به نقل از فرهختگان در تازه ترین دیداری هم که با جمعی از وزرا و معاونین دولت داشته است، عادت همیشگی اش را تکرار و تلاش کرده تا در روزهایی که دلسوزان بر حفظ و تقویت وحدت اجتماعی تاکید دارند، سخنانی بگوید که در تعارض با این رویکرد است. روز گذشته متن سخنرانی حسن روحانی، در دیدار با جمعی از وزرا و معاونان دولت های یازدهم و دوازدهم در رسانه ها منتشر شد؛ سخنانی که نشان می دهد تجربه جنگ 12 روزه و بحران های اقتصادی اخیر، صرفاً فرصتی برای بازتولید نزاع های بی پایان است. گویی هر سخن و تحرکی که با جریان غالب مخالف باشد، می تواند سوخت لازم برای بقای سیاسی او را فراهم کند.

روحانی هرازچندگاهی به این بحث ها بازمی گردد و نه تنها به طرح یک راه حل عملی یا ترسیم افق روشن نمی پردازد، بلکه با تأکید بر بحران و دوگانه های نخ نما شده ای مانند میدان در مقابل دیپلماسی یا برجام در مقابل امنیتی شدن فضا را به سمت بازتولید شکاف های کهنه سوق می دهد. این فرم از سیاست ورزی او در ظاهر با شعار برگرداندن آرامش و امنیت به مردم همراه است اما عملاً در خدمت بازتولید همان دوقطبی ها و تنش هایی است که سیا و موساد و ناتو در بهره برداری اش ناکام ماندند.

روحانی در این دیدار که ادعا شده روز چهارشنبه (5 آذر) انجام گرفته است، در حوزه های مختلف سخنانی گفته و در خلال آن، گریزی به مسئله اتباع افغانستانی و وضعیت امنیت کشور هم زده است.

او تأکید کرده که پس از 5 ماه از جنگ 12 روزه، کار چندانی برای خروج از وضعیت نه جنگ، نه صلح صورت نگرفته و این وضعیت، به احساس ناامنی روحی، فکری و ذهنی منجر شده که خود، مانع جدی در مسیر رشد اقتصادی و سرمایه گذاری است. زمان بندی و محتوای این سخنان نشان می دهد که هدف، صرفاً ارائه یک راه حل راهبردی نیست بلکه استفاده از بستر فضای موجود برای پررنگ کردن گفتمان گذشته است. طرح دوباره دوگانه هایی چون میدان در مقابل دیپلماسی ، یا برجام در مقابل امنیتی شدن ، تلاش برای بازگرداندن سیاست به لایه رادیکال و دامن زدن به همان شکاف هایی است که جامعه را در طول یک دهه به سمت فرسودگی سوق داد؛ اما روحانی حالا با طرح موضوعاتی تحت عنوان بازگرداندن آرامش به مردم ، در حال فاصله گذاری میان این دو مولفه است.

مسئله دیگر این است که عبور از شرایط تعلیقی جنگ و صلح، بیش از هر چیز نیاز به افق روشن و اطمینان بخش دارد و اظهارات او به جای ترسیم افق، بر تکرار ایده های سلبی نه این و نه آن و تأکید بر بحران بنا شده است. اگر قرار است بخشی از ترسیم افق آینده از دل همین جدال ها درآید، تجربه نشان داده که خروجی نهایی چنین کشمکش هایی، صرفاً به یک سری ایده های سلبی محدود می شود و این حتی اطرافیان خود روحانی از جمله جهانگیری و ولی الله سیف، رییس وقت بانک مرکزی را هم به موضع گیری علیه او وامی دارد.

مغالطه ورود اتباع افغانستانی

روحانی در بخشی از سخنرانی اش، به ورود مهاجران افغانستانی به ایران اشاره کرده و ادعا کرده که در دولتی رفته اند و از یک کشور همسایه، میلیون ها نفر را بی حساب و کتاب وارد کشور کرده اند. او گفته که وارد مقوله اینکه چرا این افراد را وارد کرده اند نمی شود، اما می پرسد آخر به چه دلیل این همه آدم را اجازه دادند وارد کشور شوند؟ او با تولید این شبهه، تصریح کرده که این ورود باید با دقت و کنترل بیشتری انجام می شد و از این رو خواستار برنامه ریزی دقیق برای مدیریت جمعیت مهاجر شده است.

اما مسئله اینجاست که روایت او هیچ تطابقی با وقایع آن ایام ندارد. پس از سقوط دولت افغانستان و قدرت گیری طالبان، جریان گسترده مهاجرت افغان ها به کشورهای همسایه، از جمله ایران یک پدیده انسانی و اجتناب ناپذیر بود و هیچ دولتی در جهان برای جذب مهاجران، فراخوان دعوتی نداد و ایران هم طبق همین قاعده حاضر به ورود بی حساب و کتاب اتباع به ایران نشد. در آن زمان، خط مهاجرت اتباع افغانستان حتی تا قاره های اروپا و آمریکا که چندین هزار کیلومتر با کابل فاصله دارد هم کشیده شد.

جمعه هایی که روحانی فراموش کرد

بخشی از سخنان روحانی به لزوم قدم اول مسئولان، ایجاد رضایت مردم و پرهیز از امنیتی کردن فضای جامعه اختصاص دارد. او با افتخار آماری از اقدامات عمرانی و اقتصادی دولت خود ارائه می دهد اما همه این موارد علی رغم همراهی همه جانبه رسانه های اصلاح طلب و تأکید دولتی ها در سایه سبک حکمرانی شخص او به محاق رفت.

تنها یک مقایسه کلی و گذرا کافی است تا ثابت کند دولت روحانی مستحق نام دولت بحران های بی پایان است؛ اما نه فقط به دلیل بحران های بیرونی مثل تحریم ها یا کرونا، بلکه به سبب بحران های درونی و روانی که خود او مسبب اصلی آن بود. فراخوان های روحانی به انسجام در دیدار با وزرایش در حالی صورت می گیرد که در طول زمامداری، با خلق وخوی شخصی خاص خود، همکاری با وزرا را دشوار می کرد و وزرا برای دیدار او ناچار به گرفتن وقت ملاقات بودند.

گزارش های معاون اول وقت دولت (جهانگیری) نشان می دهد که تنش های میان روحانی و بخشی از حاکمیت، عکس خواست اولیه اصلاح طلبان (ترمیم شکاف) را رقم زد و حتی گویا برخی نهادها صراحتاً اعلام کردند که حاضرند با دولت کار کنند، اما با حسن روحانی نه . این منازعات از درون دولت نیز آغاز شد و به مواردی چون بی خبری جهانگیری از چینش کابینه یا برخورد تند و عصبانی رییس جمهور با او در جلسه سران قوا (ماجرای بنزین)، انجامید.

در نتیجه فردی که از لزوم امنیت سخن می گوید، خود در رأس قوه مجریه، با نپذیرفتن مشورت و گسست از تیم اجرایی خود، عامل اصلی آشفتگی درونی در ساختار حکمرانی بود و فاجعه بنزینی آبان 98 را رقم زد. چگونه می توان از تقویت قدرت اطلاعاتی و محبوب بودن دستگاه های اطلاعاتی در میان مردم سخن گفت، درحالی که شیوه مدیریت دستگاه اجرایی کشور، با انبوهی از حس بی اعتمادی و تنش داخلی عجین شده بود.

سوای از این، بازخوانی وقایع دو جمعه ناگوار دی 96 و آبان 98 و نسبتشان با روحانی، صلاحیت اظهار نظر درباره کلیدواژه هایی همچون آرامش ، اعتماد ، محبوبیت ، امید و امثالهم را از او سلب می کند.

اگر برجام می بود جنگ 12 روزه نداشتیم؟

روحانی در بخش دیگری از صحبت هایش می گوید: اگر برجام می بود جنگ 12 روزه نداشتیم شاید همین موضوع بزرگ ترین اشتباه دولت روحانی بود. پافشاری بر یک راه حل (مذاکره با غرب) و نادیده گرفتن گزینه های آلترناتیو، همان ایده رادیکالی است که در طول دهه 90 کشور را به بن بست کشاند و زهرش را هم با فعال شدن ماشه، بر روان جامعه چکاند.

روحانی با سخنانش به دنبال القای این است که رادیکالیسم عامل وضعیت موجود است؛ اما تجربه دهه 90 با هدایت امور کشور توسط روحانی، نشان داد که رادیکالیسم خود روحانی در نادیده گرفتن ظرفیت های داخلی و گره زدن تمام امور به یک توافق خارجی، کشور را به شرایطی رساند که امروز، احیای امید و زندگی با تکرار این روش ها مثل گذشته نخواهد بود. آنچه 10 سال پیش رخ داده برای عبرت و ثبت در تاریخ مهم است، اما ربطی به مسائل امروز جامعه ندارد. روحانی در طول چند سخنرانی اخیرش نشان داده که دوست ندارد توجهی به این موضوع داشته باشد.

خیانت به رهبران از نظر روحانی

روحانی در سخنان خود تأکید می کند که بزرگ ترین خیانت به رهبران این است که واقعیت ها را کم یا زیاد جلوه بدهیم و محاسبه نادرست را در اختیار آن ها بگذاریم. او همچنین از لزوم تقویت قدرت اطلاعاتی برای مقابله با نفوذ و جاسوسی سخن می گوید. اما روایت های مربوط به مدیریت بحران های کلیدی دوران او، اعتبار این اصول را زیر سؤال می برد.

ماجرای افزایش قیمت بنزین در جمعه 24 آبان 98 و ادعای روحانی مبنی بر بی خبری از زمان اجرای طرح و مطلع شدن از طریق زیرنویس شبکه خبر ، مصداق مسئله ای است که خود روحانی طرح می کند و همان زمان با شعله ورتر کردن آتش خشم معترضان، جامعه را از حالت امن دور کرد.

دو سال بعد ماجرای سقوط هواپیمای اوکراینی در جمعه 20 دی 98، رخ داد. آن زمان روایت های دولتی از بی خبری روحانی تا روز جمعه سخن می گفتند و حتی وزیر امور خارجه به دلیل عدم اطلاع، از مصاحبه امتناع می کرد. با این حال علی شمخانی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی در این باره اذعان کرده که بعد از وقوع حادثه هواپیمای اوکراینی، سردار باقری با او تماس گرفته و بلافاصله موضوع را به رییس جمهور وقت، آقای روحانی، اطلاع داده است.

این تناقض فاحش، در عمل، تضعیف کننده همان قدرت اطلاعاتی و اعتمادی است که او بر تقویت آن تأکید دارد. وقتی رییس جمهور از یک فاجعه ملی، یا ژست بی خبری می گیرد یا اطلاعات آن را به درستی به تیم خود منتقل نمی کند، عملاً بزرگ ترین ضربه را به اعتماد عمومی و ساختار حکمرانی می زند. این اغتشاش در روایت اسمش هر چیزی باشد، اطمینان بخشی به افکار عمومی نیست.

نسخه خالی

در شرایط کنونی، حسن روحانی هیچ مسئولیت رسمی سیاسی ندارد و از این رو اصولاً نمی توان انتظار طراحی برنامه ای عملیاتی برای آینده کشور از او داشت؛ چه اینکه برنامه های او در ادوار دولتمردی اش نیز به نتیجه ملموس و رضایت عمومی منجر نشده بودند. با این حال، برگزاری مداوم دیدارهای او با مقامات اسبق و پوشش رسانه ای گسترده این جلسات، نوعی انتظاری فنی ایجاد می کند که بر اساس آن پس از طرح مسائل، ارائه راهکارهای عملی و راهبردی نیز منطقی به نظر می رسد. اما چنین موضوعی حداقل در سخنرانی های اخیر روحانی از دستورکار خارج بوده است.

با این وجود روحانی در پایان بر لزوم حفظ امید مردم به عنوان ستون حفظ بازدارندگی تأکید می کند و می گوید تکرار نشدن جنگ دست ماست که با وحدت و انسجام ملی و تلاش مضاعف سیاسی ممکن است اما تمام سخنرانی روحانی خواسته یا ناخواسته در حال تیشه زدن به ریشه های همین وحدت و انسجام ملی است.

شاید جمع بندی واقعی تر برای دورهمی های روحانی با وزرایش این باشد که رادیکالیسم چه در قالب اصرار بر یک راهکار خارجی و چه در قالب تنش آفرینی داخلی هیچگاه راهگشای احیای امید و زندگی نخواهد بود. مادامی که سیاست ورزی همچنان بر سر جدال های تاریخی و تداوم دوقطبی ها باشد، در صحنه عمل هیچ اثر مثبتی رخ نخواهد داد و روح و روان جامعه درگیر نوسانات سیاسی و اقتصادی باقی خواهد ماند.