انتشار تصویر دیدار علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، با محمد بن‌سلمان ولیعهد سعودی در ریاض، بار دیگر نگاه‌ها را متوجه مناسبات تهران و ریاض کرد؛ مناسباتی که سال‌ها زیر سایه رقابت و تنش، فراز و فرودهای فراوانی را پشت سر گذاشته است. از جنگ غزه و تهاجم اسراییل گرفته تا اجلاس اضطراری دوحه و تغییر آرایش قدرت در منطقه که به این سفر وزنی دوچندان بخشیده است. در شرایطی که پیش‌بینی‌های ایران درباره تحولات منطقه یکی پس از دیگری در حال تحقق است و کشورهای عربی به عینه شاهد صدق این نگاه هستند، تهران فرصت یافته تا زمینه‌ای تازه برای گفت‌وگو و چانه‌زنی ایجاد کند.

​​​​از رقابت پرهزینه تا ضرورت همکاری

تاریخ روابط ایران و عربستان سرشار از رقابت و کشمکش بوده است؛ از جنگ یمن گرفته تا پرونده‌های سوریه، لبنان و عراق. با این حال، تجربه سال‌های اخیر نشان داده که ادامه این روند برای هر دو طرف پرهزینه است. جنگ یمن میلیاردها دلار بر دوش سعودی‌ها گذاشت و ایران نیز درگیر فشارهای سنگین تحریمی شد؛ وضعیتی که ضرورت کاهش تنش‌ها و تمرکز بر اولویت‌های اقتصادی را برجسته‌تر کرد. 

افزون بر این بیش از هر کشوری، رد پای عربستان سعودی در تصمیم برخی مقامات لبنانی برای خلع سلاح حزب ا... برجسته است لذا باید موازنه با این کشور برقرار شود.

زمان‌بندی سفر لاریجانی نیز درخور توجه است. درست پس از اوج‌گیری تنش‌ها در پی حملات اسراییل و آمریکا و نیز بمباران هوایی دوحه با هدف ضربه زدن به رهبران مقاومت، ریاض میزبان یکی از عالی‌ترین مقام‌های امنیتی ایران شد. این همزمانی، معنای آشکاری دارد: تلاش برای یافتن راه‌حلی مشترک در برابر سیاست‌های ماجراجویانه تل‌آویو و نیز ضرورت هماهنگی بیشتر در حوزه انرژی، بازاری که ایران و عربستان در آن دو بازیگر تعیین‌کننده‌اند. افزون بر این، در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای بار دیگر به مرحله حساسی رسیده و اروپا به دنبال فعال‌سازی «مکانیسم ماشه» است، گفت‌وگوی مستقیم تهران و ریاض اهمیتی مضاعف یافته است.

امنیت سخت و نرم در یک قاب

یکی از نکات کلیدی این سفر، دیدار لاریجانی با وزیر دفاع عربستان بود؛ نشانه‌ای روشن از آن که دستور کار تهران تنها بر حوزه‌های نرم همچون اقتصاد و سیاست متمرکز نیست، بلکه امنیت سخت و نظامی نیز جایگاهی ویژه یافته است. بی‌اعتمادی‌های ناشی از رقابت تسلیحاتی و جنگ یمن، همچنان در حافظه دو کشور باقی است. اما گفت‌وگو در سطح امنیتی ـ دفاعی می‌تواند دریچه‌ای تازه برای کاهش این سوءظن‌ها و ورود به مرحله‌ای جدید از مناسبات بگشاید.از زمان توافق اسفند 1401 برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک، تهران و ریاض کانال‌های ارتباطی متنوعی را فعال کرده‌اند. سفر اخیر می‌تواند این کانال‌ها را از سطح سیاسی فراتر برده و به حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و نظامی نیز گسترش دهد. چنین رویکردی نشان می‌دهد ایران به دنبال معماری «امنیت چندلایه» است؛ امنیتی که همزمان از مسیر دیپلماسی، اقتصاد و همکاری‌های دفاعی پیگیری می‌شود.

معماری تازه امنیت منطقه‌ای

با این همه، نباید از موانع بزرگ پیش رو غافل شد. پیوندهای نزدیک عربستان و آمریکا همچنان برقرار است و طبیعی است که واشنگتن نسبت به هرگونه نزدیکی تهران و ریاض حساس باشد. از سوی دیگر، اسراییل با تمام توان می‌کوشد مانع شکل‌گیری چنین روندی شود. با این حال، خشونت‌های بی‌محابای تل‌آویو در غزه و جنایت‌های آشکار پس از 7 اکتبر، فاصله عربستان و اسراییل را بیشتر کرده و امکان تحقق توافقات قبلی میان دو طرف را کاهش داده است. سفر لاریجانی، در این چارچوب، تنها یک رفت‌وآمد دیپلماتیک نیست، بلکه نمادی از تلاش ایران برای بازنویسی مفهوم امنیت در خاورمیانه است؛ امنیتی که بر پایه درون‌زایی، همکاری منطقه‌ای و کاهش وابستگی به قدرت‌های خارجی شکل می‌گیرد. تهران می‌کوشد نشان دهد که دیگر صرفاً بازیگری در میدان‌های بحران نیست، بلکه در پی ارائه الگویی تازه است؛ الگویی که رقابت را به مدیریت اختلاف و همکاری در حوزه‌های مشترک بدل کند. از بیروت تا بغداد و اکنون ریاض، سفرهای لاریجانی پازل تازه‌ای از راهبرد منطقه‌ای ایران را نمایان می‌کند. در این راهبرد، تحکیم روابط با متحدان و حتی گفت‌وگو با رقبا جایگاه ویژه‌ای دارد. هرچند آزمون ریاض دشوار خواهد بود، اما نفس تداوم گفت‌وگوها و تلاش برای تعریف امنیت پایدار، دستاوردی مهم به شمار می‌رود. این پیام روشن است: ایران می‌خواهد نه با زبان زور، بلکه با زبان سیاست، دیپلماسی و حتی همکاری نظامی، خاورمیانه‌ای تازه را طراحی کند.

خراسان