وام | بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در مردادماه 1404 با انتشار آیین‌نامه جدیدی، تحولی مهم در نظام بانکی کشور رقم زد. بر اساس این آیین‌نامه، فهرستی شامل 35 نوع دارایی به‌عنوان وثیقه بانکی معرفی شده است. این تغییر تاریخی نه تنها املاک و سپرده‌های بانکی، بلکه دارایی‌هایی مانند یارانه نقدی، سهام عدالت، بیمه زندگی و حتی سیم‌کارت را نیز شامل می‌شود. هدف از این تغییر، تسهیل دسترسی مردم به تسهیلات بانکی، افزایش شفافیت و کاهش موانع سنتی دریافت وام است.

تا پیش از این، دریافت وام تنها با وثیقه‌هایی مانند املاک، سپرده بانکی یا ضامن معتبر امکان‌پذیر بود. این محدودیت‌ها باعث می‌شد بسیاری از شهروندان، به‌ویژه اقشار کم‌درآمد و جوانان، امکان دریافت تسهیلات بانکی را نداشته باشند. اما با آیین‌نامه جدید:

دایره وثایق بانکی گسترده‌تر شده است.

افراد می‌توانند دارایی‌های غیرفیزیکی و اعتباری خود را نیز به وثیقه بگذارند.

سامانه‌ای یکپارچه برای ثبت و ردیابی وثایق طراحی خواهد شد.

بانک مرکزی طی بخشنامه رسمی، این دارایی‌ها را معرفی کرده است. مهم‌ترین موارد عبارت‌اند از:

سپرده‌ها و گواهی سپرده‌های بانکی (ریالی و ارزی)

دارایی‌های ثبت‌شده در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی

اوراق بهادار بورسی و فرابورسی

املاک و مستغلات ثبت‌شده

سهام و سهم‌الشرکه اشخاص حقوقی

خودرو، شناور و هواپیما

فلزات گران‌بها و اسعار خارجی

ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی

بارنامه‌های رسمی و رسید انبارها

چک و سفته معتبر

یارانه نقدی خانوار

سیم‌کارت و خطوط تلفن ثابت

بیمه زندگی و بیمه‌نامه‌های بلندمدت

ریال دیجیتال بانک مرکزی (CBDC)

سهام عدالت

حقوق و مزایای کارکنان و بازنشستگان

دانش فنی شرکت‌های دانش‌بنیان

مجوزهای کسب‌وکار

گواهی ثبت نرم‌افزارها

اسناد مالکیت فکری و معنوی

اموال منقول ارزشمند (مانند آثار هنری ثبت‌شده)

ضمانت‌نامه‌های بانکی معتبر

اسناد حمل‌ونقل بین‌المللی

حساب‌های اعتباری ثبت‌شده

تعهدات قراردادی معتبر

اجاره‌نامه‌های رسمی بلندمدت

دارایی‌های بیمه‌شده در حوزه کشاورزی

اوراق مشارکت و صکوک اسلامی

سپرده‌های ارزی خارج از کشور (با تایید بانک مرکزی)

سرمایه‌گذاری‌های صندوق‌های بورسی

گواهی سپرده‌های ریال دیجیتال

دارایی‌های دیجیتال ثبت‌شده در بانک مرکزی

حواله‌های رسمی و معتبر

درآمدهای مستمر دولتی یا سازمانی (برای کارکنان رسمی)

سایر دارایی‌های ثبت و شناسنامه‌دار شده در سامانه جامع وثایق

هر دارایی برای وثیقه‌گذاری نیازمند تایید نهاد مربوطه است:

بانک مرکزی: سپرده‌ها، اوراق بانکی، ریال دیجیتال

سازمان ثبت اسناد: املاک، مالکیت فکری

سازمان بورس: سهام و اوراق بهادار

نیروی انتظامی: خودرو و وسایل نقلیه

وزارت صمت: ماشین‌آلات و انبارها

بیمه مرکزی: بیمه‌نامه‌های زندگی و دارایی‌های بیمه‌شده

این همکاری بین‌نهادی، زیرساختی برای شفافیت مالی و جلوگیری از تخلفات است.

برای اجرای آیین‌نامه، تمام دارایی‌ها باید در سامانه جامع وثایق ثبت و دارای شناسه یکتا شوند.
مزایای سامانه:

ردیابی و استعلام برخط وثیقه‌ها

جلوگیری از وثیقه‌گذاری هم‌زمان یک دارایی در چند بانک

افزایش اعتبارسنجی مشتریان

کاهش بوروکراسی اداری در فرآیند دریافت وام

یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این آیین‌نامه، امکان وثیقه‌گذاری یارانه نقدی خانوار است. با این روش:

خانوارهایی که دارایی فیزیکی ندارند می‌توانند از یارانه خود به‌عنوان ضمانت برای دریافت وام استفاده کنند.

بانک‌ها می‌توانند در صورت عدم بازپرداخت، از محل یارانه ماهانه اقساط را برداشت کنند.

سهام عدالت نیز در این آیین‌نامه به‌عنوان وثیقه بانکی معرفی شده است.

دارندگان سهام عدالت می‌توانند برای دریافت وام، این سهام را گرو بگذارند.

ارزش‌گذاری سهام عدالت بر اساس قیمت روز بازار و تعداد برگه‌های سهام انجام خواهد شد.

این اقدام می‌تواند نقدشوندگی سهام عدالت را برای خانوارها افزایش دهد.

یکی از نوآوری‌های آیین‌نامه جدید، پذیرش سیم‌کارت و خطوط تلفن ثابت به‌عنوان وثیقه است.

خطوط تلفن همراه با ارزش ریالی بالا (مانند شماره‌های رُند و دائمی) قابل وثیقه‌گذاری هستند.

این اقدام به‌ویژه برای صاحبان سیم‌کارت‌های قدیمی و ارزشمند جذاب است.

بیمه‌نامه‌های بلندمدت و بیمه زندگی به دلیل ارزش نقدی تضمین‌شده، قابلیت وثیقه‌گذاری دارند.

ریال دیجیتال بانک مرکزی نیز به‌عنوان دارایی نوین مالی در لیست وثایق قرار گرفته است.

با وجود ابلاغ رسمی آیین‌نامه:

اجرای عملی آن هنوز در بانک‌ها آغاز نشده است.

کارشناسان معتقدند هماهنگی بین نهادها و آماده‌سازی سامانه‌ها زمان‌بر خواهد بود.

پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال 1404 اجرای کامل در شبکه بانکی محقق شود.

افزایش دسترسی عموم مردم به تسهیلات بانکی

کاهش نیاز به ضامن معتبر یا املاک سنگین

افزایش شفافیت و اعتبارسنجی مشتریان

تسریع فرآیند اعطای وام

حمایت از اقشار کم‌درآمد و فاقد دارایی فیزیکی

زیرساخت ناکافی سامانه جامع وثایق

مقاومت برخی بانک‌ها در پذیرش دارایی‌های غیرسنتی

پیچیدگی ارزش‌گذاری دارایی‌های غیرفیزیکی مانند سیم‌کارت یا دانش فنی

نیاز به آموزش کارکنان بانکی و مشتریان برای استفاده از ابزارهای جدید

آیین‌نامه جدید بانک مرکزی در سال 1404 با معرفی 35 نوع دارایی به‌عنوان وثیقه بانکی، چشم‌انداز تازه‌ای برای دریافت تسهیلات ایجاد کرده است. امکان استفاده از یارانه نقدی، سهام عدالت، بیمه زندگی و سیم‌کارت به‌عنوان وثیقه، به‌ویژه برای اقشار کم‌درآمد و جوانان، گامی مهم در مسیر عدالت مالی و دسترسی همگانی به تسهیلات بانکی محسوب می‌شود. هرچند اجرای کامل این طرح نیازمند هماهنگی نهادی و توسعه زیرساخت‌هاست، اما در صورت عملیاتی شدن، می‌تواند نظام بانکی ایران را متحول کند.