شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار دیگر در فضایی سنگین از فشارهای سیاسی، نشست فصلی خود را آغاز می‌کند؛ نشستی که از چهارشنبه 28 آبان (17 نوامبر) آغاز می‌شود و پرونده هسته‌ای ایران همچنان در صدر دستورکار آن قرار دارد. این بار نیز همان سناریوی تکراری احیای فشارهای سیاسی با پوشش حقوقی و تلاش برخی کشورها برای بازآرایی فضایی که طی ماه‌های گذشته علیه تهران ناکام مانده بود، در حال تکرار است.

همزمان با شکل‌گیری چنین فضایی است که رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آستانه نشست شورای حکام نسبت به ارائه پیش‌نویس قطعنامه‌ای جدید علیه برنامه هسته‌ای ایران هشدار داده و تأکید کرده است که این اقدام فاقد توجیه حقوقی و در ادامه همان مسیر فشارسازی است که آمریکا و سه کشور اروپایی در شورای امنیت دنبال کردند و به نتیجه نرسیدند؛ مسیری که اکنون تلاش می‌کنند از کانال وین جبران کنند.

شبکه المیادین پیش‌تر گزارشی منتشر کرده بود که بر اساس آن، پیش‌نویس قطعنامه تازه اروپا، ایران را به تعلیق تمامی فعالیت‌های غنی‌‌سازی و بازفرآوری از جمله پژوهش و توسعه ملزم می‌کند؛ خواسته‌ای که عملاً بازگشت به سیاست‌های متعلق به سال‌های پیش از برجام است، یعنی زمانی که رویکرد فشار حداکثری به ‌جای تعدیل تنش به تشدید بحران منجر می‌‌شد. در این پیش‌نویس همچنین از ایران خواسته شده مطابق مفاد پروتکل الحاقی رفتار کند. این درحالی است که طرف‌های اروپایی دقیقاً همان طرف‌های توافق هستند که با عدم اجرای تعهدات خود در برجام، بستر تعلیق داوطلبانه اجرای پروتکل از سوی ایران را فراهم کردند. اروپایی‌‌ها در این سند ادعا کرده‌‌اند که ایران طی پنج ماه گذشته اطلاعات به‌‌روزی درباره ذخایر اورانیوم خود ارائه نکرده است؛ ادعایی که به ‌گفته کارشناسان فنی نتیجه فضای اعتماد‌زدایی پس از حملات نظامی و سیاسی اخیر است که مراکز هسته‌ای ایران را هدف قرار داد و تهران را ناگزیر کرد چهارچوب جدیدی برای بازرسی‌ها تعریف کند. 

سفیر ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اشاره ‌به این تحرکات تصریح کرده، آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان با تکیه بر اکثریت عددی خود در شورای حکام می‌کوشند از فضای فنی آژانس برای پیشبرد اهداف سیاسی خود سوءاستفاده کنند؛ اهدافی که طی دو دهه اخیر بارها در قالب قطعنامه‌سازی و پرونده‌سازی پیگیری شده است اما هیچ‌ گاه نتوانسته مسیر واقعی انحراف یا خطر در برنامه صلح‌‌آمیز هسته‌ای ایران را اثبات کند. نجفی هشدار داده است که تحمیل گزارش‌دهی بر مدیرکل، آن هم بر اساس قطعنامه‌‌هایی که مدت‌هاست منقضی شده‌اند، اقدامی غیرقانونی و کاملاً سیاسی است که اگر تصویب شود به پیچیدگی‌های موجود خواهد افزود و ضربه‌ای تازه به دیپلماسی وارد می‌آورد.

بازگشت قطعنامه‌های منقضی‌ ‌شده

سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه طی ماه‌های گذشته در اقدامی جنجالی تلاش کردند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت و قطعنامه‌های مربوط به گذشته را فعال کنند. ایران همراه با چین و روسیه صریحاً اعلام کرده است که این بازگشت را به رسمیت نمی‌شناسد زیرا «سازوکار ماشه» زمانی قابل استناد است که طرف فعال‌‌کننده خود به تعهدات توافق پایبند بوده باشد؛ امری که درباره آمریکا و اروپا کاملاً برعکس است. با این حال دبیرخانه شورای امنیت، بدون اجماع و برخلاف نظر بخش بزرگی از حقوقدانان اعلام کرد، قطعنامه‌های پیشین دوباره فعال شده‌اند که خود به یک چالش حقوقی در نظام ملل متحد تبدیل شده است.

 پس از حملات اسراییل و آمریکا به برخی تأسیسات هسته‌ای ایران، تهران در مذاکراتی با میانجی‌گری مصر به یک چهارچوب توافق فنی با آژانس دست یافت که بر اساس آن بازرسی‌ها از مراکزی که هدف حمله قرار نگرفته بودند مانند رآکتور تهران و نیروگاه بوشهر ادامه یافت.

اما با اقدام آمریکا و اروپا برای احیای قطعنامه‌های شورای امنیت، ایران این توافق را متوقف کرد؛ چه از منظر مقام‌های ایرانی نمی‌‌توان در حالی که طرف مقابل با تکیه بر قطعنامه‌های منقضی ‌شده در پی اعمال فشار سیاسی است، انتظار داشت روند اعتمادسازی یک‌‌طرفه ادامه پیدا کند. ایران در تمام این مدت تأکید کرده که به تعهدات خود ذیل معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی پایبند است و همچنان همکاری‌های فنی با آژانس را در چهارچوب‌های پذیرفته ‌شده پیش می‌برد.  با این حال، آژانس خواستار ارتقای فوری همکاری شده است؛ درخواستی که بدون حل‌‌وفصل فشارهای سیاسی عملاً تحقق‌پذیر نخواهد بود. بنابراین نشست این هفته شورای حکام آزمونی تازه برای استقلال آژانس و میزان تاب‌آوری آن در برابر فشارهای سیاسی است. تصمیمی که در روزهای آینده گرفته خواهد شد، می‌تواند یا بستر بازگشت به دیپلماسی را هموار کند یا شکاف‌ها را عمیق‌تر سازد و اعتماد شکننده موجود را از میان ببرد. ایران با صراحت اعلام کرده آماده همکاری سازنده است اما نه در فضایی که ابزارهای فنی به اهرم فشار سیاسی تبدیل می‌شود.

غریب‌آبادی در واکنش به دستور کار ضد ایرانی شورای حکام:

ایران به تصویب قطعنامه جدید پاسخ خواهد داد

معاون حقوقی و بین‌الملل وزیر امور خارجه در پاسخ به پرسشی درباره تلاش تروییکای اروپایی برای تصویب قطعنامه جدید علیه ایران در نشست شورای حکام گفت: «امیدوارم آنها عقلانیت نشان داده و قطعنامه را به صورت رسمی مطرح نکنند اما اگر این کار را هم انجام دادند قطعاً ایران بازنگری‌های اساسی در سیاست‌های خود انجام خواهد داد. غریب آبادی با اشاره به اینکه این بازنگری صرفاً محدود به حوزه تعامل با آژانس نخواهد بود، گفت: «پس از اسنپ‌بک، تفاهم قاهره کاملاً کنار رفت یعنی ما در چهارچوب تفاهم قاهره با آژانس کار نکردیم و بحث من تفاهم قاهره نیست، ایران باید بررسی مجددی در سیاست‌های خود در حوزه تعامل با آژانس و مسائل مرتبط با معاهده عدم اشاعه انجام دهد.»