طی سالیان اخیر کمبود آب و قطعی های مکرر آن در شهرهای مختلف کشور، بار دیگر توجه همگان را به بحران آب در ایران جلب کرده است؛ خشکسالی های پی درپی و مصرف بی رویه آب از یک سو و کاهش منابع زیرزمینی از سوی دیگر، مسئله ی آب را در ایران پیچیده تر کرده اند.

البته به این فهرست باید فرونشست زمین در شهرهای مختلف، نابودی تالاب ها، تغییرات اکوسیستم، تشنگی حیات وحش، بحران دریاچه ارومیه و... را نیز اضافه کرد.

بحران آب در ایران دیگر فقط معادله ای میان بارش و مصرف نیست؛ مسئله ای است درهم تنیده با بخش صنعت و اقتصاد ، کشاورزی، حتی فرهنگ مصرف ما.

در حالی که بسیاری از شهرها با محدودیت های جدی در تأمین آب شرب روبه رو هستند، هنوز الگوهای مصرف و شیوه های مدیریت منابع تفاوت چندانی با گذشته نکرده است.

بحران آب در تهران؛ پایتختی با سدهای خالی

تهران، شهری که روزگاری بر دامنه ی کوه های پرآب البرز می درخشید، امروز با بزرگ ترین بحران آبی در تاریخ خود دست وپنجه نرم می کند. سطح ذخایر سدهای تهران به کمتر از 11 درصد ظرفیت کاهش یافته، یعنی پایین ترین رقم در بیش از 60 سال گذشته.

در برخی از این سدها مانند لار و لتیان، سطح آب به حدی پایین آمده که بخشی از دیواره های بتنی سد نمایان شده است.

محمد پازشگر، مدیر سد لتیان، یکی از منابع اصلی تأمین آب تهران، در گفتگو با خبرنگار مهر از وضعیت این سد توصیف نگران کننده ای ارائه داد و افزود: ورودی آب به سد صفر است، در حالی که سطح آب 40 متر پایین تر از حد معمول قرار دارد.

وی گفت: عمق آب اکنون به 30 متر رسیده و حجم ذخیره شده حدود 8 میلیون متر مکعب است، یعنی تنها 10 درصد ظرفیت، و نیمی از آن هم قابل برداشت نیست.

محسن اردکانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران به الگوی مصرف آب نیز اشاره کرد و گفت: 61 درصد مشترکان تا دو برابر الگو (260 لیتر در روز به ازای هر نفر) مصرف می کنند، 34 درصد در حد الگو (130 لیتر) و 5 درصد نیز بیش از دو برابر که بدمصرف تلقی می شوند.

بنابراین باید گفت که پایتخت هر روز بیشتر از آنچه طبیعت به آن می دهد، مصرف می کند.

عوامل متعددی در تشدید این وضعیت نقش دارند: رشد جمعیت، توسعه ی نامتوازن شهری، ساخت وساز در حریم منابع آب، و از همه مهم تر، فرهنگ مصرفی که هنوز میان آب داشتن و آب نگه داشتن تفاوتی قائل نیست.

از سوی دیگر، کاهش بارندگی در حوضه های آبریز البرز مرکزی و جنوبی سبب شده تا ورودی سدها به پایین ترین سطح در 6 دهه ی گذشته برسد.

در تازه ترین اظهار نظر رسمی، وزیر نیرو اعلام کرده است که ممکن است در برخی شب ها فشار آب در تهران و چند کلان شهر دیگر به صفر برسد. او از مردم خواسته تا برای روزهای بحرانی مخزن ذخیره ی آب در ساختمان های خود نصب کنند.

این هشدار، هرچند در ظاهر توصیه ای فنی است، اما در واقع نشانه ای آشکار از ورود بحران آب پایتخت به وضعیت فوق العاده است.

بحران در شهرستان ها؛ نقشه ای از تشنگی

اما بحران فقط به تهران محدود نیست. نگاهی به نقشه ی کشور نشان می دهد که تقریباً در تمام حوضه های آبریز ایران، تراز منفی آب زیرزمینی ثبت شده است.

اصفهان: زاینده رود دیگر فقط در تقویم ها جریان دارد. کاهش بارش و برداشت های بی رویه از چاه ها، زمین های کشاورزی شرق اصفهان را به بیابان بدل کرده و فرونشست زمین به بیش از 20 سانتی متر در سال رسیده است.

خوزستان: با وجود رودخانه های بزرگ، خشکسالی باعث شده بخش هایی از استان با تنش آبی روبه رو شوند. تالاب های هورالعظیم و شادگان نیز به شدت آسیب دیده اند.

فارس و کرمان: دشت های این دو استان از خشک ترین مناطق ایران اند. چاه های غیرمجاز، افت سطح آب زیرزمینی و کم آبی دریاچه ی بختگان و مهارلو نشانه بحران واقعی آب در این مناطق هستند.

سیستان و بلوچستان: استان سیستان و بلوچستان مدت ها است با بی آبی و خشکسالی رو به رو است. نماینده مردم چابهار، نیکشهر، کنارک، قصرقند، دشتیاری و زرآباد، در گفتگو با ایسنا نسبت به وضعیت حاد کم آبی در مناطق جنوبی استان سیستان و بلوچستان هشدار داد.

وی با بیان اینکه وضعیت کم آبی در این مناطق از حد هشدار گذشته، افزود: اهالی برخی روستاها روزانه چندین کیلومتر را برای دسترسی به مقدار محدودی آب طی می کنند و در مواردی به ناچار از آب های آلوده و غیرقابل آشامیدن استفاده می شود که تهدیدی جدی برای سلامت عمومی، به ویژه کودکان و سالمندان است.

از تهرانِ تشنه تا فرونشست در دشت های اصفهان، از تالاب های خشکیده فارس تا روستاهای بی آب سیستان، بحران دیگر به نقطه ای رسیده که مرز جغرافیا را از میان برده است. امروز مسئله، تنها کمبود آب نیست؛ مسئله، نحوه ی زندگی در سرزمینی است که روزبه روز گرم تر و خشک تر می شود.

به نظر می رسد الویت بندی مصرف در شرایط بحرانی کنونی باید بر آب شرب و بهداشت باشد.

همچنین نوسازی شبکه های فرسوده ی آب شهری باید در الویت قرار گیرد

آموزش و فرهنگ سازی هدفمند نیز نکته ای مهم است؛ برنامه های تبلیغاتی صرف کافی نیست. باید آموزش مصرف درست از مدارس و رسانه ها آغاز شود و به مشارکت اجتماعی تبدیل گردد.

اصلاح الگوی کشت،بهبود سامانه های آبیاری، احیای آب های زیرزمینی، تعیین سهم برداشت مجاز از سفره های آب،استفاده از پساب تصفیه شده، سرمایه گذاری در فناوری های نو در زمینه آب بخشی از راهکارهای اساسی برای عبور از بحران آب در سرزمین ایران است.

مدیر سد لتیان خبرداد: کمتر از 10 درصد آب داریم! حجم مخزن سد لتیان در بالاترین ارتفاع 76 میلیون متر مکعب است. ذخیره آب سد به کمترین میزان طی 60 سال گذشته رسیده است.

مدیرعامل آب تهران نیز خبرداد: برای اولین بار طی 60 سال گذشته وارد ششمین سال خشکسالی مستمر در تهران شدیم.