به نقل از اقتصاد نیوز ؛ آنتی بیوتیک ها از زمان کشفشان در قرن بیستم، جان میلیون ها انسان را نجات داده اند و انقلابی در علم پزشکی به وجود آورده اند، اما همان طور که پزشکان هشدار می دهند، شمشیری دولبه اند. مصرف نادرست و خودسرانه آنها، نه تنها کارایی شان را از بین می برد، بلکه راه را برای شکل گیری باکتری های مقاوم به دارو، یا همان ابرباکتری ها باز می کنند.

بر اساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، مقاومت میکروبی به عنوان بزرگترین تهدید سلامت جهانی و امنیت غذایی قرن 21 معرفی شده است. بنا بر گزارشات، تولید هر آنتی بیوتیک جدید به 10 تا 15 سال زمان و یک میلیارد دلار هزینه نیاز دارد. این موضوع باعث افزایش هزینه مراقبت های پزشکی، هزینه دارویی و متاسفانه مرگ و میر بیماران خواهد شد.

در کشور ما نیز هماهنگ با دیگر کشورها، تلاش هایی در جهت تجویز و مصرف منطقی آنتی بیوتیک ها صورت گرفته، اما چندان کارآمد نبوده است. طبق جدیدترین آمار، ایران بالاترین مصرف آنتی بیوتیک را در دنیا دارد. مصرف بی دلیل یا زیاد آنتی بیوتیک باعث می شود بدن به مرور زمان دیگر به آن واکنشی نشان ندهد و باکتری ها هم در برابر آن مقاوم شوند؛ بنابراین در زمان بیماری آنتی بیوتیک های رایج دیگر تأثیری ندارند. غیر از این، آنتی بیوتیک ها باکتری های مفید بدن را هم می کشند و باعث مشکلات گوارشی، قارچ یا حتی تضعیف سیستم ایمنی نیز می شوند.

نکته مهم اینکه براساس تحقیقی که در سال 2025 انجام شده، تقریباً نیمی از مصرف آنتی بیوتیک در ایران بدون مبنای علمی و پزشکی انجام می شود. بر اساس داده های جدید، ایران با 68 دُز مصرف روزانه (DDD) به ازای هر هزار نفر در صدر فهرست مصرف آنتی بیوتیک در جهان قرار دارد. پس از ایران، آفریقای جنوبی با 51 دُز و مصر با 50 دُز در رتبه های دوم و سوم هستند. در سوی دیگر این جدول، کشورهای اروپایی مانند بریتانیا (20 دُز)، آلمان (10 دُز) و کشورهای اسکاندیناوی با کمتر از 15 دُز قرار دارند.

میزان بالای مصرف روزانه (DDD) می تواند نشان دهنده ی شیوع بالای بیماری در یک کشور یا تجویز و مصرف بی رویه ی دارو باشد. این تفاوت چشمگیر، بازتاب دهنده ی ساختار متفاوت نظام سلامت کشورهاست. در ایران هم بسیاری از آنتی بیوتیک ها بدون نسخه در داروخانه ها عرضه می شوند و فرهنگ عمومی نیز مصرف آن را درمان سریع می داند. از طرفی، برخی پزشکان هم بنا به درخواست بیماران یا برای جلوگیری از نارضایتی آنها، آنتی بیوتیک تجویز می کنند.

اما پیامد این رفتار چیست؟ پزشکان هشدار می دهند که مقاومت دارویی بزرگ ترین بحران خاموش سلامت در قرن بیست ویکم است. به مرور زمان، باکتری ها در برابر داروهای رایج مقاوم می شوند و درمان بیماری های ساده ای مانند عفونت گلو یا زخم ها دشوار و حتی غیرممکن خواهد شد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین زده است که اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال 2050 مقاومت میکروبی سالانه جان حدود 10 میلیون نفر را در سراسر جهان خواهد گرفت.

از طرفی مصرف نادرست آنتی بیوتیک ها بیشتر در کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط دیده می شود؛ جایی که دسترسی به خدمات درمانی محدود است. همچنین ضعف در اجرای قوانین فروش دارو باعث می شود داروخانه ها و فروشندگان غیررسمی به راحتی آنتی بیوتیک عرضه کنند.

در اروپا، کشورهای جنوبی بسیار بیشتر از کشورهای شمالی آنتی بیوتیک مصرف می کنند. فرانسه، مالت، ایتالیا و اسپانیا همگی در حدود 24 تا 25 دُز روزانه قرار دارند. در مقابل، کشورهای شمال اروپا مانند دانمارک، نروژ و فنلاند مصرفی نزدیک یا کمتر از 15 دُز دارند. نگرش فرهنگی نسبت به تجویز دارو، برنامه های ملی مقابله با مصرف بی رویه و دسترسی به داروهای جایگزین با طیف اثر محدود، از جمله عواملی هستند که این تفاوت ها را رقم می زنند.

چندی پیش آزیتا نبی زاده، سرپرست گروه ارزیابی فناوری سلامت و مطالعات مدیریتی و اقتصادی سازمان غذا و دارو در گفت وگویی در این باره گفت: بر اساس آمارنامه دارویی سال 1402 گردش مالی داروهای آنتی میکروبیال 13 درصد کل بازار دارویی کشور بوده و مصرف آنتی بیوتیک در ایران 3.5 برابر میانگین جهانی است.

نبی زاده با اشاره به لزوم توجه جدی به مصرف غیرمنطقی داروهای ضدمیکروبی، اظهار کرد: 36 درصد نُسَخ پزشکان در سال 1402 حاوی آنتی بیوتیک هستند. پرفروش ترین آنتی بیوتیک های مصرفی از نظر ریالی در کشور آموکسی سیلین، سفکسیم، کوآموکسی کلاو، آزیترومایسین و مروپنم، همچنین در نُسَخ پزشکان نیز آنتی بیوتیک های پر تجویز به ترتیب سفکسیم، مترونیدازول، آموکسی سیلین، آزیترومایسین و سیپروفلوکساسین هستند. نبی زاده گفت: در دسته آنتی بیوتیک های تزریقی نیز پنی سیلین 3-3-6، پنی سیلین 1.200.000، سفازولین و سفتریاکسون پرمصرف ترین ها بوده اند.

مصرف بیش از حد آنتی بیوتیک ها به ویژه زمانی که درمان مناسبی نیستند باعث افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی می شود. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC)، حدود یک سوم از مصرف آنتی بیوتیک ها در انسان ها غیرضروری یا نادرست است.

آنتی بیوتیک ها فقط عفونت های باکتریایی را درمان می کنند، نه عفونت های ویروسی. مثلاً آنتی بیوتیک درمان مناسبی برای گلودرد چرکی است که عامل آن باکتری است، اما برای بیشتر گلودردها که ناشی از ویروس هستند، مناسب نیست. مصرف آنتی بیوتیک برای عفونت ویروسی نه عفونت را درمان نمی کند نه حال شما یا فرزندتان را بهتر می کند و حتی ممکن است عوارض جانبی بی مورد و مضر ایجاد کند و مقاومت آنتی بیوتیکی را افزایش دهد.

برای سال ها، تولید آنتی بیوتیک های جدید از سرعت رشد مقاومت باکتری ها پیشی می گرفت. اما در سال های اخیر، سرعت مقاومت دارویی باعث افزایش مشکلات درمانی شده است. برای مثال تنها در ایالات متحده، سالانه بیش از 2.8 میلیون مورد عفونت ناشی از باکتری های مقاوم به آنتی بیوتیک رخ می دهد که منجر به 35 هزار مرگ می شود.

مصرف بی رویه و نادرست آنتی بیوتیک ها در ایران نیز به بحرانی جدی در حوزه سلامت عمومی تبدیل شده است. قرار گرفتن کشور در صدر جدول جهانی مصرف آنتی بیوتیک، آن هم با آماری نگران کننده از تجویزهای غیرعلمی، زنگ خطری برای آینده درمان های پزشکی است. این روند نه تنها اثربخشی داروها را کاهش می دهد، بلکه با تسریع شکل گیری باکتری های مقاوم، درمان بیماری های ساده را دشوار و پرهزینه می سازد. اگر مصرف منطقی و علمی آنتی بیوتیک ها جدی گرفته نشود، مقاومت میکروبی می تواند به یکی از مرگبارترین تهدیدهای قرن تبدیل شود. تغییر فرهنگ مصرف، نظارت دقیق بر تجویزها و آموزش عمومی، تنها راه های مقابله با این بحران خاموش هستند.