به گزارش پارسینه و به نقل از scitechdaily، دانشمندان دریافته اند که بخش دور ماه، در اعماق درونی خود، بسیار سردتر از بخشی است که همیشه رو به زمین قرار دارد.

با تحلیل نمونه های سنگ و خاک جمع آوری شده توسط مأموریت چینی چانگ اِ 6 ، پژوهشگران دریافتند که گدازه های بخش دور ماه در دمایی حدود 100 درجه سانتی گراد پایین تر از نمونه های مشابه در بخش نزدیک شکل گرفته اند. این اختلاف دما نشان می دهد که تفاوت میان دو چهره ماه تنها سطحی نیست، بلکه تا اعماق درونی آن ادامه دارد — احتمالاً ناشی از توزیع نابرابر عناصر تولیدکننده گرما یا برخوردی باستانی که این عناصر را به سمت بخش نزدیک رانده است.

مطالعه ای جدید به رهبری پژوهشگران دانشگاه کالج لندن (UCL) و دانشگاه پکن نشان می دهد که بخش دور ماه در اعماق درونی خود ممکن است به طور قابل توجهی سردتر از بخش نزدیک باشد.

این تحقیق که در ژورنال Nature Geoscience منتشر شده، نمونه های سنگ و خاک ماه را بررسی کرده که سال گذشته توسط مأموریت چانگ اِ 6 از یک دهانه عظیم در بخش دور ماه جمع آوری شده اند.

دانشمندان تأیید کردند که این نمونه حدود 2.8 میلیارد سال قدمت دارد و ترکیب معدنی آن را برای تعیین نحوه شکل گیری اش تحلیل کردند. نتایج نشان داد که این سنگ از گدازه ای در اعماق ماه منشأ گرفته که دمایی حدود 1100 درجه سانتی گراد داشته — یعنی حدود 100 درجه سردتر از نمونه های بخش نزدیک.

پروفسور یانگ لی، از گروه علوم زمین دانشگاه UCL و دانشگاه پکن، گفت:

بخش نزدیک و دور ماه، هم در سطح و احتمالاً درون، تفاوت های زیادی دارند. این یکی از رازهای بزرگ ماه است. ما به آن ماه دوچهره می گوییم. تفاوت دمایی چشمگیر میان گوشته بخش نزدیک و دور مدت هاست که فرض شده، اما مطالعه ما نخستین شواهد واقعی از طریق نمونه های فیزیکی را ارائه می دهد.

همکار نویسنده، ژولین ژو، دانشجوی دکترای دانشگاه پکن، افزود:

این یافته ها ما را یک قدم به درک دو چهره ماه نزدیک تر می کنند. آن ها نشان می دهند که تفاوت ها فقط سطحی نیستند، بلکه تا اعماق درونی ماه ادامه دارند.

نظریه غالب درباره منشأ ماه این است که از بقایای برخورد عظیم میان زمین و یک پروتو سیاره به اندازه مریخ شکل گرفته و در ابتدا کاملاً یا عمدتاً از سنگ مذاب (ماگما) تشکیل شده بوده. این ماگما با سرد شدن جامد شده، اما عناصر موسوم به KREEP با کریستال های تشکیل شده ناسازگار بودند و در ماگما باقی ماندند. انتظار می رفت این مواد به طور یکنواخت در سراسر ماه پخش شوند، اما به نظر می رسد در بخش نزدیک تجمع یافته اند. این توزیع ممکن است دلیل فعالیت آتشفشانی بیشتر در بخش نزدیک باشد.

اگرچه این مطالعه دمای فعلی گوشته بخش های دور و نزدیک ماه را مشخص نکرده، اما هرگونه عدم تعادل دمایی احتمالاً برای مدت بسیار طولانی باقی خواهد ماند، زیرا ماه از زمان شکل گیری اش به تدریج و بسیار آهسته در حال سرد شدن است. با این حال، تیم پژوهشی در حال تلاش برای یافتن پاسخ قطعی به این پرسش است.

یادداشت های فنی

- پروب الکترونی، پرتو متمرکزی از الکترون ها را به نمونه شلیک می کند و باعث انتشار پرتوهای ایکس می شود. الگوی این پرتوها برای شناسایی عناصر موجود در نمونه تحلیل می شود.

- پروب یونی یا طیف سنجی جرمی یون ثانویه (SIMS)، پرتو یونی به نمونه شلیک می کند و یون های ثانویه را از سطح نمونه جدا می سازد. الگوی این یون ها — از جمله ایزوتوپ هایی مانند سرب — برای تعیین تعداد اتم های هر ایزوتوپ تحلیل می شود.

منبع:

گوشته نسبتاً سرد بخش دور ماه بر اساس بازالت های مأموریت چانگ اِ 6 و داده های سنجش از دور نوشته شنگ هه، یانگ لی، ژولین ژو و همکاران، منتشرشده در 30 سپتامبر 2025 در ژورنال Nature Geoscience.