به گزارش پارسینه به نقل از فرادید، ترس از مردگان زنده به شکل خون آشام ها، یک موضوع کمابیش ثابت در فرهنگ عامه ی مدرن است، از بازتفسیرهای مکرر دراکولای برام استوکر گرفته تا سریال های قرن بیستم مانند بافی . اما این سنت ریشه های بسیار عمیق تری دارد.

به راستی داستان خون آشام ها به چه زمانی بازمی گردد؟ این پرسشی است که تاریخ نگار جان بلِر، نویسنده کتاب کشتن مردگان: اپیدمی های خون آشامی از بین النهرین تا دنیای نو در اپیزودی از پادکست HistoryExtra مطرح کرده است.

همان طور که او توضیح می دهد، داستان پیدایش خون آشام ها و سایر تصاویر مردگان زنده نه در اروپا و در قرن نوزدهم با برام استوکر شکل گرفت و نه حتی در دوره ی قرون وسطی، بلکه در شهرهای باستانی بین النهرین پدید آمد؛ جایی که برخی از نخستین متون بازمانده بشری، ترسی را توصیف می کنند که هزاران سال ادامه داشته و شاید حتی از آن هم قدیمی تر باشد.

به نظر می رسد انسان ها مدت ها پیش از خلق نخستین زبان های نوشتاری از مردگان ترسیده اند. باستان شناسان گورهایی ماقبل تاریخی کشف کرده اند که به نظر می رسد هدفشان نگه داشتن مردگان در زمین بوده است: اجساد زیر سنگ ها محصور، سَر بریده یا محکم بسته شده اند؛ اقداماتی که گویا برای جلوگیری از بازگشت آن ها طراحی شده اند.

بلِر به این روش اشاره می کند و می گوید: شواهد باستان شناسی از ماقبل تاریخ وجود دارد، حتی تا دوره ی پارینه سنگی. اما تنها با ظهور نوشتار است که شواهد ملموس تر در دسترس قرار می گیرد. این باورها نخستین بار در منابع مکتوب ظاهر می شوند و قدیمی ترین منابع مکتوب از بین النهرین هستند.

بین النهرین میزبان نخستین شهرهای جهان مانند اوروک، اور و بابل بود. اینجا همچنین جایی بود که نخستین سیستم نوشتاری، یعنی خط میخی پدید آمد.

قدیمی ترین متون بین النهرین در مورد مردگان زنده سخن نمی گویند، اما تا دوره ی نوآشوری در قرن هفتم پیش از میلاد، این تصویر تغییر می کند.

این سنگ های ایستاده مربوط به قرن نهم پیش از میلاد از تل حلف، قهرمان گیلگمش را نشان می دهند که در دو طرفش دو نیمه خدا با شاخ گاو ایستاده اند و دیسک خورشید را بالای سر او بلند می کنند؛ تصویری که برگرفته از اساطیر بین النهرین است. گیلگمش در سراسر خاور نزدیک باستان به عنوان قهرمان و پادشاه نیمه الهی ستوده می شد، در حالی که تصاویر انسان گاو و نمادهای خورشیدی، مفاهیمی چون قدرت، محافظت و نظم کیهانی را که در دین بین النهرین مرکزی بود، تداعی می کردند.

بلر می گوید: متونی پیدا می شوند که انگار به آنچه اتفاق می افتد اشاره دارند و به شما می گویند اگر اجساد شروع به راه رفتن کردند و علیه زندگان قیام کردند، چه باید کرد.

این متون به کاهنان آموزش می دادند چگونه نظم را بازگردانند زمانی که جسدی از دید معنوی خطرناک می شود؛ این نشان می دهد ترس از مردگان زنده بخشی از اعمال مذهبی بین النهرین بوده است. در واقع، این نگرانی در زمینه ی فرهنگی گسترده تر بین النهرین در مورد زندگی و مرگ ریشه داشت.

در باور بین النهرین باستان، مرگ به شکل خودکار پایان وجود فرد نبود. مرگ آرام، ترجیحاً در سنین بالا و با آیین های مناسب و فرزندانی که قربانی ها را ادامه دهند، اجازه می داد نیروهای حیاتی به شکل سالم از بین بروند. اما در مورد مرگ ناگهانی این طور نبود.

این موضوعی است که در اساطیر خون آشامی بازتاب یافته است. تبدیل شدن به خون آشام بیشتر برای افرادی رخ می دهد که زندگی شان به شکل غیرمنتظره ای کوتاه شده است. عامل مهم در همه ی این ها، ناتمام بودن است. زندگی این افراد قطع شده و نیروهای حیاتی شان به شکل معمول از بین نرفته است. هنوز در بدن محبوس است و همین مشکل ساز می شود.

یکی از پایدارترین ویژگی های این باورهای اولیه، جنسیت مردگان خطرناک است. بلر می گوید: یک دسته از افراد اهمیت ویژه ای دارند: زنان جوان. در بسیاری از فرهنگ ها، مردگان خطرناک بیشتر زن بوده اند، به ویژه زنانی بین 15 تا 25 سال.

این گروه سنی از زنان به ویژه در معرض این تصور بودند که اگر بمیرید، نقش هایشان در جامعه ناتمام باقی خواهد ماند. برای نمونه، مرگ در زایمان شایع بود. زنان جوان مجرد ممکن بود پیش از انجام نقش های اجتماعی مورد انتظارشان بمیرند. هر دو سناریو، کار ناتمام باقی می گذاشت و بنا به باورهای بین النهرین، شانس تبدیل شدن به مردگان خطرناک برای این دسته از افراد بیشتر بود.

در برخی فرهنگ ها از جمله انگلوساکسون ها در هزاران سال بعد، این باور وجود داشت که زنان جوان قدرت روحانی بالاتری دارند. بلر توضیح می دهد: باور بر این بود که این قدرت با پیر شدن زنان کاهش می یابد و به زنان جوان منتقل می شود. اما اگر زود بمیرند، این قدرت هنوز در بدن باقیست.

این موضوع در اساطیر بین النهرین هم دیده می شود. بلر می گوید: شیطانی به نام لیلیتُو وجود داشت که بی فرزند بود و به کودکان دیگران حمله می کرد و لاماشتو، شیطان دیگری که از بهشت رانده شده بود، به دلیل آسیب رساندن به نوزادان و زنان باردار ترسناک بود.

این شیاطین خون آشام نبودند، مردگان زنده هم نبودند، اما در چارچوب گسترده تری از ترس از زندگی ناتمام قرار می گرفتند و این ترس را القا می کردند که ممکن است به دنیای زندگان بازگردند.

این سرِ برنزیِ پازوزو که احتمالاً از شهر باستانی نمرود به دست آمده و به دوره ی نوآشوری (حدود 800 تا 550 پیش از میلاد) تعلق دارد، یکی از چشمگیرترین موجودات ماوراءطبیعی بین النهرین را به تصویر می کشد. پازوزو با وجود آن که شیطانی هراس انگیز و مرتبط با بادهای ویرانگر بود، نقش محافظی نیرومند را هم ایفا می کرد و نیروهای مرگبار به ویژه شیطان زنی به نام لاماشتو را که تصور می شد مادران و نوزادان را تهدید می کند، دور می ساخت.

فرهنگ بین النهرین اثر عمیقی بر خاور نزدیک باستان گذاشت. شهرهای آن با تجارت، فتح و تعامل با فرهنگ های اطراف، باورهای ماوراءطبیعی را هم منتقل کردند.

افسانه های یونانی درباره ی لمیاها، هیولاهای زنی که به کودکان آسیب می رساندند، بازتابی قوی از پیشینیان بین النهرینی آن هاست. متون جادویی هلنیستی شامل افسون هایی برای جلوگیری از بازگشت مردگان می شدند. نویسندگان رومی اجسادی را توصیف می کنند که برای مطالبه ی عدالت برمی خیزند. الهی دانان مسیحی اولیه که این سنت را به ارث برده بودند، نسبت به دفن نادرست و اختلالات معنوی هشدار می دادند.

تا قرون وسطی، این ایده ها از مردگان زنده به بازگشت کنندگان و خون آشام های شناخته شده در باور مردم اروپایی تبدیل شد. نگاه به این سنت ها، هماهنگی شگفت انگیزی را نشان می دهد. بلر معتقد است چنین باورهایی از نگرانی های ذاتی انسانی ناشی شده اند: شوکِ ناشی از مرگ ناگهانی و شکنندگی پیوندهای اجتماعی.