل زندگی و رفت وآمدش مانده باشد و به این روز افتاده باشد، واقعاً عجیب است و تاکنون چنین چیزی را ندیده بودم.

او می گوید: آنچه در فیلم فوق مشاهده می شود این است که روزهای طولانی از فوت این کارتن خواب در پاتوق مصرفش گذشته است و به دلیل عدم حضور گشت شهرداری و دیگر نهادهای متولی، بخشی از جسد کارتن خواب فوت شده شامل سر و صورت و... توسط حیوانات خورده و تخلیه شده است.

این مددکار اجتماعی می گوید: از شواهد فیلم پیداست که حدود 20 تا 30 روز از فوت کارتن خواب حاضر در فیلم که به علت آسیب بسیار زیادی که در نتیجه باقی ماندن طولانی جسد در بیابان متوجه آن شده، گذشته است و هیچ یک از گشتی های شهرداری تهران که وظیفه سرکشی به پاتوق های مختلف پایتخت را دارند، در آن جا حضور پیدا نکرده و در نهایت، ماجرا توسط یک شهروند رسانه ای شده است.

شیخ تأکید می کند: فوت یک کارتن خواب و فرد آسیب دیده اصلاً عادی نیست؛ آن هم در شرایطی که هوا سرد شده است. درست است که خشکسالی در تهران رخ داده و برف و باران نباریده؛ اما از حدود یک ماه پیش تاکنون هوای پایتخت به ویژه در شب ها سرد شده است و حضور و گشت زنی عوامل شهرداری که متولی سامان دهی آسیب دیدگان اجتماعی هستند، امری واجب و ضروری و در واقع جزو وظایف آنان است که در این مورد کوتاهی کرده اند.

او می گوید: با توجه به سابقه ای که از قبل از ماجرای کارتن خوابی برخی افراد در راه آب ها و کانال های آبی وجود دارد، الان که از بارش باران در تهران خبری نیست، احتمال حضور کارتن خواب ها در این نقاط بیشتر از قبل است و شهرداری تهران موظف است به تمامی پاتوق های کارتن خوابی و به ویژه پاتوق های دور از دسترس مثل این نقاط به طور مرتب سرکشی کند و افراد در معرض خطر را از این پاتوق ها خارج و به مراکز امن منتقل و خدمات لازم را به آن ها ارائه بدهد.

این مددکار اجتماعی می گوید: در سال های قبل ما در کانال های آب چه با عمق کم و چه با عمق زیاد، شاهد حضور تعدادی از کارتن خواب ها در این نقاط بوده ایم؛ مثلاً در اتوبان نیایش تهران، کانال هایی وجود دارد که ارتفاع آن ها به 80 سانت تا یک متر هم می رسید و کارتن خواب ها در این کانال های کوچک هم حضور داشتند و آتش روشن و آن جا زندگی می کردند. قطعاً امسال هم که خبر چندانی از بارندگی نیست، احتمال حضور کارتن خواب ها در کانال های آبی زیاد است.

محمدامین توکلی زاده، معاون اجتماعی شهردار تهران، در پاسخ به این که آیا گشت های خدمات اجتماعی در مناطق مختلف تهران تعطیل شده است، به خبرآنلاین می گوید: خیر، گشت ها به روال سابق در حال انجام است. ما دو ابلاغیه داشتیم؛ یکی را به خود مناطق زدیم و به آن ها اجازه دادیم که باتوجه به شروع فصل سرما، اضافه بر آن کاری که تاکنون انجام می شده، انجام شود و ظرفیت های جدیدی را هم در حوزه گشت به خدمت بگیرند؛ هم برای اتوبوس و هم برای ون، به آن ها مجوز داده شد و می توانند با خودرو سرویس قرارداد ببندند و اگر امکان عقد قرارداد با خودرو سرویس که شرکت خود شهرداری است نبود، از بیرون مجموعه شهرداری هم می توانند خودرو اجاره و در گشت ها استفاده کنند.

محمدحسین شیخ، مددکار اجتماعی، با رد صحبت های توکلی زاده، می گوید: متأسفانه آنچه که هم اکنون شاهد هستیم این است که شمار گشت های شهرداری در پاتوق های حضور کارتن خواب ها کاهش پیدا کرده و حضور مؤسساتی که به اسم مؤسسات کاهش آسیب فعالیت می کنند، بیشتر نمادین و نمایشی شده است و بیشتر به نقاطی که از قبل می شناسند می روند. این در حالی است که به دلیل اجرای طرح دستگیری کارتن خواب ها و معتادان متجاهر، این افراد مدام پاتوق خود را تغییر می دهند و به نقاط دیگری می روند؛ البته از سازمان مردم نهادی که یک قرارداد عادی بابت حضور ون کاهش آسیب در شهر دارد، انتظاری نمی رود که معضلات اجتماعی و شهری را به تنهایی حل کند.

این مددکار اجتماعی می افزاید: گشت ها اگر هم به پاتوق های کارتن خوابی سر بزنند، بیشتر از این که به افراد آسیب دیده خدمات بدهند، باعث ایجاد ترس برای این افراد شده و بیشتر به شکل گشت انتظامی دیده می شوند تا گشت خدمات اجتماعی که کارش کمک رسانی است.

وضعیت بحرانی گشت های شهرداری تهران!

نظر زهرا شمس احسان، رییس کمیته اجتماعی و عضو شورای شهر تهران، در مورد گشت های شهرداری هم خلاف آن چیزی است که معاون شهردار گفته است.

شمس احسان می گوید: در ماه های اخیر، سازمان رفاه، خدمات و مشارکت های اجتماعی شهرداری تهران، بدون تأمین الزامات اجرایی و مالی، سیاست خود را از برون سپاری مدیریت یاورشهرها و گشت های شهری به پیمانکاران، به تصدی گری مستقیم تغییر داده است و این تصمیم، تبعات گسترده و نگران کننده ای به همراه داشته است.

به گفته شمس احسان، در بخش یاورشهرهای شهرداری تهران هم مراکز تخصصی شماره 2، 5 و 10 عدم پذیرش دارند و این ظرفیت پذیرش از 8 هزار به 5 هزار تخت در فصل سرما کاهش یافته است.

رییس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران معتقد است در حوزه گشت های شهری، وضعیت بحرانی تر است.

به گفته شمس احسان، تلاش برای خرید مستقیم خودرو به دلیل محدودیت های قانونی ناکام ماند و در نهایت، هزینه های تأمین خودرو، راننده، سوخت، بیمه و نگهداری در مدل تصدی گری، به مراتب بیشتر از پرداخت سرانه به پیمانکاران شد. این خطا در مورد مددسراهای سیار نیز تکرار شد؛ خرید اتوبوس، بار مالی سنگینی را برای شهرداری در طول سال ایجاد کرد، در حالی که پیش تر این اتوبوس ها فقط در شب های سرد و با هزینه بسیار کمتر اجاره می شدند.

در همین خصوص، توکلی زاده به خبرآنلاین می گوید: ما در قرارگاه اجتماعی برای فصل زمستان، طرح ویژه ای را هر سال اجرا می کنیم؛ با فراجا تفاهم نامه امضا کرده ایم و در حوزه سامان دهی فعال است و خودمان هم اتوبوس های ثابت مان را داریم و در گام بعدی هم به مناطق مجوز و نقدینگی داده ایم و مناطق هم دستشان باز است و اگر بحرانی پیش بیاید، می توانند از آن اعتبار و نقدینگی استفاده کنند و فصل زمستان را پشت سر بگذاریم.

شیخ، مددکار اجتماعی، اما به خبرآنلاین می گوید: اتفاق دیگری که باعث تعجب فعالین اجتماعی شده این است که با وجود سرد شدن هوا، امسال هنوز خبر چندانی از اتوبوس های اسکان اضطراری ویژه شب های سرد در میادین مختلف تهران نیست.

بازگشت دوباره معتادان به پاتوق ها!

معاون شهردار تهران، در پاسخ به این که چرا برخی از پاتوق های کارتن خوابی و حضور معتادان در آن نقاط به روال سابق برگشته است، می گوید: یک اشکالی در اعتبارات بعضی از مراکز ماده 16 (مراکز ترک اعتیاد اجباری) پیش آمد؛ در واقع هزینه این مراکز از طرف دستگاه های ذی ربطشان پرداخت نشد؛ ما مراکزمان فعال است و با حداکثر ظرفیت کار می کنند و بسیاری از مراکز (ماده 16) مثل مراکز فراجا، سپاه و... هم فعال هستند. یکی دو مرکز به دلیل مشکلات نقدینگی که برایشان پیش آمد و اعتباراتشان پرداخت نشده بود، نتوانستند مأموریتشان را انجام بدهند و زاکانی، شهردار تهران، در جلسه هیئت دولت با رییس جمهور و وزیر کشور مطرح کردند و قرار شد که ما فعلاً تا وقتی که مناسبات اداری مربوطه طی شود، خودمان در شهرداری طرف حساب شویم و کمک کنیم این مراکز به مأموریتشان ادامه بدهند و بعد با دولت تسویه حساب کنیم.

او ضمن قبول بازگشت به پاتوق برخی معتادان متجاهر، می گوید: بله این موضوع درست است؛ اما به آن معنایی که بگوییم دوباره پاتوق شکل گرفته، شلوغ نیست؛ زنجیره پاتوق فقط حضور نیست. ما زنجیره را منقطع کردیم؛ موارد دیگر مثل پلاک قرمزها تعطیل شده، مراکز ضایعاتی تعطیل شده و ساقی پاتوق ها هم دستگیر شده اند و این ها اتفاقاتی است که افتاده و نمی تواند پاتوق به شدت قبل شکل بگیرد. ولی به دلیل این که یک مرکزی از مراکز ماده 16 نتوانسته نگهداری مددجویان را کامل کند، الان یک بازگشت به پاتوق داشته ایم.

توکلی زاده می گوید: صحبت هایی مطرح شده است که ستاد مبارزه با مواد مخدر کل کشور هزینه های مرکز غیرفعال را پرداخت کند که البته الان شاید نتوانند و ما به جای آن ها مبلغ را پرداخت و مرکز را دایر و سامان دهی را انجام می دهیم و بعد با دولت حساب می کنیم.

در ادامه، شیخ، مددکار اجتماعی، تأکید می کند: معضلات اجتماعی باید متولی دولتی مشخصی داشته باشد؛ متأسفانه کار برون سپاری به دیگر مؤسسات و... به درستی انجام نشده است. گشت های سازمان خدمات اجتماعی شهرداری هم اکنون توسط مناطق شهرداری مدیریت می شوند که به آسیب اجتماعی مثل کارتن خواب، نگاه قوه قهریه ای دارند.

فاجعه شهری در راه تهران؟!

این مددکار اجتماعی تأکید می کند: عدم حضور گشت های شهرداری در پاتوق های کارتن خوابی، به ویژه در این ایام سال که هوا سرد است، می تواند به فاجعه شهری تبدیل شود و تعداد زیادی از بی خانمان ها به دلیل عدم اعتماد به مددسراها و حضور در پاتوق جان خود را در نتیجه سرمای هوا از دست بدهند؛ حالا در نظر بگیرید جسد برخی از این افراد مثل کارتن خواب حاضر در فیلم ایام بسیار زیادی هم در چنین فضایی مانده باشد و در صورت مواجهه شهروندان با این صحنه دلخراش، چنین ترومایی هیچ گاه از ذهن افراد پاک نخواهد شد.

او می گوید: همیشه قبل از این که باران و برفی بیاید و حرفی از سرمای سخت باشد، حداقل سازمان خدمات اجتماعی شهرداری اتوبوس های اسکان اضطراری را در نقاطی از شهر مستقر می کرد و این اقدام حتی خبرش هم دل گرم کننده بود که مثلاً در 10 نقطه از تهران، اتوبوس هایی ویژه پناه دادن به آدم ها در ایام سرد وجود دارد. درست است که مددسراها فعال اند؛ اما واقعیت این است که خود مددسراها در سال های اخیر فضایی شده اند که اعتماد کارتن خواب ها و افراد بی خانمان را سلب کرده اند.

کارتن خواب هایی که حاضرند از سرما بمیرند اما به گرم خانه نروند، چون...

شیخ، مددکار اجتماعی، در ادامه به خبرآنلاین می گوید: اتفاقی که در سال های قبل در برخی از مددسراهای شهرداری افتاده این است که بارها از مددجویان شنیده ام که مددجو به مددسرا رفته که شب را آن جا بخوابد؛ اما ورود دستگاه های انتظامی به مددسراها و انتقال مددجویان به کمپ های اجباری، باعث بی اعتمادی آن ها شده و بسیاری از کارتن خواب ها و بی خانمان ها ترجیح می دهند شب را بیرون از مددسرا و در سرمای هوا بمانند.

او می گوید: شاید باور مسئولین امر مثل شهرداری در حوزه کاهش آسیب این است که چون ما ظرفیت های نگهداری را در این زمینه افزایش دادیم، تعداد آسیب دیدگان حاضر در شهر هم کم شده است و به این مسئله بی توجه اند که وجود آسیب اعتیاد و کارتن خواب ها هم همراه با رشد جمعیت پیش می رود. شهری مثل تهران جایی است که افراد بی خانمان و کارتن خواب وقتی در شهر خود به مرحله طرد اجتماعی رسیده اند، به آن مراجعه کرده اند.

این مددکار اجتماعی می افزاید: بنابراین هیچ وقت توقفی نسبت به آمار افراد کارتن خواب در تهران وجود ندارد و اگر الان در همه مراکز پایتخت مثل مددسراها، یاورشهرها، سامانسراها و... حدود 30 هزار کارتن خواب و بی خانمان حضور داشته باشند، چیزی حدود نصف این جمعیت هم در خیابان حضور دارند و هیچ سقف و سرپناهی ندارند و با سرد شدن هوا و وضعیت فعلی عدم فعالیت گشت های شهرداری تهران، قطعاً شاهد مرگ ومیر تعدادی از این افراد هستیم و اگر این اتفاق بیفتد، یک فاجعه شهری در پیش است و در مجموع حذف خدمات اجتماعی به افراد بی خانمان تبعات بسیاری را به دنبال دارد.

در حالی که سازمان خدمات اجتماعی طی شبانه روز گذشته با انتشار تصویر چند اتوبوس مدعی فعالیت اتوبوس ها به عنوان مددسرای سیار در شب های سرد پایتخت برای خدمات رسانی به کارتن خواب ها شده است، اما آدرس نقاطی که این اتوبوس ها در آن جا مستقر هستند اعلام نشده است؛ در حالی که در سال های قبل، در اوایل آبان ماه، لیستی از نقاط مشخص برای استقرار اتوبوس های اسکان اضطراری از طرف سازمان خدمات اجتماعی آماده و جهت انتشار در رسانه ها در اختیار آن ها قرار می گرفت.