به نقل از ایرنا، آراد، دانش آموز کلاس ششم، هر بار که با مسئله ریاضی سختی روبه رو می شود، به جای فکر کردن، سراغ چت بات هوش مصنوعی اش می رود. نازنین، برای نوشتن انشای هفتگی اش فقط یک جمله به برنامه می دهد و چند ثانیه بعد، یک متن کامل تحویل می گیرد. امیرعلی هم به کمک یک اپلیکیشن هوشمند، پروژه علومش را بدون اینکه خودش حتی یک خط بخواند، آماده می کند. این ها فقط چند نمونه از واقعیت های جدیدی هستند که در زندگی آموزشی کودکان امروز شکل گرفته اند.

هوش مصنوعی، با تمام مزایایش، اگر بدون نظارت و آموزش صحیح وارد دنیای کودکان شود، می تواند به جای تقویت یادگیری، آن را تضعیف کند.

در این گزارش، با نگاهی به دیدگاه های دکتر حسن اسلامیان، روانشناس و استاد دانشگاه، به بررسی مهم ترین آسیب های شناختی، روانی، اجتماعی و امنیتی ناشی از استفاده نادرست کودکان از هوش مصنوعی می پردازیم و راهکارهایی برای عبور ایمن از این مسیر فناورانه ارائه می دهیم.

آسیب های شناختی و آموزشی؛ توقف رشد فکری کودک

اسلامیان در ابتدا عنوان می کند که استفاده نادرست از هوش مصنوعی می تواند آسیب های جدی بر روند یادگیری و رشد فکری کودک وارد کند. برخی از این آسیب ها عبارتند از:

کاهش مهارت های حل مسئله و تفکر انتقادی
اتکای بیش از حد به ابزارهای هوش مصنوعی مانند ChatGPT برای انجام تکالیف دروس مختلف، باعث می شود کودک فرصت تلاش، خطا و یادگیری عمیق را از دست بدهد. هوش مصنوعی در سریع ترین زمان و به آسانی پاسخ نهایی را می دهد و باعث توقف فرآیند حیاتی تفکر انتقادی و تحلیلی می شود.

تضعیف خلاقیت و نوآوری
هنگامی که محتوا توسط هوش مصنوعی تولید می شود و پاسخ ها و برون دادها را ارائه می کند، کودک نیاز به تولید ایده را احساس نمی کند و این امر فرصت رشد توانایی های تفکر خلاق و نوآوری کودک را محدود می سازد.

سواد رسانه ای پایین و پذیرش منفعلانه اطلاعات
کودکان ممکن است نتوانند تفاوت بین خروجی هوش مصنوعی و منابع انسانی قابل اعتماد را تشخیص دهند. این مسئله، خطر پذیرش اطلاعات غلط یا محتوای جانبدارانه را افزایش می دهد.

آسیب های روانی و اجتماعی؛ تأثیر بر رشد عاطفی و تعاملات انسانی

این روانشناس در ادامه به آسیب های روانی و اجتماعی اشاره می کند که بر رشد عاطفی، تعاملات اجتماعی و سلامت روانی کودک تأثیر می گذارند:

اعتیاد و انزوا
تعامل بیش از حد کودک با ربات های چت یا سیستم های مبتنی بر هوش مصنوعی می تواند جایگزین تعاملات انسانی واقعی شود. این امر منجر به انزوا، کاهش مهارت های اجتماعی و وابستگی عاطفی کودک به یک موجود غیرانسانی می شود.

آسیب به رشد اخلاقی و همدلی
هوش مصنوعی فاقد درک واقعی از ملاحظات اخلاقی، همدلی و عواطف انسانی است. اگر کودک بخش زیادی از تعاملات خود را با آن انجام دهد، ممکن است در درک ظرایف اخلاقی و عاطفی روابط انسانی و مسئولیت های اخلاقی خود با همسالان و اعضای خانواده خود دچار مشکل شود.

تأثیر منفی بر عزت نفس
استفاده از فیلترهای هوش مصنوعی یا ابزارهای ویرایش تصویر می تواند درک کودک از واقعیت را تحریف کرده و باعث نارضایتی از ظاهر خود شود. همچنین اطلاعات حاصل از ابزارهای هوش مصنوعی ممکن است موجب بدبینی کودک نسبت به توانایی های شناختی وی شود و نتیجه آن کاهش عزت نفس است.

این استاد دانشگاه در بخش سوم به مسائل مربوط به حریم خصوصی و امنیت داده ها اشاره می کند:

جمع آوری داده های شخصی
بسیاری از پلتفرم های هوش مصنوعی در قالب اپلیکیشن و ربات چت، برای بهبود عملکرد خود، داده های ورودی کاربر، از جمله سوالات، علایق و حتی اطلاعات شخصی را جمع آوری و تجزیه و تحلیل می کنند. حریم خصوصی کودکان، به دلیل عدم توانایی آن ها در درک کامل ریسک ها، بسیار آسیب پذیر است.

قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب
سیستم های فیلترگذاری شده اند، اما کامل نیستند. کودکان کنجکاو ممکن است با پرسش های خاص، ناخواسته هوش مصنوعی را به تولید محتوای جنسی، خشونت آمیز یا نگران کننده سوق دهند.

سوءاستفاده های امنیتی
برخی از برنامه های مبتنی بر هوش مصنوعی می توانند دارای نقص های امنیتی باشند که داده های کودکان را در معرض خطر قرار داده یا مورد حملات فیشینگ یا مهندسی اجتماعی قرار دهند.

راهکارهای پیشنهادی برای کاهش آسیب ها

در بخش پایانی گفت وگو، دکتر اسلامیان مجموعه ای از راهکارهای عملی برای والدین، مربیان و سیاست گذاران آموزشی ارائه می دهد:

آموزش سواد رسانه ای
والدین باید به کودکان آموزش دهند که هوش مصنوعی یک ابزار است و همیشه باید با طرح پرسش های کلیدی خروجی آن را زیر سوال ببرند و توان فهم انتقادی محتواهای دریافتی را به دست آورند.

استفاده فعال و مشارکتی
به کودکان آموزش داده شود که از هوش مصنوعی برای فعالیت های آموزشی که نیاز به تعامل و کنجکاوی دارد استفاده کنند، نه برای تولید پاسخ نهایی. همچنین مشارکت والدین با کودکان در استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، زمینه کنشگری آگاهانه کودکان در استفاده از این فناوری را فراهم می سازد.

انتخاب ابزارهای مناسب
والدین مراقب باشند فرزندانشان تنها از ابزارهای هوش مصنوعی استفاده کنند که به طور خاص برای رده سنی کودکان طراحی شده اند و از قوانین حریم خصوصی کودکان (مانند COPPA در آمریکا) پیروی می کنند.

محدود کردن زمان کلی صفحه نمایش
زمان استفاده از هوش مصنوعی را در یک برنامه کلی تر زمان نمایش بگنجانید و مطمئن شوید که جایگزین فعالیت های حیاتی مانند بازی فیزیکی، تعامل اجتماعی چهره به چهره و مطالعه کتاب نشود.

قانون اول تلاش ذهنی
تشویق کنید که کودک ابتدا برای انجام تکالیف یا حل مسئله از تلاش ذهنی و منابع سنتی مانندکتاب یا تفکر خود استفاده کند و هوش مصنوعی را تنها به عنوان یک دستیار یا ابزار نهایی تأیید به کار ببرد.

تنظیمات کنترل والدین
از تمامی فیلترهای محتوایی و تنظیمات کنترل والدین در مرورگرها و دستگاه ها برای محدود کردن قرارگیری در معرض محتوای نامناسب استفاده کنید.

آموزش حقیقت یابی (Fact-Checking)
به کودک آموزش دهید که خروجی هوش مصنوعی همیشه 100٪ صحیح نیست. از او بخواهید نتایج هوش مصنوعی را با حداقل دو منبع معتبر دیگر مقایسه کند.

تبدیل هوش مصنوعی به ابزار پرسش برانگیز
به جای پذیرفتن پاسخ، به کودک بیاموزید از هوش مصنوعی بپرسد: چگونه به این پاسخ رسیدی؟ یا منابعت چه بودند؟

تفهیم حریم خصوصی داده ها
کودک باید بداند که نباید اطلاعات شخصی خود را در اختیار هیچ ابزار دیجیتالی قرار دهد، حتی اگر آن ابزار هوشمند و پاسخ گو باشد.

شناسایی سوگیری و تعصب (Bias)
با کودک صحبت کنید که چگونه هوش مصنوعی بر اساس داده های موجود آموزش دیده و ممکن است ناخواسته سوگیری های فرهنگی، نژادی یا جنسیتی را بازتاب دهد.

استفاده از هوش مصنوعی به عنوان ابزار آموزش و یادگیری (Tutor)
به کودک کمک کنید تا از هوش مصنوعی به عنوان یک مربی استفاده کند تا دروسی را که در آن ها ضعف دارد، توضیح دهد، نه اینکه صرفاً پاسخ نهایی را بدهد.

مدل سازی رفتاری والدین
والدین باید خودشان در استفاده از تکنولوژی تعادل و آگاهی را رعایت کنند. اگر والدین مدام در حال چک کردن دستگاه های خود باشند، کودک نیز این رفتار را نرمال تلقی می کند.