هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل درحالی شاهد دیدار و گفت‌وگوی وزیر امور خارجه ایران و مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود که دو طرف بر دشواری مسیر پیش‌رو واقف هستند، تاکید تهران بر دیپلماسی با «توافق قاهره» قابل اثبات است اما آژانس و اروپا باید میان در دوراهی تکرار تخاصم و یا تداوم گفت‌وگو انتخاب کنند و اگر آماده دیپلماسی هسته‌ای با ایران هستند نباید راه باریک آن را مسدود سازند.

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا؛ «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران و «رافائل گروسی» در آخرین ساعت‌های روز دوشنبه 31 شهریور (به وقت تهران) در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با یکدیگر دیدار و به تعبیر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت فشرده گفت‌وگو کردند. این دومین دور از گفت‌وگوهای حساسی است که گروسی و عراقچی پس از حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران از سوی رژیم صهیونیستی و آمریکا در تیر ماه سال جاری داشتند.

وزیر امور خارجه ایران و مدیرکل آژانس سه‌شنبه 18 شهریور در قاهره پایتخت مصر، برای از سرگیری همکاری‌های ایران و آژانس بر اساس شرایط جدید تفاهم‌نامه امضا کردند. تفاهمی که با آغاز فرایند بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه تهران و با توجه به تاکید ایران به بی‌اثر شدن این توافق در صورت بازگشت تحریم‌ها، زودتر از موعد مقرر لغو خواهد شد.

حال در ابتدای مهر ماه و در مجمع عمومی سازمان ملل و در فاصله زمانی 5 روز تا بازگشت تحریم‌ها، دیدار عراقچی و گروسی از مهمترین ملاقات‌های دیپلماتیکی است که می‌تواند بر روند و آینده بسیاری از تعاملات و روابط ایران با آژانس اروپا و آمریکا تاثیر گذار باشد.

عراقچی در نیویورک؛ دیدار مهم روز اول

حضور در نیویورک و شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، سرانجام پس از برخی ادعاها و اظهارات و قوانین عجیب وضع شده برای هیات ایرانی از سوی دولت «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور آمریکا، صورت گرفت و وزیر امور خارجه ظهر روز گذشته (به وقت ایران) در صدر هیاتی دیپلماتیک وارد فرودگاه جان‌اف‌کندی نیویورک شد و مورد استقبال نماینده و سفیر ایران در سازمان ملل قرار گرفت. عراقچی روز گذشته دیدارهای مختلفی با مقامات کشورهای مختلف داشت اما با توجه به مجموع شرایط، دیدار با گروسی را می‌توان مهمترین دیدار روز اول حضور عراقچی در نیویورک دانست.

وزیر امور خارجه ایران پیش از این دیدار و در بدو ورود به نیویورک چند مورد مشخص را با رسانه‌ها درباره همکاری با آژانس درمیان گذاشت و به نوعی موضع تهران را اعلام کرد.

الف) رییس دستگاه دیپلماسی با اشاره به مواضع ایران پس از توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی؛ خاطرنشان کرد که در مصاحبه مطبوعاتی بعد از توافق با آژانس تاکید کرده است که اگر اسنپ‌بک در نهایت عملیاتی شود، توافق با آژانس نیز از اعتبار می‌افتد.

ب) عراقچی تصریح کرد که توافق همکاری با آژانس در شرایط پس از تجاوز صورت گرفته و اگر اسنپ‌بک صورت بگیرد، ما با شرایط جدیدتری مواجه خواهیم بود.

پ) وزیر امور خارجه هشدار داد که اقدام مخرب سه کشور اروپایی در شورای امنیت اگر نهایتاا عملی شود، ایران واکنش نشان خواهد داد و «ما بار دیگر به شرایط جدیدی با آژانس خواهیم رسید».

ت) در نهایت وزیر امور خارجه تصریح کرد که در نیویورک است تا از چند روز باقی‌مانده برای رایزنی‌های دیپلماتیک استفاده کند که شاید یک راه‌حل انتخاب شود اما اگر نشود هم راه مردم ایران مشخص است و مسیر خود را ادامه می‌دهد اما صلاح منطقه و نظام عدم اشاعه و قوانین بین‌الملل این است که یک راه‌حل دیپلماتیک پیدا شود و ما برای این آمادگی داریم.

خواسته و دیدگاه شفاف ایران در همراهی با آژانس در نشست با مدیرکل این نهاد بین‌المللی هم بار دیگر از سوی وزیر امور خارجه اعلام شد و عراقچی در دیدار با گروسی تاکید کرد که ایران در همراه با آژانس حسن‌نیت و رویکرد مسئولانه دارد و از این رو هرگونه پیشرفت در این زمینه را منوط به مسئولیت‌پذیری طرف‌های مقابل و توقف زیاده‌خواهی و سوء استفاده آنها از شورای امنیت برای اعمال فشار بر ایران می‌داند.

واقعیتی که مدیرکل نمی‌تواند انکار کند

در ارزیابی مجموع رویدادهایی که ایران و آژانس را به نقطه کنونی رساند، اظهارات و موضع‌گیری‌های مدیرکل این نهاد هم تاثیر غیرقابل انکاری داشت، گرچه گروسی و آژانس این موضوع را نپذیرفتند و این نهاد در بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران موضعی مبتنی بر محکومیت نگرفت اما می‌توان از گفته‌های این روزهای گروسی دریافت که رویدادهای اتفاق افتاده، بیش از آنکه به ایران آسیب رساند اعتماد دولت‌ها و کشورهای عضو این نهاد را زیر سوال برده است. به نظر می‌رسد گروسی برای باز گرداندن این اعتماد در تلاش است و گرچه نمی‌تواند از شماری از ادعاهای خود دست بردارد اما واقعیات موجود در روابط ایران با این نهاد را هم نمی‌تواند انکار کند.

گروسی پیش از دیدار با عراقچی با اشاره به اینکه با ایران در حال گفت‌وگو و مذاکره است، ابراز امیدواری کرده بود که بتواند به راه‌حل‌های خوبی دست پیدا کند؛ او در دیدار با عراقچی و بررسی آخرین وضعیت تعاملات ایران و آژانس در گفت‌وگوهای فشرده، ضمن تمجید از رویکرد مثبت ایران در تعامل با آژانس به‌ویژه تفاهم قاهره، بر ضرورت تلاش همه طرف‌های ذیربط برای استفاده از ظرفیت‌های دیپلماتیک جهت جلوگیری از تشدید تنش تاکید کرد.

مدیرکل آژانس در گفت‌وگو با شبکه الجزیره تا حدودی بر مواضع و ادعاهای پیشین خود اشاره داشت اما نتوانست از واقعیات موجود عبور کند. وقتی از او پرسیده شد که آیا بازگشت تحریم‌ها می تواند روند گفت‌وگوهای ایران و آژانس را نابود کند؟ گفت که تصور نمی‌کند چنین اتفاقی بیافتد و باید باید بین سازوکار اسنپ‌بک و روابط میان ایران و آژانس اتمی تمایز قائل شویم و این روابط باید دائمی باشد، نه مشروط به فعالسازی اسنپ‌بک.

وقتی درباره قانون مجلس درباره همکاری با این نهاد پرسیده شد، گروسی مدعی شد که ایران قوانینی در داخل دارد که الزاماتی برای ایرانی‌ها و نه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایجاد می‌کند اما ما باید به نگرانی‌های آنها گوش دهیم و همچنین یادآوری کنیم که اگر می‌خواهید کماکان عضوی از معاهده منع اشاعه هسته‌ای (ان‌پی‌تی) باقی بمانید، الزاماتی دارید.

مدیرکل آژانس همچنین به خبرنگار الجزیره گفت که همکاری با ایران در حال انجام است و ادامه دارد اما همه آنچه می‌خواهیم نیست و امیدوارم که به همکاری بیشتری برسیم.

گروسی در کنار این مواضع همیشگی خود به واقعیات روی زمین در آینده روابط ایران و آژانس هم اشاره کرد:

-بازگشت تحریم‌ها به‌طورقطع تاثیرات زیادی بر مسائل اقتصادی ایران و نیز روابط و همکاری با آژانس اتمی تاثیرگذار خواهد بود.

- حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران تغییراتی ایجاد کرده و تخریب زیادی در زیرساخت‌های هسته‌ای این کشور به وجود آورده است.

- باید ملاقات کنیم و بر سر یک میز بنشینیم تا برای تطبیق این‌ها تلاش کنیم

- به‌طور قطع ایران خود، بسیار نگران ارائه اجازه دسترسی به بازرسان است، زیرا این می‌تواند بر امنیت آنها تاثیر بگذارد.

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگو با شبکه پی‌بی‌اس هم به نوعی دیگر این مواضع را تکرار کرد و گفت:

-تعلیق توافق قاهره از سوی ایران اعلام نشده اما در حال حاضر پیام‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آن‌ها متناقض هستند.

-مواد هسته‌ای ایران زیر تاسیسات بمباران شده مدفون است.

-آخرین دور مذاکرات کشورهای اروپایی با تهران که با هدف جلوگیری از اجرای این تصمیم انجام شده بود، جدی ارزیابی نشده است.

-ایران عضو پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و این مبنای کار بازرسی ماست و تمامی این‌ها باید شفاف‌سازی شود.

-درباره نظارت بر سه تاسیسات اتمی هدف‌قرار گرفته ایران اول باید گزارشی درباره محلی باشد که وضعیت آن را برای ما تشریح می‌کنند. بعد ما آن را ارزیابی می‌کنیم. در نهایت، ما باید برای نظارت و بررسی به این محل‌ها برویم.

-ورود به این تاسیسات برای فعالیت‌های نظارتی خودکار نیست. در اینجا روندی آغاز می‌شود. برخی در ایران می‌گویند هنوز بر سر چیزی توافق نشده است و شما نمی‌توانید اینجا بیایید. مسلما این‌ها اظهارات سیاسی است. واقعیت این است که وقتی اعلام کنیم نظارت انجام می‌شود، روند نظارت باید پیش برود.

-ایران با آژانس همکاری می‌کند، اگرچه آن‌ها برداشت خودشان را از مفهوم همکاری دارند؛ ما کارمان را شروع کرده‌ایم. بازرسی‌هایی در نیروگاه اتمی بوشهر در جنوب ایران انجام داده‌ام. اکنون در حال طی کردن روند بازدید از یک رآکتور تحقیقاتی هستیم. مسلما اصل مطلب، مواد هسته‌ای است.

-مدیرکل آژانس در پاسخ به این سوال که «با توجه به سه درخواست کشورهای اروپایی مبنی بر مذاکره مستقیم ایران با آمریکا، پاسخگویی درباره مواد هسته‌ای غنی‌شده به خلوص بالا و ازسرگیری نظارت‌های آژانس در ایران، آیا از نظر او ایران به این سه درخواست عمل می‌کند؟»، گفت: تا حدی تمامی این اتفاقات درحال رخ دادن است. البته به این بستگی دارد که چه معیاری برای سنجش کافی بودن آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

آژانس، اروپا و راه باریک دیپلماسی/ در آخرین رایزنی‌های عراقچی-گروسی چه گذشت؟

زمانی محدود برای انتخابی درست

مجموع اظهارات گروسی با رسانه‌های مختلف که ممکن در روزهای آینده بر تعداد آن‌ها هم افزوده شود، تنها در یک صورت می‌تواند روند همکاری ایران و آژانس را به مسیر درست خود بازگرداند که غرب اعم از دولت‌ها و نهادهای آن تصمیم بگیرند رویه تهدید خود را که در قالب فعال‌سازی اسنپ‌بک در پیش گرفته‌اند متوقف کنند. اینکه انتظار از یک کشور این باشد که پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای خود، بازگشت تحریم‌های تعلیق شده خود را تجربه کرده و همچنان حسن‌نیت و همکاری سابق خود را داشته باشند، انتظاری معقول نیست.

درک این مهم بنیان هر گفت‌وگو، مذاکره و توافق آتی ایران با آژانس است. مسئولیت‌پذیری ایران در قبال تعهدات خود در NPT تنها تا زمانی می‌تواند پابرجا و عملیاتی بماند که چنین مسئولیت‌پذیری را در تروییکای اروپا و آژانس مشاهده کند. چند روز باقی مانده برای دیپلماسی تا زمان بازگشت رسمی تحریم‌های شورای امنیت، اگر با رویکرد پیشین طی شود؛ ایران را تحت فشار قرار خواهد داد اما پیش از آن اعتماد به نهادها، توافقات و تعهدات بین‌المللی را با تردیدهایی جدی روبرو خواهد ساخت. تهران بیشترین همراهی و مسئولیت‌پذیری خود را در توافق قاهره نشان داد اما تصویب نشدن قطعنامه تمدید لغو تحریم‌ها علیه ایران، سیگنال واضحی بود از عدم حسن‌نیت اروپا در قبال این مسئولیت‌پذیری.

در چنین شرایطی رسیدن به توافق هر اندازه هم به تعبیر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دشوار باشد نیاز امروز منطقه و جهان است. اگر «کایا کالاس» و سران سه کشور اروپایی در این خواست خود که «برای دیپلماسی هسته‌ای با ایران آماده‌اند»، مصمم هستند می‌توانند این عزم خود را تا پیش از 26 سپتامبر (5 مهر) نشان داده و شمشیر اسنپ‌بک را پایین آوردند، به نگرانی‌های فنی و امنیتی ایران پاسخ داده و راه باریک دیپلماسی را مسدود نسازند.