به نقل از خبرآنلاین،شهرهای شمالی پرسفر، آخرهفته ای که گذشت با لایه گسترده ای از مه دود مواجه شدند، به طوری که حجم بالای تصاویر آلودگی هوا از این مناطق در شبکه های اجتماعی باعث اظهارنظرهای رسمی و غیررسمی غیر هم جهت و بسیار متناقض درباره منشأ این آلودگی شد.

دنیای اقتصاد در خبری نوشت: بررسی ها با استناد به یک شاخص جهانی درباره نحوه پایش آلودگی هوا و شناسایی آلاینده ها نشان می دهد، یک خلأ بزرگ زیست محیطی در استان های گیلان و مازندران سبب شده مسوولان محلی در مواجهه با بحران اخیر جهش آلودگی هوا ، نتوانند دید کافی نسبت به اصل ماجرا پیدا کنند و در نتیجه با خطای دید نسبت به اصل مساله آلودگی، متهمان خیالی یا فرضی را برای این بحران معرفی کنند.

بررسی ها درباره اصل مساله آلودگی هوا در شمال نشان می دهد، درحالی که طبق دستورالعمل زیست محیطی و کیفیت هوا مصوب شورای اتحادیه اروپا (نسخه سال 2008)، آلودگی هوا در کشورهای اروپایی بر اساس تعداد مشخصی ایستگاه سنجش کیفیت هوا که نسبتی از جمعیت یا مساحت مناطق شهری است، سنجیده می شود، در ایران اما نه تنها چنین شاخصی تعریف نشده که حتی از این بدتر، تعداد ایستگاه های سنجش آلودگی هوا ، دست کم در گیلان و مازندران، بسیار کمتر از توصیه اتحادیه اروپا است.

با توجه به جمعیت ساکن در گیلان و مازندران که به ترتیب و براساس آخرین آمارهای در دسترس، به ترتیب حدود 2.8میلیون و 3.3میلیون نفر برآورد می شود، در هرکدام از این دو استان، باید 15 ایستگاه و 19ایستگاه سنجش آلاینده هوا وجود داشته باشد که البته هرکدام از آن ها باید بتوانند 5 نوع آلاینده ذره ای و گازی شامل ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5میکرون یا همان PM2.5، ذرات معلق با قطر کمتر از 10میکرون یا PM10 و همچنین منواکسیدکربن (CO)، دی اکسیدگوگرد (SO2) و همچنین دی اکسیدنیتروژن (NO2) را سنجش و اندازه گیری کنند.

گزارش ما از وضعیت موجود دستگاه های آلوده سنج در شمال با استناد به جدولی که در سایت سازمان محیط زیست کشور از تعداد ایستگاه های پایش آلودگی هوا در 31 استان کشور منتشرشده، حاکی است: در گیلان فقط یک ایستگاه و در مازندران نیز فقط دو ایستگاه وجود دارد. این ایستگاه ها در عین حال، قابلیت سنجش 5 نوع آلاینده اصلی هوای شهرها را به صورت دسته جمعی ندارند.

تعداد بسیار ناچیز ایستگاه های آلوده سنجی هوا در شمال که حتی در مقایسه با تعداد شهرهای هرکدام از استان های گیلان (حداقل 50 شهر) و مازندران (حداقل 60 شهر) نیز اصلا همخوانی معناداری ندارد، خود عاملی برای مه آلودشدن فضای شناسایی آلودگی هوا شده است.

از طرفی، خیلی از روستاهای استان های شمالی در سال های اخیر از بابت جمعیت ساکن و رفت وآمدها ، وضعیتی شبیه شهرها پیدا کرده اند و فقط اسم روستا بر آن ها باقی مانده و حجم بالای خودروهای سبک و سنگین فعال و پرتردد در آن ها، این مناطق در ظاهر غیرشهری شمال را نیز دچار آلودگی هوا کرده است. تنها ایستگاه سنجش و اعلام رسمی آلودگی هوا در استان گیلان، در شهر رشت واقع شده است. دو ایستگاه مازندران نیز در آمل و چالوس قرارگرفته اند.

با این حال، شاخص جهانی IQAir که آلودگی هوا در شهرهای مختلف (کوچک و بزرگ) کشورها را اعلام می کند، در تعدادی از شهرهای ایران، ایستگاه های مشخصی دارد؛ از جمله در تهران که اتفاقا محل قرارگیری ایستگاه های آن با جانمایی 30 ایستگاه سازمان محیط زیست و شهرداری تهران متفاوت است و به همین خاطر، عددی که از شاخص آلودگی هوای تهران توسط IQAir اعلام می شود اغلب با شاخص شهرداری تفاوت چشمگیری دارد.

این شاخص جهانی، در حال حاضر امکان اطلاع بومی های شمال از آلودگی هوا در شهرهای مختلف مازندران و گیلان را فراهم کرده اما همین شاخص هم، برخی آلاینده های کلیدی از 5 آلاینده اصلی را اعلام نمی کند. فقر دستگاه های آلوده سنج و نقص ایستگاه های موجود سبب شده در حال حاضر امکان تشخیص منبع اصلی آلودگی هوای شمال وجود نداشته باشد.

با این حال، ما صبح روز گذشته در مصاحبه با تعدادی از مسوولان محلی دو استان، تعدادی از کارشناسان محیط زیست شمال و همچنین در گفت وگو با صاحب نظران اقلیمی در تهران و محلی ها در گیلان و مازندران، به یافته هایی از زیر پوست آلودگی هوای آخرهفته گذشته شهرهای اصلی مازندران و گیلان دست پیدا کرد.

نتایج بررسی ها از آنچه روزهای چهارشنبه تا جمعه هفته گذشته تحت عنوان مه دود غلیظ در نمک آبرود، نوشهر، آمل و بابلسر از یک سو و لنگرود، لاهیجان، کیاشهر، آستانه، رشت و رودسر از سوی دیگر شکل گرفت، حکایت از آن دارد که 4 منبع تولید آلودگی در این ارتباط مطرح است؛ مازوت سوزی نیروگاه ها، سوخت بنزین کم کیفیت، ریزگرد با منشأ خارجی و همچنین کاه سوزی در شالیزارها.

مازوت سوزی، یک علامت دارد و آن افزایش شاخص دی اکسیدگوگرد است؛ شبیه آنچه در زمستان های تهران اتفاق می افتد به طوری که هنگام مازوت سوزی در اطراف پایتخت، شاخص SO2 از سطح پایین تر از عدد 30 افزایش شدید پیدا می کند.

با این حال، ظاهرا معدود ایستگاه های سنجش آلودگی هوا در شمال ، امکان شناسایی این آلایندگی گازی را ندارند، ضمن آنکه در شهرهایی که مه دود غلیظ شکل گرفته، ایستگاه آلوده سنجی داخلی نیز وجود ندارد.

با این حال، یافته ها نشان می دهد، حدود 30درصد از آلودگی هوای اخیر شمال ناشی از مصرف مازوت در برخی نیروگاه ها بوده که با هدف ذخیره سازی گازوییل و گاز برای مصرف زمستانی، این تغییر سوخت اتفاق افتاده است. مازوت یک متهم اصلی می تواند باشد و دومین متهم اصلی نیز بنزین است.

پیش تر، ما در صفحه گردشگری خود، با اشاره به ترافیک های چندین ساعته پاییز جاده های شمال در فصل جاری، آن هم در شرایطی که پاییزهای گذشته، سفرهای شمال در حد امسال نبوده است، گزارشی درباره زیرپوست این ترافیک ها منتشر کردیم و نوشتیم: تعطیلی پنج شنبه دست کم 21 استان کشور با اختیار استانداران سبب شده نبض سفرهای آخر هفته در مهر و آبان به مقاصد گیلان و مازندران، 15درصد نسبت به پاییز سال گذشته افزایش پیدا کند.

رشد سفرهای پاییزی به شمال با خودرو به معنای افزایش مصرف سوخت در این استان ها است. از طرفی، کیفیت بنزین ها در شهرهای مختلف، اختلاف چشمگیری با یکدیگر دارند اما عمده بنزین ها اکتان پایین هستند؛ حالتی از بنزین که احتراق ناقص سوخت در موتور خودروها را سبب می شود و علاوه بر آسیب رساندن به پیستون ها و خسارت به موتور خودرو، باعث انتشار هیدروکربن ها و حجم بالای ذرات معلق در هوا می شود. سطح گوگرد بنزین ها نیز بعضا بسیار بالاتر از حد استاندارد است.

با افزایش مصرف سوخت همزمان با کاهش دما، پدیده وارونگی هوا، سبب انباشت آلاینده ها در ارتفاع پایین از سطح زمین (کمتر از 50متر) می شود؛ این پدیده در روزهای اخیر و به ویژه در چهارشنبه تا جمعه گذشته که سفرها به شمال اتفاق افتاد، بخشی از مه دود غلیظ را در مناطقی از گیلان و مازندران به وجود آورد.

یک آمار رسمی که از نبض سفرها به استان گیلان در اختیار ما قرارگرفته، مشخص می کند: از عصر چهارشنبه تا صبح روز جمعه، بین 56 تا 132هزار دستگاه خودروی سواری پلاک غیرمحلی، به شهرها و روستاهای شمالی سفر می کنند که این تعداد وسیله نقلیه، حدود یک میلیون و 500هزار توریست را روانه شمال می کند. این تعداد خودرو، حجم قابل توجهی مصرف سوخت را در شمال رقم می زند.

برخی گزارش ها که در روزهای اخیر توسط برخی دستگاه ها در مازندران درباره منشأ آلودگی هوای اخیر ارائه شده از کاه سوزی در شالیزارهای اطراف شهرهای اصلی شما حکایت داشته است. با این حال، به نظر می رسد این قضیه، چون که هرساله وجود داشته، نمی تواند منشأ خیز آلودگی هوا در شمال باشد.

همچنین گفته می شود، ریزگردهای صحرای قره قوم ترکمنستان عامل آلودگی هوای مازندران است. اما در مقابل، برخی کارشناسان محیط زیست با اشاره به جهت باد، این گفته را تایید نمی کنند.

ضمن آنکه، بررسی ها نشان می دهد، عامل آلودگی هوای مازندران در روزهای اخیر و حتی شنبه و یک شنبه گذشته، PM 2.5 در ایستگاه ها اعلام شده است؛ این در حالی است که ریزگردها شبیه آلودگی ریزگردی تهران و دیگر شهرها، عمدتا PM 10 را افزایش می دهد. PM 2.5معمولا از محل آلودگی ناشی از منابع آلاینده متحرک افزایش پیدا می کند.

البته شاید نقص امکانات ایستگاه های آلودگی هوا، حتی آن هایی که داده های IQAir را برای شمال مشخص می کند، در حدی است که امکان پایش ذرات آلاینده با قطر کمتر از 10 میکرون را ندارد. در این میان، کم بارشی در برخی شهرهای شمالی و نبود باد، به شکل گیری مه دود غلیظ کمک کرده است.