به گزارش پارسینه به نقل از زومیت، تاریخ سرشار از دوران های سخت و ناخوشایند است. اگر به هر بخشی از داستان انسان نگاهی بیندازید، خواهید دید که صلح و رفاه، استثنا هستند نه قاعده. البته دوره هایی از فراوانی و آرامش هم وجود داشته اند، اما اغلب با طغیان خشونت از بین رفتند یا اگر خوش شانس بودند، به تدریج در گمنامی فروپاشیدند. با این حال، در میان تمام دوران های دشوار تاریخ، یک سال به طور خاص در میان تمام سال های رنج بار، برجسته تر است: سال 536 میلادی.

هرچند مدت ها تصور می شد آتشفشان ایلوپانگو در السالوادور نقش اصلی را در رقم زدن سال مصیبت بار 536 داشت، هیچ کس هنوز به طور کامل اطمینان ندارد که کدام کوه آتشفشانی مسئول فاجعه ی آن سال بوده است.

بااین حال، پژوهشی در سال 2018 شواهدی ارائه داد که نشان می داد فوران مرگبار در ایسلند رخ داده است؛ زیرا در مغزه های یخی اروپا شیشه های آتشفشانی یافت شده اند که از نظر شیمیایی مشابه ذراتی هستند که در سراسر اروپا و گرینلند دیده می شوند. این احتمال هم مطرح است که زمستان آتشفشانی در واقع حاصل مجموعه ای از فوران های پی در پی و شدید بین سال های 536 تا 540 میلادی بوده است.

در شگفتیم که چرا در نیم روز سایه ای از بدن های خود نمی بینیم

صرف نظر از اینکه کدام آتشفشان مسئول فاجعه بوده، پیامدهای آن بسیار چشمگیر بود. کاسیودوروس، سیاستمدار رومی در سال 538 میلادی نوشت: مردم از نشانه های عجیب در آسمان وحشت زده اند و با دلی نگران می پرسند که این رویدادها مقدمه چه اتفاقاتی هستند. خورشید، گویی نور معمول خود را از دست داده و به رنگی مایل به آبی درآمده است. در شگفتیم که چرا در نیم روز سایه ای از بدن های خود نمی بینیم؛ چرا گرمای نیرومند خورشید رو به ضعف رفته است... ماه نیز حتی در اوج درخشش خود، از نور طبیعی اش تهی گشته است.

پروکوپیوس، تاریخ نگار بیزانسی نیز که در آن زمان در خاورمیانه زندگی می کرد، از هراس ناشی از کسوفی مه آلود بر خورشید سخن گفته است.

شواهد علمی و فیزیکی زیادی نیز از این پدیده وجود دارد. به نوشته ی آی اف ال ساینس، درختانی که در دانمارک در میانه ی قرن ششم میلادی بریده شده اند، حلقه های رشد بسیار باریکی نشان می دهند که ناشی از تغییرات شدید اقلیمی در سال 536 میلادی است. مغزه های یخی گرینلند و جنوبگان نیز نشان می دهند که در آن زمان جو زمین آکنده از لایه ای گسترده از غبار و ذرات اسیدی بوده است.

در دل این تاریکی، دمای نیم کره ی شمالی به شدت افت کرد و کشاورزی مختل شد. پژوهشگران باور دارند فوران های سال 536 میلادی آغازگر عصر یخبندان کوچک دوران باستان بودند؛ دوره ای که از همان سال شروع شد و با فوران های دیگری در حدود سال های 540 و 547 میلادی تثبیت شد.

دمای تابستان در بسیاری از نقاط جهان چندین درجه کاهش یافت و اقلیم زمین به کلی دگرگون شد. در چین در تابستان برف بارید، آمریکای جنوبی گرفتار خشکسالی شد و مهِ مرگبار آسمان، در خاورمیانه مردم را به وحشت انداخت.

به ناچار قحطی و رنج فراگیر شد. در سالنامه های ایرلند باستان از کمبود نان در سال 536 میلادی یاد شده است، و هم زمان طاعون خیارکی از بندر رومی پلوزیوم در مصر آغاز شد.

این رویدادها حدود 1500 سال پیش رخ دادند، بنابراین نه رسانه های اجتماعی برای ثبت درد جهانی وجود داشتند و نه اسناد زیادی از آن دوران بر جای مانده است. با این حال، بسیاری از تاریخ دانان توافق دارند که سال 536 میلادی آغاز یکی از تاریک ترین و سخت ترین دوران های زندگی بشر بوده است.

پس از سال بدنام 536 میلادی، بسیاری از تمدن های بزرگ با دوران دشوار و بحران زایی روبه رو شدند.

مایکل مک کورمیک، تاریخ دان و باستان شناس قرون وسطایی که ریاست ابتکار علم و گذشته ی انسانی دانشگاه هاروارد را بر عهده دارد، در مصاحبه ای در سال 2018 به نشریه ی ساینس گفت: در اروپا و بخش هایی از آسیا، سال 536 میلادی آغاز یکی از بدترین دوران های زندگی بود.

پنج سال پس از آغاز عصر یخبندان کوچک دوران باستان، بیماری عالم گیر طاعون ژوستینین سراسر مدیترانه را درنوردید. قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی (بیزانس)، به شدت آسیب دید و میلیون ها نفر در دهه های بعد جان باختند. هرچند عوامل متعددی در سقوط نهایی امپراتوری قرن ها بعد نقش داشتند، بسیاری از پژوهشگران معتقدند ترکیب مرگبار فاجعه ی اقلیمی و بیماری، نقشی کلیدی در پایان دوران شکوه آن داشته است.

تأثیرات فاجعه فراتر از مدیترانه هم گسترش یافت. در آسیای مرکزی، شرایط سردتر و خشک تر باعث شد چراگاه ها کاهش یابند و قبایل کوچ نشین ناچار شوند به سوی شرق و چین مهاجرت کنند. این جابه جایی ها به درگیری بین این قبایل مهاجر و دولت های محلی در مناطق استپی شمال چین منجر شد. جالب آنکه بعدها برخی از همین قبایل استپی با امپراتوری روم شرقی متحد شدند و با هم، به فروپاشی امپراتوری ساسانی در ایران کمک کردند.

با این حال، شاید زمستان آتشفشانی سال 536 میلادی برای بخش های دیگر جهان چندان هم بد نبود. در حالی که امپراتوری های روم شرقی و ساسانی درگیر بحران بودند، شبه جزیره ی عربستان شاهد بارش های بیشتری شد.

با تضعیف قدرت امپراتوری های کهن و سبزتر شدن نسبی عربستان، این منطقه آماده ی ظهور نیرویی تازه شد. در قرن هفتم میلادی، امپراتوری عربی بر صحنه ی جهان ظاهر شد و با بهره گیری از عوامل متعدد، به یکی از قدرتمندترین و تأثیرگذارترین نیروهای تاریخ بشر تبدیل شد.