با از راه رسیدن فصل بازگشایی مدارس، ویترین های لوازم التحریر با هجوم رنگ ها و طرح های چشم نواز خارجی، صحنه را برای رقابت فرهنگی آماده می کنند. در این میان، شخصیت های فانتزی بیگانه، از جمله لبوبو و کرومی که سفر خود را به دنیای کودکان و نوجوانان غالباً از مسیر عروسک های محبوب آغاز کرده است، با طراحی های فریبنده خود، به سرعت در ناخودآگاه نسل جوان ایرانی ریشه می دوانند. این پدیده، که در نگاه اول صرفاً یک روند سرگرم کننده به نظر می رسد، در بطن خود حامل لایه هایی از “قدرت نرم” و تأثیرات فرهنگی عمیق است؛ جریانی نامحسوس که به تدریج، نمادها و میراث غنی فرهنگی ایران را از عرصه رقابت در ذهنیت نسل امروز به حاشیه می راند.

این وضعیت، پرسشی اساسی را در ذهن برمی انگیزد: چرا نمادها و شخصیت های بومی ایران، با وجود پیشینه تاریخی و فرهنگی پربارشان، در جذب و ماندگاری در ضمیر ناخودآگاه نسل جدید، در برابر موج کاراکترهای وارداتی ناکام مانده اند؟ آیا این چالش صرفاً به ضعف در استراتژی های بازاریابی و تولید محتوا بازمی گردد، یا ریشه های عمیق تری در مسائل هویتی و اجتماعی ما نهفته است؟ در این گفت وگو، سفری خواهیم داشت به کالبدشکافی این پدیده فرهنگی و بررسی پیامدهای بلندمدت آن بر هویت ملی.

دکتر مصطفی آب روشن، جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی، درباره معنای این گرایش و پیامدهای آن توضیح می دهد.

جذابیت و همذات پنداری نوجوانان با کاراکترهای فانتزی

به گفته مصطفی آب روشن، استقبال نوجوانان و جوانان از کاراکترهایی مانند لبوبو در لوازم التحریر فانتزی، معانی متعددی در سطح اجتماعی و فرهنگی دارد: در دنیای امروز، با گسترش اینترنت و رسانه های اجتماعی، فرهنگ های مختلف به راحتی به یکدیگر دسترسی دارند. کاراکترهای خارجی مانند لبوبو به نوعی نمایانگر یک فرهنگ جهانی هستند که توانسته اند جذابیت خاصی برای نسل جدید پیدا کنند.

او ادامه می دهد: نوجوانان و جوانان معمولاً در جستجوی تجربه های جدید و فرار از فشارهای روزمره هستند. کاراکترهای فانتزی و بامزه می توانند به آن ها حس خوشایندی بدهند و دنیایی متفاوت از واقعیت را برای آن ها فراهم کنند.

همذات پنداری با شخصیت های فانتزی یکی از دلایل اصلی جذابیت آن ها برای نوجوانان است

آب روشن توضیح می دهد که همذات پنداری با شخصیت های فانتزی یکی از دلایل اصلی جذابیت آن ها برای نوجوانان است: کاراکترهای فانتزی معمولاً شخصیت های خاص و منحصر به فردی دارند که می توانند با احساسات و تجربیات نوجوانان همخوانی داشته باشند. این همذات پنداری باعث می شود که این کاراکترها برای آن ها جذاب تر شوند.

به گفته این جامعه شناس، طراحی رنگارنگ و جذاب این کاراکترها، به ویژه در لوازم التحریر، نقش مهمی در جلب توجه نوجوانان دارد.او همچنین اشاره می کند که استفاده از لوازم التحریر با کاراکترهای محبوب، به نوجوانان کمک می کند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و احساس تعلق به یک گروه خاص را تجربه کنند.این موضوع می تواند به تقویت دوستی ها و روابط اجتماعی آن ها کمک کند.

آب روشن تأکید می کند: بطور کلی، جذابیت کاراکترهای فانتزی مانند لبوبو نشان دهنده تمایل نسل جدید به تجربه های جدید، فرار از واقعیت، و ایجاد ارتباطات اجتماعی است که می تواند پیامدهای مثبت و منفی ای در سطح فرهنگی و اجتماعی داشته باشد.

ضعف نمادهای بومی در رقابت با کاراکترهای خارجی

آب روشن با بیان اینکه عدم موفقیت نمادهای بومی و شخصیت های ایرانی در رقابت با کاراکترهای خارجی می تواند به دلایل مختلفی مرتبط باشد، می گوید: کاراکترهای خارجی معمولاً از طریق رسانه های جهانی، فیلم ها، انیمیشن ها و بازی های ویدئویی به طور گسترده تری معرفی می شوند. در حالی که شخصیت های ایرانی ممکن است به اندازه کافی در رسانه ها و فرهنگ عمومی دیده نشوند.

به گفته آب روشن می گوید: طراحی کاراکترهای خارجی معمولاً بسیار جذاب و متنوع است و می تواند به راحتی توجه نوجوانان را جلب کند. در مقابل، شخصیت های بومی ممکن است از نظر طراحی و رنگ آمیزی کمتر جذاب باشند.

این جامعه شناس همچنین تأکید می کند: نوجوانان و جوانان امروز به دنبال تجربه های جدید و متفاوت هستند. اگر شخصیت های ایرانی نتوانند با نیازها و خواسته های این نسل همخوانی داشته باشند، احتمال کمتری وجود دارد که مورد توجه قرار گیرند

مصطفی آب روشن درباره نقش رسانه های اجتماعی و اینترنت می گوید: با گسترش اینترنت و رسانه های اجتماعی، فرهنگ های غربی به سرعت در حال نفوذ به جوامع مختلف هستند. این نفوذ می تواند باعث شود که نوجوانان به سمت کاراکترهای خارجی گرایش پیدا کنند.

برای تقویت جایگاه شخصیت های ایرانی در میان نسل جدید، نیاز به تولید محتوای باکیفیت، تبلیغات مؤثر و ایجاد ارتباط قوی تر با نیازها و خواسته های نوجوانان احساس می شود

او ادامه می دهد: تولید محتوای جذاب و باکیفیت حول شخصیت های ایرانی ممکن است کمتر انجام شده باشد. انیمیشن ها، فیلم ها و بازی هایی که بر پایه شخصیت های بومی ساخته شده اند، ممکن است نتوانسته باشند استانداردهای جهانی را رعایت کنند.

به گفته این آسیب شناس اجتماعی، برخی از شخصیت های بومی ممکن است برای نسل جدید آشنا نباشند یا نتوانند با تجربیات روزمره آن ها ارتباط برقرار کنند. این موضوع می تواند باعث شود که نوجوانان کمتر به این شخصیت ها جذب شوند.

او می افزاید: نوجوانان به طور طبیعی به سمت سرگرمی هایی که در سطح جهانی محبوب هستند، تمایل دارند. این موضوع می تواند باعث شود که شخصیت های بومی در سایه قرار گیرند. برای تقویت جایگاه شخصیت های ایرانی در میان نسل جدید، نیاز به تولید محتوای باکیفیت، تبلیغات مؤثر و ایجاد ارتباط قوی تر با نیازها و خواسته های نوجوانان احساس می شود.

جذابیت خارجی یا ضعف سیاست گذاری داخلی؟

آب روشن درباره دلایل مصرف گسترده محصولات خارجی و کاراکترهای آن ها توضیح می دهد: مصرف گسترده محصولات خارجی و کاراکترهای آن ها می تواند ناشی از ترکیبی از عوامل جذابیت خود کاراکترها و فقدان سیاست گذاری فرهنگی و اقتصادی داخلی باشد.

به گفته آب روشن، کاراکترهای خارجی معمولاً دارای طراحی های جذاب، نوآوری های هنری و داستان های قوی هستند که توانسته اند توجه مخاطبان را جلب کنند به طوری که احساسات و تجربیات انسانی را به خوبی منتقل می کنند. این امر باعث می شود که برای مخاطبان در نقاط مختلف دنیا قابل فهم و جذاب باشد.

نبود حمایت کافی از تولیدکنندگان محتوای داخلی، مانند اعطای تسهیلات مالی، مشوق های مالیاتی و حمایت های دولتی، می تواند مانع از رشد و توسعه صنایع فرهنگی شود.

او همچنین تأکید می کند: سرمایه گذاری کمتر در زمینه تولید محتوای بومی و انیمیشن می تواند منجر به کیفیت پایین تر و عدم رقابت پذیری با محصولات خارجی شود.عدم وجود استراتژی های مشخص و مؤثر برای ترویج فرهنگ و هنر بومی نیز می تواند به تضعیف هویت فرهنگی و کاهش تمایل به مصرف محصولات داخلی منجر شود.

این جامعه شناس ادامه می دهد: آموزش ناکافی در زمینه های هنری، طراحی و تولید محتوا می تواند باعث شود که نسل جدید نتواند به خوبی با مفاهیم و شخصیت های بومی ارتباط برقرار کند.

نقش خانواده و مدارس در شکل دهی فرهنگی

این آسیب شناس اجتماعی درباره نقش خانواده ها و مدارس در مواجهه با مصرف محصولات فرهنگی خارجی توضیح می دهد: خانواده ها و مدارس نقش بسیار مهمی در شکل دهی به نگرش ها و رفتارهای فرهنگی کودکان و نوجوانان دارند. این دو نهاد می توانند تأثیرات مثبت یا منفی بر مصرف محصولات فرهنگی، از جمله کاراکترها و محتوای خارجی، داشته باشند.

خانواده و مدرسه نقش مهمی در شکل دهی به نگرش ها و رفتارهای فرهنگی کودکان دارند. این دو نهاد می توانند تأثیرات مثبت یا منفی بر مصرف محصولات فرهنگی داشته باشند

به گفته آب روشن، خانواده ها با ارائه الگوهای رفتاری و انتخاب های فرهنگی خود، تأثیر زیادی بر فرزندان دارند. اگر خانواده ها به محصولات داخلی توجه کنند و آن ها را تشویق کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که فرزندان نیز به سمت مصرف این محصولات گرایش پیدا کنند.

او ادامه می دهد: خانواده ها می توانند با برقراری گفت وگوهای فرهنگی و آموزشی درباره پیامدهای مصرف محصولات خارجی و تأثیرات آن ها بر هویت فرهنگی، آگاهی فرزندان را افزایش دهند.

وی در ادامه درباره نقش مدارس می گوید: مدارس می توانند با آموزش مفاهیم فرهنگی، هویت ملی و ارزش های بومی، دانش آموزان را نسبت به اهمیت مصرف محصولات داخلی آگاه کنند.

او اضافه می کند: برگزاری فعالیت های فرهنگی، مانند نمایشگاه ها، کارگاه های هنری و برنامه های آموزشی درباره فرهنگ و هنر بومی، می تواند به تقویت حس تعلق و هویت فرهنگی در دانش آموزان کمک کند.

راهکارهای ورود کاراکترهای ایرانی به ناخودآگاه کودکان

آب روشن اشاره می کند برای اینکه کاراکترهای ایرانی بتوانند به طور مؤثر وارد ناخودآگاه کودکان شوند و تأثیر مثبتی بر هویت فرهنگی و اجتماعی آن ها بگذارند، اقدامات متنوعی باید صورت پذیرد: کاراکترها باید ویژگی های شخصیتی غنی و متنوعی داشته باشند که کودکان بتوانند با آن ها ارتباط برقرار کنند. این شخصیت ها می توانند شامل قهرمانان، ابرقهرمانان، و شخصیت های تاریخی و افسانه ای باشند. طراحی کاراکترهایی که نمادهای فرهنگی و ارزش های ایرانی را نمایان کنند، می تواند به شناسایی هویت ملی کمک کند.

وی ادامه می دهد: داستان هایی که حول محور کاراکترهای ایرانی شکل می گیرند باید جذاب، آموزنده و سرگرم کننده باشند و کودکان را به تفکر وادار کنند. تولید محتوای چندرسانه ای مانند انیمیشن، بازی های ویدیویی و کتاب های مصور می تواند به گسترش نفوذ کاراکترها در زندگی کودکان کمک کند.

طراحی کاراکترهایی که نمادهای فرهنگی و ارزش های ایرانی را نمایان کنند، می تواند به شناسایی هویت ملی کمک کند

آب روشن تأکید می کند: برنامه هایی که کاراکترهای ایرانی را معرفی می کنند و فعالیت های خلاقانه دارند، شناخت کودکان از این شخصیت ها را تقویت می کند. مدارس می توانند برنامه های آموزشی درباره فرهنگ و تاریخ ایران طراحی کنند و والدین نیز باید به اهمیت مصرف محتوای فرهنگی ایرانی آگاه شوند و فرزندان خود را با کاراکترهای ایرانی آشنا کنند.

او می گوید: برگزاری جلسات آموزشی برای والدین و ایجاد اپلیکیشن ها و بازی هایی بر اساس کاراکترهای ایرانی می تواند به یادگیری و سرگرمی کودکان کمک کند. با توجه به این اقدامات، کاراکترهای ایرانی می توانند به طور مؤثر وارد ناخودآگاه کودکان شوند و تأثیرات مثبتی بر هویت فرهنگی آن ها بگذارند. این فرایند نیازمند همکاری میان نهادهای فرهنگی، آموزشی، خانواده ها و تولیدکنندگان محتوا است.

آینده هویت فرهنگی کودکان ایرانی

این جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی، درباره آینده هویت فرهنگی کودکان ایرانی توضیح می دهد: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، آینده هویت فرهنگی کودکان ایرانی می تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد. با گسترش اینترنت و رسانه های اجتماعی، کودکان ایرانی به محتوای فرهنگی و سرگرمی از سرتاسر جهان دسترسی پیدا می کنند. این امر می تواند منجر به تأثیرپذیری از فرهنگ های دیگر و کاهش توجه به هویت فرهنگی ملی شود.

اگر سیستم آموزشی به ترویج فرهنگ و تاریخ ایران بپردازد و والدین نیز به اهمیت این موضوع آگاه باشند، کودکان می توانند نسبت به هویت فرهنگی خود احساس تعلق بیشتری داشته باشند

به گفته آب روشن، این دسترسی همچنین می تواند باعث ایجاد ترکیبی از فرهنگ ها شود که ممکن است به غنای هویت فرهنگی کمک کند، اما در عین حال، خطر از دست رفتن عناصر اصلی هویت ملی نیز وجود دارد. اگر سیستم آموزشی به ترویج فرهنگ و تاریخ ایران بپردازد و والدین نیز به اهمیت این موضوع آگاه باشند، کودکان می توانند نسبت به هویت فرهنگی خود احساس تعلق بیشتری داشته باشند. حفظ و ترویج زبان و ادبیات فارسی در خانواده ها و مدارس نیز می تواند به تقویت هویت فرهنگی کمک کند.

آب روشن در پایان تأکید می کند: اگر روند تأثیرپذیری از فرهنگ های خارجی ادامه یابد بدون اینکه تلاشی برای حفظ هویت ملی انجام شود، ممکن است نسل های آینده نسبت به ریشه های فرهنگی خود بی توجه شوند و با تعارض بین هویت ملی و هویت جهانی مواجه شوند که می تواند منجر به سردرگمی در شناخت خود شود.

بطور کلی، آینده هویت فرهنگی کودکان ایرانی بستگی به تعادل میان تأثیرات جهانی و تلاش های داخلی برای حفظ و تقویت فرهنگ ملی دارد. اگر نهادهای آموزشی، خانواده ها و تولیدکنندگان محتوا به شکل مؤثری همکاری کنند، می توان انتظار داشت که هویت فرهنگی کودکان ایرانی همچنان قوی و پویا باقی بماند، اما در غیر این صورت خطر فراموشی و کم رنگ شدن هویت ملی وجود دارد.