در 23 مهر 1404، بحث اصلاح قیمت بنزین دوباره داغ شد. سه سناریو پیش‌روست: بنزین سه‌نرخی، افزایش دوپله‌ای 50٪ و بنزین به نفر. در این گزارش، مزایا و معایب هر گزینه را با تمرکز بر عدالت یارانه، کرایه حمل‌ونقل، تورم و قاچاق سوخت بررسی کرده‌ایم.

بنزین سه‌نرخی یعنی تعریف سه پله قیمت برای مصرف شخصی:

پله یارانه‌ای (سهمیه پایه): مثال 2,500 تومان؛

پله دوم: حدود 5,000 تومان؛

پله آزاد/کارت جایگاه: حدود 10,000 تومان.

نقاط قوت: سیگنال قیمتی برای مهار پرمصرف‌ها.
کاستی‌ها: عدالتِ یارانه‌ای ضعیف (محور خودرو است، نه انسان)، پیچیدگی نظارت، ریسک رانت کارت‌ها، اثر تورمی غیرمستقیم بر کرایه‌ها.

در این گزینه، نرخ یارانه‌ای مثلاً به 2,300 تومان و نرخ آزاد به 5,000 تومان می‌رسد و هر سال متناسب با تورم تعدیل می‌شود.

نقاط قوت: سادگی اجرا، پیش‌بینی‌پذیری بودجه‌ای.
کاستی‌ها: سیگنال بهینه‌سازی ضعیف، فشار هزینه‌ای بر خانوار، ادامه تبعیض میان دارندگان و فاقدان خودرو.

در بنزین به نفر، محور از «خودرو» به «انسان» تغییر می‌کند: هر ایرانی روزانه 1 لیتر اعتبار انرژی می‌گیرد (ماهانه 30 لیتر برای هر نفر؛ خانواده 4 نفره 120 لیتر).
مصرف شخصی از این اعتبار کسر می‌شود و مصرف حرفه‌ای حمل‌ونقل (تاکسی، اتوبوس، وانت، پلتفرم‌ها) از سوخت جایگزین (CNG/LPG/برق) تأمین می‌گردد.

مزایا (کلیدی):

عدالت واقعی یارانه (نیمی از جامعه فاقد خودرو منتفع می‌شوند)؛

صرفه‌جویی داوطلبانه (مازاد مصرف با نرخ نزدیک آزاد)؛

عدم شوک به کرایه‌ها (تفکیک کامل سوخت حمل‌ونقل)؛

امکان فروش مازاد اعتبار در بورس انرژی (منفعت پایدار برای کم‌مصرف‌ها)؛

کاهش قاچاق با شفافیت تراکنش‌ها و امکان صادرات قانونی در گام نهایی؛

کاهش سفر تک‌سرنشین، ترافیک و آلودگی هوا.