پرونده قضایی اخیر پژمان جمشیدی، بازیگر و چهره ورزشی برجسته، بیش از آنکه صرفاً یک رویداد حقوقی باشد، نمونه ای روشن از چگونگی نفوذ اطلاع رسانی بر افکار عمومی است. ادعای تجاوز به عنف از سوی یک زن جوان که برای گفتگو درباره پروژه سینمایی به خانه او دعوت شده بود، با استناد به گزارش های پزشکی قانونی و شواهد زیستی، به سرعت از حریم خصوصی به عرصه عمومی منتقل شد.

چرخه خبری از بازداشت موقت و آزادی با وثیقه تا تجدیدنظر، افکار را به سمت فشار بر سیستم قضایی سوق داد، اما همزمان، فضایی برای شایعات باز کرد. این الگو نشان می دهد چگونه اطلاع رسانی، بدون انتظار برای جزییات کامل، افکار را به سمت قضاوت های زودهنگام می برد و می تواند روند حقوقی را تحت تأثیر قرار دهد.

نحوه روایت داستان، یکی از کلیدهای اصلی است که زوایای مختلف را برجسته یا کم رنگ می کند. شاکی و مادرش با تمرکز بر شواهد اولیه و رد فشارهای مالی، جمشیدی را به عنوان نمادی از قدرت و سوءاستفاده نشان دادند، روایتی که بحث را به مسائل گسترده تری مانند امنیت در تعاملات حرفه ای کشاند. این روایت، همدردی ایجاد کرد و افکار را به سمت حمایت از قربانی هدایت نمود. در سوی دیگر، تلاش برای روایت های جایگزین مانند توطئه یا رضایت، با توجه به شواهد موجود، کمتر تأثیرگذار بود. در فضای مجازی، این روایت ها دوقطبی شدند: یکی قربانی را نماد مبارزه با نابرابری می دید، دیگری انگیزه های شاکی را زیر سؤال می برد. چنین چارچوب سازی هایی، افکار عمومی را قطبی می کنند و عدالت را به بحث های ایدئولوژیک تبدیل می کنند، جایی که رسانه ها جهت گیری را تعیین می کنند و می توانند فشار را بر نهادهای حقوقی افزایش دهند، بدون آنکه منتظر شواهد نهایی بمانند.

شبکه های اجتماعی، در این میان، به عنوان کانال های جایگزین عمل کرده اند که صدای مستقیم را بدون واسطه پخش می کنند. پلتفرم هایی مانند توییتر سابق یا اینستاگرام، با اولویت دهی به محتوای پرتعامل، گزارش های منتشر شده در فضای مجازی را به سرعت گسترش دادند و حلقه های بازخوردی ایجاد کردند. این فضا، صداهای مخالف را اغلب به حاشیه می راند، زیرا ترس از انزوا، حامیان متهم را ساکت می کند. نتیجه، تقویت روایت غالب است که می تواند بر قضاوت های اجتماعی تأثیر بگذارد و حتی روند دادگاه را تسریع کند. در جامعه ای با دسترسی محدود به اطلاعات رسمی، این شبکه ها قدرت افکار عمومی را افزایش می دهند، اما ریسک گسترش اطلاعات نادرست را هم به همراه دارند، جایی که الگوریتم ها محتوای همسو را تقویت می کنند و مخالفان را نادیده می گیرند.

از منظر مدیریت اطلاعاتی در بحران، انتخاب سکوت جمشیدی جالب است. برخلاف رویکردهای رایج که شامل پاسخ سریع یا توضیح مشروط می شود، این سکوت اجازه داد روایت مخالف غالب گردد. شاکی و مادرش اما با ارتباط فعال مصاحبه های حقوقی و احساسی همدردی را افزایش دادند و بحث را اجتماعی کردند. این تفاوت، تأکید می کند که در عصر دیجیتال، بحران نه تنها حقوقی، بلکه اطلاعاتی است؛ تأخیر در پاسخ می تواند اعتبار را از بین ببرد و افکار را به سمت پیش داوری ببرد. سلبریتی ها با هویت عمومی شان، در معرض بررسی دقیق تری قرار دارند و هر سکوت یا اقدامی، لایه ای به داستان می افزاید.

برای درک عمیق تر، نگاهی به پرونده های مشابه سلبریتی ها در ایران مفید است. مثلاً مجاهد خذیراوی، بازیکن سابق استقلال، در اوایل دهه هشتاد در یک مهمانی مختلط دستگیر شد و با محرومیت سنگین از فوتبال روبرو گردید؛ رسانه ها این رویداد را به نمادی از تخلفات اخلاقی در ورزش تبدیل کردند و آبرویش را پیش از دادگاه کامل بردند. محمدعلی نجفی، سیاستمدار و چهره عمومی، در پرونده قتل همسر دومش، با پوشش گسترده رسانه ای مواجه شد که افکار را قطبی کرد و سکوت اولیه اش روایت را به سمت محکومیت سوق داد، هرچند نتیجه با تخفیف همراه بود.

ناصر محمدخانی، فوتبالیست مشهور، نیز درگیر پرونده قتل همسرش لاله سحرخیزان توسط همسر صیغه ای اش شهلا جاهد شد؛ رسانه ها با جزییات جنجالی، او را به عنوان محور یک مثلث پیچیده نشان دادند و فشار عمومی را افزایش دادند، بدون آنکه ابهامات حقوقی را منتظر بمانند. این موارد، در یک الگوی مشترک، نشان می دهند چگونه رسانه ها با چارچوب سازی تخلفات سلبریتی ها، افکار را به سمت قضاوت های هیجانی می برند و می توانند مسیر حرفه ای و اجتماعی افراد را تغییر دهند، جایی که چارچوب رسانه ای، قربانی یا مقصر را پیشاپیش تعیین می کند و آبروی افراد را پیش از رأی نهایی به خطر می اندازد.

در سطح جهانی، پرونده رونالدینیو، ستاره فوتبال برزیل، الگویی مشابه ارائه می دهد. او با اتهامات جعل مدارک و مسائل مالی، ماه ها در زندان ماند و رسانه ها روایتی از سقوط یک قهرمان ساختند که با تصاویر و محتوای طنزآمیز اینترنتی، اعتبار او را زیر سؤال بردند. اینجا هم، چارچوب "سقوط ستاره" غالب بود و اطلاع رسانی سریع، فشار را بر روند حقوقی افزایش داد. تفاوت در دسترسی آزادتر به اطلاعات است، اما الگو یکسان: شهرت سلبریتی، خبر را جذاب می کند و رسانه ها عدالت عامه را مطالبه می کنند، که می تواند به تحریف منجر شود.

این پرونده ها، الگویی تکراری را ترسیم می کنند: تخلفات سلبریتی ها با پوشش رسانه ای، به نمادهای اجتماعی تبدیل می شوند و افکار عمومی را از طریق چارچوب های احساسی شکل می دهند. رسانه ها با برجسته سازی، فشار ایجاد می کنند، اما این فشار می تواند ریل افکار را تغییر دهد و پیش داوری بسازد.

فارغ از جزییات پرونده جمشیدی که باید منتظر رأی دادگاه باشیم، تمایل شدید رسانه ها برای انتشار اخبار درجه یک از نظر خودشان، اغلب آبروی افراد را پیشاپیش می برد و به اخلاق رسانه ای ضربه می زند؛ جایی که سرعت بر دقت غلبه می کند و حق شاکی و متهم هر دو در معرض آسیب قرار می گیرد. در نهایت، اطلاع رسانی ابزاری دو لبه است: صدای قربانیان را بلند می کند و مطالبه عدالت را ممکن می سازد، اما بدون مسئولیت، می تواند به قطبی سازی و از دست رفتن اعتماد منجر شود. تعادل میان حمایت از حقوق افراد و اخلاق حرفه ای، کلیدی است برای جلوگیری از اینکه افکار عمومی جایگزین دادگاه شود؛ پاسخی که در تأمل بیشتر بر نقش رسانه ها نهفته است.

نویسنده: عباس سیاح طاهری

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان