به نقل از روزنامه اطلاعات کم آبی در ایران دیگر هشدار نیست، واقعیتی است که زندگی روزمره مردم، کشاورزی و اقتصاد را تهدید می کند. از خشک شدن تالاب ها و زمین های کشاورزی تا کاهش رطوبت و تهدید مراکز گردشگری، آثار بحران آب به وضوح دیده می شود و نشان می دهد هر تصمیم و هر مصرفی می تواند تأثیری بلندمدت داشته باشد.

این وضعیت، ضرورت تغییر در رفتارهای فردی و اجتماعی را برجسته می کند. هر لیتر آب مصرفی، بخشی از سرمایه مشترک نسل هاست و بی توجهی به آن، نه تنها منابع طبیعی را از بین می برد بلکه کیفیت زندگی، سلامت و فرصت های اقتصادی آینده را نیز تهدید می کند. بنابراین بحران آب، بیش از یک مشکل زیست محیطی، چالشی است که با سبک زندگی و رفاه مردم، ارتباط مستقیم دارد.

مهندس علیرضا دائمی، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو در دولت یازدهم، با نگاهی تحلیلی به ریشه های بحران آب در کشور، مسائل ساختاری و بی اعتمادی عمومی را از عوامل اصلی تشدید این چالش می داند و با انتقاد از رویکردهای سطحی به مسأله آب، تأکید دارد که راهکارهای کوتاه مدت و بدون در نظر گرفتن ابعاد کلان حکمرانی، نه تنها مشکل را حل نمی کند، بلکه دامنه بی اعتمادی را نیز گسترش می دهد.

خیانت به آیندگان

آقای دائمی می گوید: آب جزو انفال و متعلق به همه مردم است و واگذاری رایگان آن برای حفر چاه یا سدسازی و به ویژه برای کارهایی که بازدهی پایدار و بلندمدت ندارند، در واقع خیانت به نسل های آینده و پایمال کردن حق آیندگان است؛ مثل این که بانک مرکزی به افراد، پول رایگان بدهد! من در دوران مسئولیتم با صدور مجوز حفر چاه به اسم آبادانی مخالفت کردم، چون این کار هم حق مردم را پایمال می کند و هم هزینه های سنگینی دارد؛ هرچند به همین دلیل متهم به جلوگیری از توسعه شدم.

به نظر من اولویت باید حفظ سرزمین و رسیدن به توسعه پایدار باشد و این یعنی باید جمعیت را کنترل کنیم، برای ورود مهاجران فرمول مشخص داشته باشیم و کشاورزی و تجارت را به صورت متوازن توسعه دهیم.

او می افزاید: من همیشه تأکید کرده ام که نباید اجازه حفر بی رویه چاه داده شود، چون اولویت من حفظ منابع برای آینده است، نه منافع کوتاه مدت. بارها گفته ام که باید جمعیت را کنترل کنیم، برای ورود مهاجران برنامه و فرمول مشخص داشته باشیم و کشاورزی و تجارت را به شکل متوازن توسعه دهیم تا بتوانیم بحران آب را مهار و سرزمین را برای نسل های بعدی حفظ کنیم.

اهمیت بقای سرزمین

مهندس علیرضا دائمی می گوید: بقای ما به بقای سرزمین وابسته است و باید این حقیقت کلیدی را به مردم بفهمانیم.

او با اشاره به نمونه های عینی تخریب منابع طبیعی، عمق فاجعه را توضیح می دهد: پسته رفسنجان، جایگاه خوبی در بازار جهانی دارد اما امروز اراضی آن به خاطر نابودی منابع آب، از بین رفته و خشک شده است. تالاب های بین المللی اطراف دریاچه ارومیه که در فهرست یونسکو ثبت شده بودند، از بین رفته اند و با نابودی آن ها هم رطوبت منطقه از دست رفته و هم مراکز گردشگری تعطیل شده اند.

این معاون پیشین وزارت نیرو تأکید می کند: این مثال ها به روشنی نشان می دهد که تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، مستقیما بر زندگی و معیشت مردم اثر می گذارد. نابودی اراضی پسته در رفسنجان، نتیجه کشاورزی ناپایدار و برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی است که حتی بازار جهانی را هم تحت تأثیر قرار می دهد. خشک شدن تالاب های بین المللی هم علاوه بر تخریب اکوسیستم، فرصت های اقتصادی ناشی از گردشگری را از بین می‎برد.

او نتیجه می گیرد: همه باید درک کنند که بقای ما گره خورده به بقای سرزمین است و نهادهای آموزشی، رسانه ها و حاکمیت، مسئولیت انتقال این پیام حیاتی را بر عهده دارند.

مهندس علیرضا دائمی می گوید: مردم در همه جای دنیا به دنبال منافع شخصی خود هستند اما این دولت ها و حاکمانند که باید این میل را مهار کنند. حاکمیت باید با ایجاد محدودیت، جلوی تصاحب اموال عمومی مثل زمین و آب و تخریب منابع طبیعی مثل جنگل ها را بگیرد.

تبعات تغییر کاربری اراضی

مهندس دائمی، تصرف زمین و تغییر کاربری آن در ایران را یک رفتار عادی اما بسیار آسیب زا توصیف می کند و تأکید دارد که این وضعیت، نتیجه ضعف در اعمال حاکمیت بر منابع طبیعی است.

معاون پیشین وزارت نیرو ادامه می دهد: اگر حاکمیت نتواند قوانین و مقررات کارآمد وضع کند، انگیزه های شخصی به رفتارهای مخرب منجر می شود. تصاحب زمین و تغییر کاربری که امروز در ایران بسیار رایج است، نه تنها اراضی حاصلخیز و منابع زیستی را نابود می کند، بلکه به توزیع ناعادلانه ثروت و قدرت هم دامن می زند.

او در بخش دیگری از سخنانش به بحران آب شرب اشاره کرده و می گوید: الان تنها راهکار کوتاه مدت این است که از مردم بخواهیم رعایت حداکثری داشته باشند.

هرچند مردم در گذشته به موقع به بازی گرفته نشده اند و به هشدارها بی اعتنایی شده، اما امروز باید خواهش کنیم که واقعا صرفه جویی کنند. حتی یک لیوان آب هم مؤثر است. شاید این درخواست برای مردم خوشایند نباشد، اما در وضعیت فعلی یک ضرورت انکارناپذیر به نظر می رسد و هر قطره آب می تواند سرنوشت ساز باشد.

کالای رقابتی

مهندس علیرضا دائمی هشدار می دهد که آب یک کالای رقابتی است و در شرایطی که مخازن سدها رو به خالی شدن هستند و آب های زیرزمینی، کیفیت لازم را ندارند، باید مصرف به حداقل برسد.

او با اشاره به تجربه کالیفرنیا این ایالت را نمونه ای موفق در مدیریت بحران آب معرفی می کند.

به گفته دائمی، در کالیفرنیا به مردم اعلام شد که چمن ها و درختان جلوی خانه ها را از بین ببرند و حتی برای این کار، مشوق مالی هم در نظر گرفته شد. همچنین الگویی تعیین شد که هر فرد تنها 60 لیتر آب در روز مصرف کند و برای پایبندی به این قانون، از ابزارهایی مانند قطع آب استفاده کردند. معاون پیشین وزارت نیرو تأکید می کند که در ایران نیز باید مصرف خانگی که بخش عمده مصرف آب را شامل می شود، از میانگین 200 تا 250 لیتر به حدود 60 لیتر کاهش یابد.

او معتقد است تجربه کالیفرنیا نشان می دهد با سیاست های قاطع و حتی ناخوشایند، می توان مردم را به صرفه جویی و تغییر الگوی مصرف واداشت.

دائمی نسبت به آسیب های ناشی از نبود حکمرانی صحیح هشدار می دهد و می گوید: اگر روند فعلی ادامه یابد، حتی یک ماه بی بارانی می تواند کشور را وارد بحران جدی کند.

راه حل هایی مانند واردات آب، افزایش پمپاژ یا ساخت مخزن غیرمنطقی به نظر می رسند، زیرا این اقدامات فقط به صورت موقت، مشکل را پنهان کرده و در بلندمدت، باعث تشدید بحران

می شوند.

بازار سیاه تجهیزات آب رسانی

آقای دائمی می گوید: توصیه هایی مثل پمپ بگذارید ، نه تنها کمکی نمی کند بلکه رقابت ناسالم، هدررفت منابع و حتی درگیری بین مردم ایجاد کرده و زمینه شکل گیری بازار سیاه تجهیزات آب رسانی را فراهم می کند.

او همچنین از سیاست های اقتصادی و رسانه ای انتقاد می کند و می افزاید: اقتصاد باید به مردم علامت دهد که مصرف را کاهش دهند، نه این که با تعرفه های نادرست، پیام آب و برق تقریبا مجانی است را منتقل کند. وقتی قیمت گذاری درست نباشد، مصرف کننده انگیزه ای برای صرفه جویی نخواهد داشت.

آقای دائمی تأکید می کند: رسانه ملی در اطلاع رسانی دقیق و فرهنگ سازی صرفه جویی، ضعیف عمل کرده و همین بی اطلاعی و بی اعتمادی عمومی، بحران را تشدید کرده است. اولویت های صداوسیما در حال حاضر مسائل شهروندان و اولویت های اصلی آنان نیست و آن ها به سیاسی کاری مشغولند.

دائمی در پایان به تبعات بهداشتی بحران آب اشاره می کند و یادآور می شود که کاهش دسترسی به آب سالم، خطر بروز بیماری ها را افزایش می دهد، زیرا آب، عامل اصلی بهداشت و تغذیه است.

او می گوید: باید به مردم توضیح داده شود که با وجود شرایط سخت فعلی، همچنان چشم انداز روشنی برای آینده وجود دارد و مسئولان به فکر آن ها هستند.

این شفافیت و امیدبخشی می تواند به جلب اعتماد و مشارکت مردم کمک کند و آن ها را برای همراهی در مسیر صرفه جویی و عبور از بحران آماده سازد.