به گزارش پارسینه به نقل از فرارو، مغز انسان ساختاری پیچیده و پویا دارد که در طول زندگی تغییر می کند. پژوهشی تازه نشان می دهد رشد مغز از نوزادی تا پیری پنج دورهٔ مهم را پشت سر می گذارد و در هر دوره، نقاط عطفی وجود دارد که مسیر رشد و سازماندهی شبکه های عصبی را به شکل چشمگیری تغییر می دهد.

در پژوهش جدید، دانشمندان در یکی از جامع ترین مطالعات انجام شده تا به امروز درباره تغییرات شبکه های عصبی از نوزادی تا پیری، پنج دورهٔ مهم رشد مغز انسان را شناسایی کرده اند. این پژوهش که بر اساس اسکن مغزی نزدیک به 4 هزار نفر با سنین کمتر از یک سال تا 90 سال انجام شد، نحوهٔ شکل گیری و تحول اتصالات عصبی را در طول زندگی بررسی کرده است.

به گزارش گاردین، نتایج تحقیق پنج مرحلهٔ کلی را نشان داد که با چهار نقطهٔ عطف مهم از نظر سازماندهی مغز مشخص می شوند و مسیر رشد مغز را تغییر می دهند؛ این نقاط تقریباً در سنین 9، 32، 66 و 83 سالگی رخ می دهند.

دکتر دانکن استل، پژوهشگر نوروانفورماتیک در دانشگاه کمبریج و نویسنده ارشد مطالعه گفت: وقتی به گذشته نگاه می کنیم، بسیاری از ما احساس می کنیم زندگی مان از مراحل مختلفی تشکیل شده است. مغز نیز چنین دوره هایی را پشت سر می گذارد. درک این موضوع که مسیر ساختاری مغز پیشرفتی پیوسته نیست، بلکه شامل چند نقطهٔ عطف عمده است، به ما کمک می کند زمان و نحوهٔ آسیب پذیری شبکه های عصبی را شناسایی کنیم.

مطالعه نشان داد دوره کودکی از زمان تولد تا حدود 9 سالگی ادامه دارد و سپس مغز وارد مرحله نوجوانی می شود؛ دوره ای که به طور متوسط تا 32 سالگی طول می کشد.

در اوایل دهه چهارم زندگی، اتصالات عصبی مغز به حالت بزرگسالی منتقل می شوند؛ این مرحله طولانی ترین دوره است و بیش از سه دهه ادامه دارد. نقطهٔ عطف سوم در حدود 66 سالگی، آغاز مرحلهٔ پیری زودرس ساختار مغز را نشان می دهد و نهایتاً مغز در حدود 83 سالگی وارد مرحلهٔ پیری دیررس می شود.

در حدود سن 32 سالگی، بیشترین تغییر کلی در مسیر رشد مغز مشاهده می شود

دانشمندان سازماندهی مغز را با استفاده از 12 معیار مختلف از جمله کارایی شبکه عصبی، میزان تقسیم بندی آن و اینکه مغز تا چه حد بر گره های مرکزی تکیه دارد یا شبکه ای با اتصالات پراکنده تر دارد، اندازه گیری کردند.

از نوزادی تا دوران کودکی، مغز ما تحت فرآیندی به نام تثبیت شبکه قرار دارد. در این دوره، تعداد زیاد سیناپس ها (اتصالات بین نورون ها) کاهش می یابد و فقط فعال ترین و پرکاربردترین آن ها باقی می مانند. پژوهش نشان داد که در همین بازه، کارایی شبکه عصبی مغز کاهش پیدا می کند. هم زمان، مادهٔ خاکستری و مادهٔ سفید مغز به سرعت رشد می کنند، به گونه ای که ضخامت قشر مغز (فاصله بین مادهٔ خاکستری بیرونی و مادهٔ سفید داخلی) به اوج خود می رسد و چین خوردگی های قشر مغز، همان شیارهای مشخص روی سطح مغز، تثبیت می شوند.

در دومین دوره مغز، یعنی دوران نوجوانی، حجم مادهٔ سفید همچنان رشد می کند و سازماندهی شبکه های ارتباطی مغز به طور فزاینده ای دقیق تر می شود. این دوره با افزایش پیوستهٔ کارایی اتصالات در سراسر مغز مشخص می شود که با بهبود عملکرد شناختی ارتباط دارد. این دوره ها بر اساس روند پیوستهٔ تغییرات مغز طی یک بازهٔ طولانی تعریف شده اند و نشان دهندهٔ حرکت مستمر مغز هستند، نه ایستادن آن در وضعیتی ثابت. آلکسا موسلی، سرپرست پژوهش، توضیح داد: قطعاً منظور ما این نیست که افراد در اواخر دهه سوم زندگی مانند نوجوانان رفتار کنند یا مغزشان شبیه مغز نوجوانان باشد. نکته اصلی الگوی تغییرات است. او افزود که این یافته ها می توانند بینشی درباره عوامل خطر اختلالات روانی ارائه دهند که اغلب در دوران نوجوانی بروز می کنند.

در حدود سن 32 سالگی، بیشترین تغییر کلی در مسیر رشد مغز مشاهده می شود. رویدادهای زندگی مانند والد شدن ممکن است در برخی از این تغییرات نقش داشته باشند، هرچند این تحقیق به طور مستقیم این موضوع را بررسی نکرده است. موسلی گفت: می دانیم مغز زنانی که مادر می شوند، بعد از تولد کودک تغییر می کند. منطقی است فرض کنیم که بین این نقاط عطف زندگی و تغییرات مغزی ارتباطی وجود داشته باشد.

از حدود سن 32 سالگی به بعد، ساختار مغز نسبت به دوره های پیشین تا حد زیادی تثبیت می شود و تغییرات کلی در نحوهٔ سازماندهی شبکه های عصبی کمتر می شود. این مرحله با یافته های پژوهش های قبلی همخوانی دارد که نشان می دهند در این سنین، هوش و ویژگی های شخصیتی فرد به طور نسبی ثابت باقی می مانند. علاوه بر این، بخش های مختلف مغز به تدریج تفکیک بیشتری پیدا می کنند و هر منطقه عملکرد نسبتاً مستقل خود را حفظ می کند، به گونه ای که شبکه های عصبی مغز با نظم و کارایی بالاتری عمل می کنند و مغز وارد مرحله ای از ثبات و پختگی ساختاری می شود.

دو نقطهٔ عطف پایانی با کاهش چشمگیر در میزان ارتباطات عصبی مغز مشخص شدند، که پژوهشگران معتقدند این تغییرات با فرایند پیری و تحلیل تدریجی مادهٔ سفید مغز در ارتباط است و نشان دهندهٔ کاهش انعطاف پذیری و کارایی شبکه های عصبی در سنین بالاتر است.