مول مولی، که در گویش های محلی با نام های سنگک، ملک، خلر یا بلبلی نیز شناخته می شود، یک گنجینه ی گیاهی و یک حبوبات بومی است که ریشه ی اصلی آن در استان خراسان قرار دارد. این دانه با طعمی که ترکیبی از نخود و عدس است، سال ها به عنوان یک خوراک مقوی، به ویژه در وعده ی صبحانه یا در مراسم سنتی مانند شب یلدا، مورد استفاده قرار می گرفته است. متأسفانه، این گونه ی ارزشمند گیاهی در حال حاضر در خطر انقراض قرار دارد و شناختن آن، تلاشی برای حفظ یک میراث تغذیه ای است.

مول مولی در مقایسه با بسیاری از حبوبات، دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است. مصرف این دانه، منبع غنی از مواد حیاتی برای بدن محسوب می شود.

این دانه سرشار از پروتیین است و منبع غنی از انرژی و فیبر به شمار می آید. مواد مغذی موجود در آن شامل کربوهیدرات، چربی، اسید فیتیک، اسید آمینه، پتایین، و کولین است. همچنین، به دلیل داشتن فسفر فراوان، در پرورش طیور نیز مؤثر شناخته شده است.

برای مثال: اگر فرد به دنبال یک صبحانه ی پرپروتیین و گیاهی است که تا ساعت ها او را سیر نگه دارد، مصرف یک فنجان مول مولی پخته می تواند جایگزین بسیار مناسبی برای سایر غلات رایج باشد.

هشدار پروتیین بالا: به دلیل محتوای پروتیینی بسیار زیاد، مصرف بیش از اندازه ی آن برای کسانی که به پروتیین بالا حساسیت دارند یا از مصرف آن منع شده اند، مناسب نیست.

مصلح سنتی: مول مولی دارای مزاج سرد و خشک (کمی گرم تر از عدس) است و برای جلوگیری از ایجاد نفخ، در طب سنتی توصیه می شود حتماً با گلپر (به عنوان مصلح آن) مصرف شود. گلپر به فرایند هضم آن کمک می کند.

در طب سنتی ایرانی، به این دانه خواص درمانی ویژه ای نسبت داده شده است که به شیوه ی های گوناگون مورد استفاده قرار می گرفته است:

پختن مول مولی با ترکیبات دیگر، برای مصارف دارویی متنوعی توصیه می شده است:

پاکسازی و زیبایی پوست: مصرف این دانه در از بین بردن لک، پیس، و کک و مک پوست مؤثر است.

پاک سازی داخلی و افزایش ترشحات: آب پخته ی آن به همراه عسل، افزاینده ی شیر مادر، ادرار و قاعده آور است.

درمان زخم و بیماری های پوستی: استفاده از آن به همراه عسل، برای پاک کردن زخم و درمان کچلی مفید شناخته شده است.

تسکین سرفه و ریه: دانه ی پخته شده ی آن به همراه عسل، برای سرفه و پاک کردن ریه مناسب است.

دفع سموم: در مواردی خاص، این دانه به همراه آب انگور کهنه، به عنوان پادزهر نیش مار و گزیدگی سگ هار استفاده می شده است.

مول مولی به دلیل ساختاری، پخت آسانی ندارد و در اصطلاح محلی به دیرپز بودن آن اشاره می شود.

خیساندن طولانی: برای کاهش زمان پخت، حتماً باید دانه را حداقل 48 ساعت خیساند. با این نحوه ی آماده سازی، زمان پخت به حدود 3 ساعت کاهش می یابد.

خاموش نشدن شعله: یک باور قدیمی در خراسان این است که اگر در طول پخت، شعله ی زیر ظرف خاموش شود، دانه قهر می کند و دیگر نرم نمی شود. این نشانه ی حساسیت بالای این حبوبات به دمای پخت است و نیاز به راهبری دقیق در حرارت دارد.