ناصر تقوایی در سال 1320، ماهِ تیر، روز نوزدهم به دنیا آمد. ناصر تقوایی از دوران نوجوانی به سینما علاقه مند شد. وی یکی از عوامل فنی فیلم سینمایی خشت و آینه ساخته ابراهیم گلستان بوده است. گفته می شود ناصر تقوایی برخی از قواعد فیلم سازی را با فیلم خشت و آینه فرا گرفته است. ناصر تقوایی پیش از این که فیلمسازی را آغاز کند، به ساختن مستند روی آورده بود.

ناصر تقوایی اولین فیلم خود را در سال 1349 ساخت؛ آرامش در حضور دیگران

ناصر تقوایی اولین فیلم سینمایی خود را در سال 1349 با نام آرامش در حضور دیگران ساخت. تقوایی از همان فیلم اول به سراغ ادبیات رفته بود. وی آرامش در حضور دیگران را براساس داستانی با همین نام از مجموعه داستان واهمه های بی نام ونشان از غلامحسین ساعدی جلوی دوربین برد. این فیلم سینمایی برای 4 سال توقیف شد و سرانجام در سال 1352 به نمایش درآمد.

تقوایی در این فیلم علاوه بر کارگردانی، وظیفه تهیه کنندگی و نویسندگی را نیز برعهده گرفته بود. ناصر تقوایی یک سال بعد از آرامش در حضور دیگران ، فیلم سینمایی صادق کرده را به عنوان کارگردان و نویسنده جلوی دوربین برد.

وی در این فیلم سیاه و سفید با سعید راد، عزت الله انتظامی و محمدعلی کشاورز همکاری کرد. داستان فیلم درباره تلاش شخصیت صادق برای انتقام گیری از قاتل همسرش است. تقوایی برای صادق کرده در جشنواره سپاس تهران دو جایزه بهترین فیلم سوم و بهترین کارگردانی را دریافت کرد. ناصر تقوایی در همان سال فیلم کوتاه رهایی را نیز ساخته است.

ناصر تقوایی فیلم بعدی خود را دو سال بعد با نام نفرین ساخت. وی در این فیلم برای اولین بار با جمشید مشایخی و بهروز وثوقی همکاری کرد. بازیگران جواب پس داده ای که در قیصر نیز همکاری کرده بودند. تصویربرداری فیلم سینمایی نفرین برعهده برخی از تصویربرداران مطرح سینمای ایران یعنی نعمت حقیقی، جمشید فرحی و عبدالله رسول نژاد بود.

سال 1354 فرا رسیده بود و ناصر تقوایی سریال مشهور دایی جان ناپلئون را کلید زد. این مجموعه براساس رمانی با همین نام از ایرج پزشکزاد ساخته شد. تقوایی علاوه بر کارگردان، تهیه کننده دایی جان ناپلئون نیز بود. تقوایی در ابتدا ایفای نقش دایی جان ناپلئون را به علی نصیریان پیشنهاد داد اما این نقش در انتها توسط غلامحسین نقشینه ایفا شد.

از دیگر بازیگران سریال می توان به پرویز فنی زاده، نصرت کریمی، پرویز صیاد، محمدعلی کشاورز و سعید کنگرانی اشاره کرد. دایی جان ناپلئون تنها سریال تقوایی بود. البته وی در سال 1357 قصد ساخت یک سریال با نام داستان سرایان را داشت. سریالی که در آن قرار بود به زندگی و آثار نویسندگان مشهور ادبیات معاصر بپردازد. در سال 1362 پروژه کوچک جنگلی که قرار بود پروژه ای عظیم باشد، نیمه کاره ماند.

ناصر تقوایی به آشنایی زیاد با ادبیات مشهور است

ناصر تقوایی از سال 1352 تا 1365 فیلمی نساخت. او اما در سال 1365، فیلم سینمایی ناخدا خورشید را کارگردانی کرد. فیلمی که به یکی از مشهورترین فیلم های این کارگردان تبدیل شد. ناخدا خورشید اقتباسی آزاد از رمان داشتن و نداشتن نوشته ی ارنست همینگوی بود. از بازیگران ناخدا خورشید می توان به داریوش ارجمند، علی نصیریان، سعید پورصمیمی، پروانه معصومی و جعفر والی اشاره کرد.

داریوش ارجمند و سعید پورصمیمی به ترتیب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد و لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد پنجمین جشنواره فیلم فجر را برنده شدند. فتحعلی اویسی نیز در همین جشنواره نامزد دریافت سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش دوم مرد بود. ناخدا خورشید در بخش های بهترین صداگذاری، بهترین فیلم، بهترین فیلمبرداری و بهترین کارگردانی نیز نامزد دریافت جایزه بود. این فیلم در نهایت تنها در بخش بهترین کارگردانی برنده دریافت جایزه شد.

فیلم سینمایی ناخدا خورشید در جشنواره بین المللی فیلم لورکانو برنده یوزپلنگ برنزی شد. تقوایی پس از ناخدا خورشید ، در سال 1368 فیلم سینمایی ای ایران را جلوی دوربین برد. فیلمی درباره انقلاب 57. تقوایی پس از 9 سال دوری از فیلم سازی، کشتی یونانی را به عنوان یکی از قسمت های قصه های کیش ساخت. این فیلم سینمایی در سال 1999 در جشنواره کن شرکت کرد و در پنج رشته نامزد دریافت جایزه شد. از فیلم های آن دوره جشنواره می توان به The Straight Story ساخته دیوید لینچ اشاره کرد.

آخرین فیلمِ کامل ناصر تقوایی کاغذ بی خط محصول سال 1380 است. وی این فیلم را با بازی خسرو شکیبایی، هدیه تهرانی و جمشید مشایخی ساخت. مرحوم شکیبایی در مصاحبه ای از سخت گیری منحصربه فرد تقوایی یاد کرده است. فیلم سینمایی کاغذ بی خط در جشن خانه سینما به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد.

ناصر تقوایی پس از کاغذ بی خط دو پروژه زنگی و رومی و چای تلخ را به ترتیب در سال های 1381 و 1382 آغاز کرد و هردوی این پروژه ها نیمه کاره ماندند. پیش از انقلاب نیز قرار بود تقوایی فیلم شوهر آهو خانم از علی محمد افغانی را بسازد، اتفاقی که میسر نشد.