به گزارش پارسینه و به نقل از psychologytoday،این پدیده، که در ظاهر بی ضرر به نظر می رسد، در واقع می تواند باورهای فرد را به تدریج دگرگون سازد و او را از مواضع اصیل و درونی اش دور کند.

افراد به دلایل متعددی به خود دروغ می گویند؛ از جمله تمایل به حفظ انسجام رفتاری و اجتناب از احساس ناهماهنگی. با این حال، مطالعه ای جدید نشان داده است که حتی بدون وجود مشوق یا فشار بیرونی، صرفاً قرار گرفتن در جایگاه مخالف یک دیدگاه می تواند منجر به تغییر باور شود.

مطالعه ای مشترک از دانشگاه کالیفرنیا، برکلی و مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) در سال 2025، خودفریبی را نوعی خوداقناعی معرفی می کند. در این فرآیند، فرد با ارائه استدلالی در دفاع از دیدگاهی که در ابتدا با آن موافق نبوده، به تدریج به آن باور پیدا می کند. این تغییر، به ویژه زمانی رخ می دهد که فرد در موقعیتی قرار گیرد که نیازمند هماهنگی میان رفتار و باورهایش باشد—وضعیتی که در روان شناسی با عنوان ناهمخوانی شناختی شناخته می شود.

در دو آزمایش آنلاین با مشارکت بیش از 4000 نفر، پژوهشگران دریافتند که صرفاً مواجهه با اطلاعات و ارائه استدلال در دفاع از دیدگاه مخالف، می تواند موجب تغییر موضع افراد شود—even بدون هیچ گونه انگیزه یا پاداش. در یکی از این مطالعات، شرکت کنندگان باید میزان باور خود به چند گزارهٔ سیاسی را ارزیابی می کردند. سپس برخی از آن ها موظف شدند استدلالی موافق یا مخالف بنویسند، و برخی دیگر صرفاً خلاصه ای از آن را ارائه دهند. نتایج نشان داد که افراد در هر دو گروه، پس از دفاع از دیدگاه مخالف، موضع خود را تغییر دادند.

در مطالعهٔ دوم، همین روند با تغییراتی تکرار شد و مشخص گردید که حتی خلاصه نویسی ساده، بدون هدف اقناع، به همان اندازه مؤثر است.

این یافته ها نشان می دهند که تغییر باور، الزاماً نتیجهٔ تلاش آگاهانه یا تمایل به انسجام نیست؛ بلکه ممکن است صرفاً با قرار گرفتن در جایگاه مخالف رخ دهد. در چنین شرایطی، فرد نه تنها ممکن است تحت تأثیر سخنان دیگران قرار گیرد، بلکه حتی ممکن است به باورهایی که خود بیان کرده—اما در ابتدا به آن ها اعتقاد نداشته—ایمان بیاورد.

برای جلوگیری از لغزش به سوی باورهای نادرست، ضروری است که فرد نسبت به فرآیندهای ذهنی خود آگاه باشد. مواجهه با دیدگاه های مخالف می تواند موجب کشف ظرافت هایی شود که پیش تر نادیده گرفته شده اند، اما در عین حال ممکن است فرد را از مواضع صادقانه ای که طی سال ها شکل گرفته اند، دور سازد.

دروغ گفتن به خود، حتی بدون انگیزه ای مشخص، رفتاری رایج و در عین حال خطرناک است. برای حفظ انسجام درونی و وفاداری به باورهای اصیل، ضروری است که فرد با تأمل و آگاهی، مواضع خود را مرور کند و اجازه ندهد مواجههٔ سطحی با اطلاعات، مسیر اخلاقی و فکری او را منحرف سازد.