به نقل از انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: این اتفاق می تواند اثر راهبردی تعیین کننده ای ایجاد کند.

میگ-29: جنگنده قدیمی، اما خطرناک

جنگنده روسی میگ-29 یکی از شناخته شده ترین جنگنده های نسل چهارم است و برای ایران کاملاً جدید محسوب نمی شود. پس از جنگ خلیج فارس سال 1991 و در پی فروپاشی وضع نظامی عراق، تعدادی از خلبانان عراقی به همراه جنگنده های خود به ایران گریختند. ایران این جنگنده ها را مصادره و به ناوگان خود افزود. تخمین زده می شود که ایران بین 4 تا 7 فروند میگ-29 به این شکل به دست آورده باشد. همچنین ایران در نیمه نخست دهه 1990 چند فروند دیگر از همین مدل را مستقیماً از روسیه خریداری کرد. شایان ذکر است که در سال 1997، ایالات متحده 21 فروند میگ-29 را از کشور مولداوی خریداری کرد تا مانع از انتقال آنها به ایران شود.

میگ-29 در اواخر دهه 1970 طراحی و در اوایل دهه 1980 و دوران اتحاد شوروی وارد خدمت شد تا به عنوان جنگنده برتری هوایی علیه جنگنده های هم نسل آمریکایی مانند اف-15 و اف-16 عمل کند. این جنگنده دارای دو موتور توربوفن RD-33 است که به آن سرعتی تا 2.25 ماخ می دهد و برد رزمی آن بدون مخازن سوخت خارجی به حدود 700 کیلومتر می رسد. همچنین دارای توان مانورپذیری بالا است که آن را در نبرد های نزدیک (Dogfight) تهدیدی جدی می کند. با این حال، سامانه های اویونیک آن بر اساس استاندارد های امروزی قدیمی محسوب می شوند.

با گذشت دهه ها، میگ-29 دستخوش به روزرسانی هایی شده که برخی مدل ها را به نسخه های چندمنظوره تبدیل کرده است. بارزترین آنها میگ-29 اس است که گمان می رود ایران اخیراً نمونه هایی از آن را به دست آورده باشد. این مدل با داشتن رادار جدیدتر، توان حمل تسلیحات بیشتر و ارتقاء هایی در سامانه های ناوبری و هدایت متمایز می شود. در صورت تأیید این ارتقاءها، توانایی ایران در نبرد های هوا به هوا علیه رقبایی مانند اف-16 اسراییلی و حتی در مقابله با پهپاد ها و موشک های کروز نفوذکننده به حریم هوایی ایران، به طور قابل توجهی بهبود خواهد یافت.

با این حال، میگ-29 همچنان راه حلی موقتی است؛ زیرا توان در محیط های نبرد پیشرفته که در آنها جنگنده های دوربرد یا سامانه های هشدار زودهنگام غالب اند، ندارد.

میگ-29 هنوز در خدمت بسیاری از کشورهاست، از جمله هند که دومین بهره بردار بزرگ پس از روسیه است، و اوکراین که اصلاحاتی در تسلیحات و رادار های آن انجام داده است. میگ-29 گزینه ای اقتصادی و مقرون به صرفه برای کشور هایی است که دنبال جنگنده ای مؤثر با هزینه نگهداری پایین اند، هرچند تحریم ها علیه روسیه گاه زنجیره ی تأمین و پشتیبانی فنی آن را تحت تأثیر قرار می دهد.

جست و جو برای جنگنده های پیشرفته تر

به دست آوردن میگ-29 ظرفیت های نیروی هوایی ایران را تقویت می کند، اما کافی نیست. ایران به سوی چین متمایل شده و در پی به دست آوردن جنگنده ی رو به رشد جی-10 سی است، که پس از ادعا های پاکستان درباره ساقط کردن رافال های هند با موشک هوا به هوا برد بلند پی ال-15 در تقابل اخیر بین دو کشور، به لقب قاتل رافال مشهور شد.

در سال 2015، ایران و چین نتوانستند به توافق برسند تا ایران حداقل 150 فروند از این جنگنده را خریداری کند؛ معامله به دلیل اختلاف روی شرایط پرداخت و کمبود ارز خارجی متوقف شد. سپس تهران هدف خرید اولیه را به 40 فروند و بعد به 10 فروند کاهش داد تا یک بسته آزمایشی باشد. در صورت موفقیت، این جنگنده ی نسل چهار و نیم، بخش بزرگی از شکاف توان هوایی ایران را پر خواهد کرد.

این جنگنده ی تک موتوره حداکثر سرعت 2 ماخ (2100 کیلومتر در ساعت) دارد، چندمنظوره است و قادر به حمل موشک های هوا به زمین و هوا به هوا است. رادار آن از نوع اسکن الکترونیکی فعال (AESA) با برد طولانی است و قابلیت شلیک موشک های برد بلند هوا به هوا خارج از دید مستقیم (BVR) را دارد. پیش بینی می شود ایران در صورت تحویل جی-10 سی، آن را به موشک برد بلند پی ال-15 مجهز کند که در نسخه چینی بردی تا 200 کیلومتر دارد.

مقایسه با اف-16 و اهمیت طراحی کانارد-دلتا

گزارش ها نشان می دهند که جنگنده ی چینی نسبت به اف-16 در زمینه آیرودینامیک و توان پرواز در سرعت های پایین برتری دارد؛ به لطف طراحی دلتا کانارد. بال مثلثی (دلتا) امکان پرواز در سرعت های بالا و ثبات در زوایای حمله زیاد را فراهم می کند و بالچه های کوچک جلوی بال اصلی (کانارد) باعث بهبود مانورپذیری و کنترل دینامیکی می شوند.

با این حال، اف-16 سابقه طولانی در عملیات رزمی دارد و از نظر پنهان کاری بر جنگنده ی چینی برتری دارد، به این معنا که می تواند حتی از فواصل نزدیک، بدون آنکه دشمن حضورش را تشخیص دهد، هدف را شناسایی کند. در نبرد نزدیک، جی-10 ممکن است به دلیل سبک بودن و توان مانور بهتر برتری پیدا کند، اما در نبرد خارج از برد دید، اف-16 با بهره از فناوری هدف یابی و رادار های پیشرفته برتری خود را باز می یابد.

سو-35: گزینه روسی ایران

جنگنده ی سوم که ایران در پی خرید آن است، سو-35، جنگنده ی نسل چهار و نیم روسی است که یکی از بهترین جنگنده های زرادخانه روسیه محسوب می شود. سرعت آن حدود 2.3 ماخ است و نسبت به رافال فرانسوی و اف-16 آمریکایی برتری دارد. این هواپیما به سامانه جنگ الکترونیک پیشرفته مجهز است که کشف آن توسط رادار دشمن را دشوار می سازد و در نبرد های نزدیک نیز به دلیل توان مانور بالا برتری دارد. در نبرد های خارج از برد دید، اف-16 می تواند برتری خود را از طریق فناوری های هدف یابی و رادار های هدایت کننده تسلیحات حفظ کند. برخی منابع اوکراینی در ژوئن سال گذشته ادعا کردند که اف-16 موفق به سرنگونی سو-35 شده است، اما منبع مستقلی این موضوع را تأیید نکرده است.

برخی محافل دیپلماتیک و رسانه ای ایران نارضایتی خود را از خودداری روسیه در تحویل جنگنده ها به ایران ابراز کردند، هرچند تهران همکاری گسترده ای با روسیه داشته و پهپاد هایی را در جنگ اوکراین در اختیار مسکو قرار داده است. با این حال، مقامات ایرانی همچنان سو-35 را به عنوان گزینه اصلی نوسازی نیروی هوایی خود می دانند.

نیاز به منظومه هوایی یکپارچه

کارآمدی نیروی هوایی به شبکه ای یکپارچه از پشتیبانی لجستیکی، فنی و اطلاعاتی وابسته است. هر جنگنده ای، هرچقدر هم پیشرفته باشد، نیازمند رادار های پیشرفته، سامانه های پدافند هوایی زمین پایه، زیرساخت فرماندهی و کنترل، ارتباطات امن، هواپیما های شناسایی و هشدار زودهنگام و هماهنگی با نیرو های زمینی و دریایی است.

همچنین آموزش خلبانان، تأمین قطعات، نگهداری و تعمیرات، سوخت رسانی و تسلیحات، به همان اندازه اهمیت دارد. در این زمینه، ایران در سال 2023 جنگنده ی آموزشی و سبک یاک-130 را دریافت کرده که برای آموزش خلبانان سو-35 و سو-57 به کار می رود و امکان حمله سبک را نیز دارد؛ در رزمایش ذوالفقار 1403 ، از آن برای هدایت موشک به سمت پهپاد استفاده شد.

مقامات ایرانی آگاهند که مسیر نوسازی نیروی هوایی دشوار خواهد بود و آمریکا و اسراییل نیز فشار خود را بر روسیه و چین برای جلوگیری از تجهیز ایران ادامه خواهند داد. بر خلاف صنعت موشکی و پهپادی که ایران بومی سازی کرده، جنگنده های پیشرفته نیازمند فناوری و سرمایه گذاری عظیم هستند.