موضوع حذف یارانه نقدی دوباره به یکی از بحث‌برانگیزترین تصمیم‌های اقتصادی دولت تبدیل شده است. در حالی‌که مجلس تأکید داشت حدود 27 میلیون نفر از جمعیت کشور باید از فهرست یارانه‌بگیران حذف شوند، آمار رسمی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد تاکنون تنها 7 میلیون نفر از این فهرست کنار گذاشته شده‌اند.

در جدیدترین توضیحات احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، معیارهای تازه برای حذف یارانه‌ها اعلام شد؛ بر اساس این فرمول، خانواده‌ای با سه عضو، اگر صاحب خانه و دارای درآمد ماهانه 30 میلیون تومان باشد، در دهک هشتم قرار می‌گیرد و دیگر مشمول دریافت یارانه نخواهد بود. اگر همین خانواده مستأجر باشد، سقف درآمد برای قرار گرفتن در دهک هشتم 42 میلیون تومان تعیین شده است.

به گفته وزیر کار، حذف یارانه‌ها نه از سر بی‌توجهی به معیشت مردم، بلکه با هدف هدفمند کردن توزیع منابع حمایتی دولت انجام می‌شود. دولت چهاردهم معتقد است ادامه پرداخت یارانه به دهک‌های بالا باعث فشار مضاعف بر منابع بودجه‌ای می‌شود و در نتیجه امکان افزایش حمایت از دهک‌های پایین‌تر را از بین می‌برد.

حذف یارانه نقدی دهک‌های بالا قرار است در چند مرحله انجام شود و به گفته وزارت تعاون، هر ماه حدود 3 میلیون نفر از فهرست یارانه‌بگیران کنار گذاشته می‌شوند تا در نهایت به عدد 27 میلیون نفر برسیم.

طبق گزارش رسمی وزارت تعاون، در حال حاضر 75 میلیون نفر از جمعیت کشور یارانه دریافت می‌کنند. این در حالی است که بر اساس مصوبه مجلس، باید 27 میلیون نفر از فهرست حذف شوند. احمد میدری تأکید کرده که تاکنون 7 میلیون نفر از یارانه‌بگیران حذف شده‌اند و این روند به‌صورت تدریجی ادامه دارد.

در بین حذف‌شدگان، حدود 4 میلیون نفر در مرحله نخست و 3 میلیون نفر در مرحله دوم از فهرست خارج شدند. نکته قابل توجه آن است که در مرحله اول فقط 5 درصد از افراد نسبت به حذف خود اعتراض داشتند، در حالی که در مرحله دوم میزان اعتراضات به 20 درصد افزایش یافت.

وزیر تعاون در توضیح معیارهای دهک‌بندی جدید گفت:«بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، هر خانواده سه‌نفره که مالک خانه باشد و درآمد ماهانه آن‌ها حدود 30 میلیون تومان باشد، در دهک هشتم قرار می‌گیرد. اگر همان خانواده مستأجر باشد، سقف درآمد ماهانه آن‌ها برای قرار گرفتن در این دهک 42 میلیون تومان خواهد بود.»

به این معنا که از این پس، مالکیت مسکن و سطح درآمد خانوار دو معیار اصلی در حذف یارانه خواهند بود.
این مدل جدید با هدف شفاف‌تر کردن وضعیت اقتصادی خانوارها و جلوگیری از دریافت یارانه توسط دهک‌های ثروتمند طراحی شده است.

یکی از مهم‌ترین فاکتورهای دولت در دهک‌بندی جدید، مالکیت خانه در شهرهای بزرگ به‌ویژه تهران است. بر اساس اظهارات میدری، خانوارهای دارای ملک در تهران حتی با درآمد متوسط نیز در دهک‌های بالاتر قرار می‌گیرند.

کارشناسان اقتصادی معتقدند این تصمیم اگرچه به عدالت نزدیک‌تر است، اما باید تفاوت ارزش ملک در مناطق مختلف کشور در نظر گرفته شود، زیرا ارزش یک خانه در تهران با ارزش خانه‌ای مشابه در شهرهای کوچک قابل مقایسه نیست.

به همین دلیل، وزارت کار اعلام کرده که در محاسبات جدید حذف یارانه، موقعیت جغرافیایی و ارزش میانگین ملک نیز لحاظ می‌شود تا عدالت نسبی در تصمیم‌گیری حفظ شود.

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تشخیص دهک‌های درآمدی از چند منبع داده‌ای استفاده می‌کند:

اطلاعات مالیاتی و درآمدی افراد

تراکنش‌های بانکی

وضعیت مالکیت خودرو و مسکن

بیمه و سابقه اشتغال

داده‌های مرکز آمار ایران

به گفته میدری، ترکیب این اطلاعات باعث می‌شود خطای تشخیص کاهش یابد و حذف یارانه دهک‌های بالا با دقت بیشتری انجام شود.

در کنار روند حذف یارانه نقدی، دولت چهاردهم تلاش دارد نظام کالابرگ الکترونیکی را گسترش دهد. وزیر کار در سخنان خود اعلام کرد:«از اسفندماه 1403 تاکنون سه مرحله کالابرگ بین مردم توزیع شده و ارزش واقعی آن بیش از 1.5 برابر سه سال گذشته بوده است.»

به گفته وی، این طرح با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شده و 85 درصد از مردم از اجرای کالابرگ ابراز رضایت کرده‌اند.

هدف از این اقدام، آن است که حمایت‌ها به شکل هدفمند به کالاهای اساسی مانند برنج، روغن، مرغ و لبنیات اختصاص یابد تا اثرگذاری واقعی‌تری بر معیشت مردم داشته باشد.

در هفته‌های اخیر برخی نمایندگان مجلس دولت را متهم به استنکاف از اجرای قانون حذف یارانه‌ها کرده بودند. اما احمد میدری در پاسخ گفت:«هیچ استنکافی در کار نبوده است. مجلس مصوب کرده بود که 27 میلیون نفر حذف شوند و تاکنون 7 میلیون نفر از فهرست کنار گذاشته شده‌اند. دولت این مسیر را با دقت و به‌صورت مرحله‌ای ادامه می‌دهد.»

وی تأکید کرد: «نمی‌خواهیم با تصمیمات شتاب‌زده، اقشار متوسط جامعه را که واقعاً نیازمند یارانه هستند، دچار مشکل کنیم.»

در مدل جدید دهک‌بندی، هر دهک شامل حدود 9 میلیون نفر از جمعیت کشور است. دولت قصد دارد سه دهک بالایی (دهک‌های 8، 9 و 10) را از فهرست یارانه‌بگیران خارج کند.

ملاک دهک‌بندی شامل سه بخش اصلی است:

درآمد ماهانه خانوار

وضعیت مالکیت مسکن (خانه‌دار یا مستأجر)

تعداد اعضای خانواده

به‌طور مثال، خانواده‌ای چهار نفره با درآمد ماهانه 40 میلیون تومان اگر خانه‌دار باشد در دهک هشتم و اگر مستأجر باشد در دهک نهم قرار می‌گیرد.

بررسی‌های وزارت تعاون نشان می‌دهد میزان اعتراض به حذف یارانه‌ها کاهش یافته است. در دوره‌های قبلی (سال‌های 94 تا 96) حدود 50 درصد از افراد حذف‌شده معترض بودند، اما در طرح جدید تنها 5 تا 20 درصد اعتراض کرده‌اند.

به گفته میدری، این موضوع نشان می‌دهد اطلاعات سامانه رفاه ایرانیان دقیق‌تر شده و حذف‌ها کمتر اشتباه صورت می‌گیرد.

اگرچه دولت هدف این طرح را عدالت در توزیع منابع عنوان کرده، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که مرز بین دهک‌های 7 و 8 در واقعیت چندان شفاف نیست.
به‌عبارت دیگر، ممکن است خانوارهایی که از نظر مالی تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند، یکی یارانه بگیرد و دیگری حذف شود.

از سوی دیگر، برخی اقتصاددانان تأکید دارند که باید به‌جای حذف یارانه نقدی، میزان آن برای دهک‌های پایین افزایش یابد تا اثر تورمی سیاست‌های اخیر جبران شود.

طبق شنیده‌ها از کمیسیون برنامه و بودجه مجلس، در بودجه سال 1405 قرار است میزان یارانه نقدی برای دهک‌های پایین افزایش یابد.
به گفته منابع آگاه، رقم فعلی یارانه 300 و 400 هزار تومانی احتمالاً به 450 و 600 هزار تومان خواهد رسید.

در مقابل، حذف دهک‌های بالا با دقت بیشتری ادامه می‌یابد تا یارانه‌ها به‌صورت هدفمند و عادلانه توزیع شوند.

اجرای طرح حذف یارانه نقدی دهک‌های بالا، اگرچه از نگاه اقتصادی اقدامی اصلاحی و منطقی است، اما در عمل نیازمند اطلاعات دقیق، عدالت در تصمیم‌گیری و نظارت شفاف است.
اگر این فرآیند با خطا یا تبعیض همراه شود، ممکن است نارضایتی اجتماعی افزایش یابد.

به نظر می‌رسد دولت چهاردهم در تلاش است بین صرفه‌جویی بودجه‌ای و حمایت معیشتی از دهک‌های پایین تعادل برقرار کند، اما موفقیت نهایی آن منوط به اعتماد عمومی و دقت داده‌های آماری خواهد بود.

ایرنا

عصرایران

پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

خانه ملت