به نقل از ایسنا، در حالی که نهادهای رسمی فرهنگی از معیارهای قانونی برای نام گذاری روزها در تقویم سخن می گویند، جامعه به شکلی خودجوش روز هفتم آبان را به عنوان روز کوروش بهانه ای برای بازخوانی ریشه های هویتی خود قرار داده است. این توجه گسترده، بیش از آن که به تاریخ باستان مربوط باشد، بازتابی از میل جامعه به تعریف دوباره هویت ایرانی در شرایط پیچیده امروز است.

گرایش جوانان به نمادهایی مانند کوروش را می توان در چارچوب تغییر ذائقه فرهنگی و نیاز به وحدت ملی و اجتماعی دانست. به گفته یک اسطوره شناس، جامعه ای که درگیر چالش های مختلفی است به دنبال نشانه هایی می گردد که بتوانند احساس همبستگی را بازسازی کنند؛ نیازی که البته پس از جنگ دوازده روزه پررنگ تر از قبل شده است.

در این زمینه، بهمن نامورمطلق با تأکید بر پیوند سه گانه هویت ایرانیِ پیش از اسلام، هویت اسلامی و هویت مدرن، از ضرورت حفظ تعادل میان این هویت ها سخن می گوید و معتقد است بی توجهی به هر یک از آنها، جامعه را به سمت افراط و تفریط می برد. او بر این باور است که بزرگداشت کوروش نه تنها مغایرتی با هویت اسلامی ندارد، بلکه می تواند عاملی برای تقویت انسجام ملی باشد.

چرا کوروش محبوب است؟

سه هویت اصلی سازنده سرزمین ایران

بهمن نامور مطلق در گفت وگو با ایسنا، درباره علت توجه ویژه نسل جوان به شخصیت کوروش با بیان اینکه به بخشی از هویت فرهنگی این سرزمین کمتر توجه شده است، گفت: این در حالی است که ایران سرزمینی با هویت چندگانه و پیوندی است.

او در توضیح این موضوع با اشاره به سه بخش هویتی شامل هویت پیش از اسلام، هویت اسلامی و هویت دوره مدرن، ادامه داد: با وجود اینکه در گذشته هویت های دیگری هم در این سرزمین حضور داشتند، مانند حضور مغول ها یا اقوام ترک، اما با کمتر شدن قدرت و نفوذ این هویت ها، سه هویت اصلی که ذکر کردم در ایران با یکدیگر پیوند خوردند.

این استاد دانشگاه گفت: یکی از این هویت های اصلی، ایرانِ پیش از اسلام است که به هیچ عنوان نمی توان آن را نادیده گرفت و اگر تلاش هایی برای نادیده گرفتن آن صورت گیرد، تبعاتی به دنبال دارد که یکی از مصادیق آن بروز افراط و تفریط هایی است که جامعه را از تعادل خارج می کند. دیگری هویت اسلامی است که اهمیت خاص خود را دارد و بخشی از هویت درونیِ جامعه شده است و حتی هموطنانِ اقلیت دینی نیز با این هویت در ارتباط هستند و رنگ و بوی این هویت در تار و پود آنها هم نفوذ کرده است؛ چنانچه نمونه ای از این مورد را در تشابه تزیینات برخی کلیساها و کنیسه ها با مساجد می بینیم. هویت مدرن نیز این روزها بخشی از سبک زندگی افراد است، این هویت در حمل و نقل، شهرسازی، پوشاک و ... مشهود است.

او با بیان اینکه هرگاه در طول تاریخ به یکی از این سه هویت مهم کم توجهی شده است، نسل بعد به صورت انفجاری و شدید به آنها توجه کرده، اظهار کرد: هرگاه نهادهای رسمی به یکی از این هویت ها بی توجهی کرده، نهادهای غیررسمی برای حفظ تعادل، توجه بیشتری به خرج داده اتد. بنابراین رعایت حد تعادل در این زمینه حائز اهمیت است.

بزرگداشت کوروش هیچ مغایرتی با هویت اسلامی ندارد

نامورمطلق درباره علت توجه ویژه به کوروش یا مناسبت هایی که با او مرتبط است، گفت: کوروش بخش مهمی از هویت جمعی ما ایرانیان است و او را به عنوان پدر تاریخی ایرانیان می شناسیم و معتقدیم اوست که اولین بار امپراتوری بزرگ ایران را بنا گذاشت و حق ایرانیان است که از او تجلیل کنند و او را بزرگ بدارند؛ بنابراین نمی توان این حق را برایشان قائل نبود و یا محدودیتی در این زمینه برای آنها ایجاد کرد. نکته مهم این است که بزرگداشت کوروش هیچ مغایرتی با اصول هویتی پس از اسلام نیز ندارد.

بی توجهی به کوروش اتفاق ناگواری است

او افزود: متاسفانه برخی در فهم این موضوع دچار مشکل بودند و نمی توانستند نگاه ترکیبی و پیوندی میان هویت ها داشته باشند و چالش هایی ایجاد شد. در هر صورت چه قرار باشد تنها به هویت ایرانی اهمیت دهیم و چه تنها هویت اسلامی را مهم بدانیم، از تعادل خارج می شویم. نقش بزرگ و بی مانند کوروش در تاریخ و شکل گیری هویت ایرانی ما مهم و انکارنشدنی است و در واقع توجه به او، توجه به هویت خودمان و تجلیل از او، ادای دین به این فرد بزرگ است که تمام دنیا او را می شناسند.

این اسطوره شناس با اشاره به اینکه مقبره کورش به ثبت جهانی رسیده است، اظهار کرد: این ثبت جهانی نه فقط به خاطر سنگ و خاک و قدمت و... که به دلیل شخصیت، نوع رفتار، منش و حکمرانی کوروش است. جهانیان به وجود کوروش به عنوان یک سرمایه جهانی نگاه می کنند و این اتفاق ناگواری است که در ایران به چنین شخصیتی توجه کافی نشود، روز خاصی در تقویم رسمی به نامش نباشد و... .

او با بیان اینکه برخی از علمای اسلامی بر این باورند که کوروش همان ذوالقرنین است که در قرآن کریم از او یاد شده است، گفت: گمان نمی کنم در تفسیر قرآن معتبرتر از کتاب المیزان داشته باشیم و در کتاب المیزان، علامه طباطبایی و علمای دیگر از کوروش به عنوان ذوالقرنین و فردی صالح یاد کرده اند؛ بنابراین نمی توان تفسیر به رای کرد.

محبوبیت کوروش نزد دشمنان این سرزمین

این استاد دانشگاه با بیان اینکه کوروش حتی الگویی برای دشمنان ایران بوده است، اظهار کرد: کسی نمی توانسته کوروش را نادیده بگیرد. اسکندر مقدونی حتی پس از حمله به ایران، کسانی را که اقدام به تاراج مقبره کوروش کرده بودند، محکوم به مرگ می کند و این موضوع ارزشمندی کوروش را حتی برای دشمنان نشان می دهد. ارزشمندی کوروش نزد مردم تا حدی بوده است که اسکندر برای پیدا کردن اندک مقبولیت و محبوبیتی تلاش خود را می کند و در این زمینه توجه خود به کوروش را نشان می دهد.

او افزود: آن زمان علاوه بر بخش هند و اروپایی، بخش یونانی و رومی نیز به خاطر نوع فرمانروایی کوروش احترام خاصی برای او قائل بودند. بخش سامی نژادها، به خصوص یهودیان احترام خاصی نسبت به کوروش قائل بودند. او برای یهودیان به نوعی ناجی محسوب می شود، یهودیانی که در بند بابلی ها بودند و کوروش آنها را آزاد می کند و به سرزمین های خودشان بازمی گرداند و حتی دستور بازسازی معبد سلیمان را صادر می کند. کوروش بدون قتل عام و با احترام به مردم وارد بابل می شود و آنجا بزرگی او برای همه مشخص می شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به منشور کوروش که به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می شود، ادامه داد: این منشور هم موضوع کوچکی نیست؛ کوروش افتخارات زیادی دارد که باید به خودمان ببالیم که از وارثین او هستیم و در سرزمینی زندگی می کنیم که او بنیان گذاری کرده است.

بیگانگان به دنبال مصادره کوروش برای خود

او تاکید کرد: به جهت مواردی که ذکر کردم، بیگانگان می خواهند کوروش را به نفع خود مصادره کنند و متاسفانه برخی افراد کوته فکر در این مملکت با بی توجهی های خود به این امر مهم، بهانه مصادره را به سایر کشورها می دهند؛ مشابه اتفاقی که مدتی قبل در سرزمین های اشغالی رخ داد و یک همزادپنداری به شدت متناقض بین کوروش و ترامپ برقرار کردند در صورتی که ما باید اعتراض کنیم. ما باید کوروش را از مقایسه با دیگران به ویژه فردی مانند ترامپ مبرا کنیم.

ضرورت نام گذاری روز کوروش در تقویم رسمی

نامورمطلق با اظهار تاسف نسبت به کم توجهی به شخصیت کوروش، گفت: خوشبختانه نسل جدید در حال جبران کم کاری ها و کم توجهی هاست. تصور می کنم باید روز هفتم آبان ماه با عنوان روز کوروش وارد تقویم رسمی کشور شود و برگزاری جشن و یادمان برای کوروش را تسهیل کنیم.

کوروش بهانه ای برای تقویت انسجام ملی

او این موضوع را عاملی برای قوام و وحدت جامعه دانست و اظهار کرد: باید یک سری نمادها و اسطوره هایی داشته باشیم که پیرامون آنها و روایت هایشان، افراد جامعه را کنار هم جمع کنیم و کوروش به عنوان یک بخش مهم از نماد و حافظه جمعی ما می تواند این کار را انجام دهد. البته در این زمینه شخصیت های مذهبی و ائمه هم هستند که ما همزمان به همه این شخصیت ها و اسطوره ها نیاز داریم تا بتوانیم انسجام و وحدت مناسبی در جامعه به وجود بیاوریم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه این روزها مفهوم ایران موضوع بسیار حائز اهمیتی است، ادامه داد: به خاطر دشمنی های زیادی که اطراف ما وجود دارد، جنگ دوازده روزه اخیر و یک سری شیطنت های بعضی از همسایه ها و تهدیداتی که از سوی برخی کشورها از جمله آمریکا اتفاق می افتد، احساس خطر به صورت خودآگاه و ناخودآگاه برای مردم پیش آمده است؛ به همین دلیل سعی می کنند مفاهیم مشترک و انسجام بخش را تقویت کنند و مراقب باشند که کشور دچار تفرقه یا تجزیه نشود. در چنین شرایطی نه فقط کوروش، بلکه مفهوم ایران و آن چیزی که بتواند مردم را دور هم جمع کند مورد توجه و مهم است.

برای معرفی کوروش چه کار کرده ایم؟

او حضور شخصی همچون کوروش را در تاریخ ایران نوعی مزیت دانست و گفت: می توانیم از این مزیت به عنوان دیپلماسیِ گفت وگو با جهانیان استفاده کنیم و به واسطه چنین افرادی، توانایی و صلح طلبی خود را به کشورهای دیگر نشان دهیم. نمی دانم چرا عده ای نمی توانند و یا نمی خواهند از این فرصت استثنایی که میراث فرهنگی در اختیارمان گذاشته است استفاده کنند. اگر سایر کشورها چنین شخصیت بزرگی را در تاریخ خود داشتند، جهان را با آن مصادره می کردند؛ چنانچه شاهدیم برای تبلیغ اسکندر، چقدر تولیدات فرهنگی و رسانه ای از فیلم و سریال گرفته تا کتاب و... انجام می دهند، اما ما از کوروش چقدر محتوا تولید کرده یا فیلم ساخته ایم؟

ملی گرایی افراطی نمی خواهیم اما نباید تاریخ را فراموش کرد

نامورمطلق گفت: این موضوعات سبب می شود مردم احساس ناراحتی کنند و اصلا به خاطر اینکه شاهد این کم توجهی ها هستند، خودشان دست به تجلیل و یادبود برای کوروش می زنند و به دنبال آن شاهد روند افراط و تفریط می شویم؛ درحالی که باید به هر گزاره ای به شکل معتدل نگاه کرد. ما نمی خواهیم به گذشته برگردیم یا دچار ملی گرایی افراطی شویم، اما در عین حال نباید بخش مهمی از تاریخ و حافظه جمعی کشور را نادیده بگیریم.

او افزود: نهادهای رسمی از جمله سازمان صدا و سیما وظیفه دارند تا درباره شخصیت های هویتی، برنامه های مختلفی تولید کنند و شرایط به گونه ای نباشد که شبکه های ماهواره ای از این انفعال و کم کاری سوء استفاده کنند و دست به تولید بزنند که به دنبال این اتفاق مردم تصور کنند که آنها بیشتر از خودمان به فکر حفظ هویت مان هستند. باید جشن ها و بزرگداشت شخصیت هایی از جمله کوروش برگزار شود و حتی مقامات دولتی هم در آنها حاضر شوند و نگذاریم شخصیت هایمان را بیگانگان مصادره کنند.

هراس بیهوده را کنار بگذارید

نامورمطلق تاکید کرد: باید سیاست های غلط و هراس های بیهوده را کنار بگذاریم و بدانیم که توجه به کوروش حتی در مواردی به نفع کشور است و به جوان امروزی این پیام را می دهد که ما به فکر هویت او هستیم.

ضرورت خروج از دور باطل افراط و تفریط

او افزود: باید این درک شکل بگیرد که بخشی از هویت ایرانی، قبل از اسلام و بخشی بعد از اسلام شکل گرفته است و اگر این مهم به درستی فهم نشود، دائما مشکل خواهیم داشت. سالیان قبل در دوره پهلوی هم به هویت اسلامی کم توجهی شد و در نقطه مقابل هویت ایرانی مورد توجه افراطی قرار گرفت و این عدم رعایت تعادل باعث ایجاد نارضایتی شد. اکنون نیز نباید روندی برعکسِ آن را شاهد باشیم؛ خروج از دور باطل افراط و تفریط یک راه حل مهم برای شرایط فعلی است. هرگاه در طول تاریخ بخش های هویتی با یکدیگر پیوند خوبی داشتند، شاهد رشد و پیشرفت کشور بودیم. باید از تاریخ درس بگیریم، درحالی که متاسفانه دولت مردان ما چندان تاریخ مند نیستند.