به نقل از روزنامه اطلاعات در روزهایی که فناوری دیجیتال به بخش جدایی ناپذیر زندگی روزمره تبدیل شده، کارزاری با عنوان درخواست مجاز شدن گوشی در مدارس در فضای مجازی به راه افتاده و توانسته است در مدت کوتاهی قریب به 50 هزار امضا جمع آوری کند. این حرکت مدنی با استقبال گسترده دانش آموزان و والدین به یکی از پرامضاترین کمپین های حوزه آموزش بدل شده و بار دیگر موضوع استفاده از تلفن همراه در مدارس را به صدر گفتگوهای عمومی و تخصصی کشانده است.

امضاکنندگان کارزار بر این باورند که در عصر دیجیتال، مدرسه نمی تواند خود را از جریان فناوری کنار بکشد و باید از ظرفیت های تلفن همراه برای ارتقای آموزش بهره گیرد. در مقابل، مخالفان نگران هستند که به جای ارتقای یادگیری، تلفن همراه به عامل افت تحصیلی و آسیب های تربیتی و اخلاقی بدل شود.

محمود امانی طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش در واکنش به این کارزار گسترده، موضعی متعادل اتخاذ کرده و می گوید: تلفن همراه در مدرسه نه به طور مطلق ممنوع است و نه بدون محدودیت آزاد. ما با یک مسأله صفر و صدی مواجه نیستیم. استفاده از موبایل باید در خدمت یادگیری قرار بگیرد و تصمیم گیری درباره نحوه استفاده از آن بر عهده مدیریت و شورای مدرسه است.

او تأکید می کند که اگر تلفن همراه باعث ایجاد اختلال در تمرکز دانش آموزان یا بی نظمی در کلاس شود، طبیعتا استفاده از آن مجاز نیست اما اگر در مسیر آموزش و یادگیری قرار بگیرد، آیین نامه اجرایی مدارس اجازه استفاده از آن را می دهد.

مصوبه 977 شورای عالی آموزش و پرورش نیز این موضوع را تأیید می کند.

فرصت یا تهدید؟

مرتضی پاشاپور، طراح برنامه های نوین آموزشی درباره نقش به کارگیری موبایل در کلاس های درسی می گوید: موبایل، یک فرصت جدی برای آموزش است و اگر درست هدایت شود، یادگیری را متحول خواهد کرد؛ چه در دسترسی به منابع متنوع، چه در بازی های آموزشی و حتی تولید محتوا توسط خود دانش آموزان. بچه ها همین حالا با این وسیله زندگی می کنند.

او می افزاید: استفاده درست از موبایل، روش های سنتی تدریس را تغییر می دهد. اکنون کلاس دیگر فقط جایی برای شنیدن معلم نیست، بلکه مکانی برای جستجو، تولید و تجربه مشترک است، با این حال تهدیدهایی نیز در کمین هستند که نباید از آن ها غافل ماند. حواس پرتی، افت تمرکز، نابرابری بین دانش آموزانی که موبایل دارند و ندارند و دسترسی به محتوای ناسالم، از جمله چالش های جدی محسوب می شوند. تجربه کشورهایی مثل فرانسه که استفاده از موبایل را محدود کرده اند، نشان می دهد که بدون مقررات روشن، آزادی کامل استفاده از این وسیله، آموزش را دچار مشکل می کند.

پاشاپور با اشاره به تأثیرات دوگانه موبایل بر روابط اجتماعی می گوید: این وسیله ارتباطی از یک طرف، ارتباطات بچه ها را به فضای مجازی محدود می کند و از طرف دیگر ابزاری برای کار گروهی و ثبت فعالیت های مشترک است. تنها راه مدیریت این تضاد، آموزش سواد رسانه ای است؛ یعنی بچه ها باید یاد بگیرند چطور درست استفاده کنند، نه این که صرفا محدودیت داشته باشند.

تجربه کشورهای دیگر

این طراح برنامه های نوین آموزشی بر لزوم طراحی یک چارچوب ملی منعطف در زمینه سیاست گذاری تأکید می کند و معتقد است که تفویض اختیار به مدارس، مزایا و معایب خود را دارد. از یک طرف باعث انعطاف پذیری می شود و از طرف دیگر ممکن است بی نظمی ایجاد کند.

پاشاپور می گوید: بهترین راه، طراحی یک سیاست کلی از طرف وزارت آموزش و پرورش است که مدارس بتوانند آن را متناسب با شرایط خود اجرا کنند. مثلا استفاده از تلفن همراه فقط در ساعات خاص یا تنها برای کارهای آموزشی مناسب است، وگرنه وابستگی دانش آموزان را به این وسیله ارتباطی در پی خواهد داشت.

او به تجربه کشورهای مختلف در این زمینه هم اشاره می کند: در بسیاری از کشورها حتی در سیستم های پیشرفته آموزشی، موبایل آزاد نیست. مثلا مدارس سنگاپور، اغلب موبایل ها را در کمدهای قفل شده جمع می کنند و استفاده غیرمجاز می تواند منجر به ضبط طولانی مدت گوشی شود تا وقت مدرسه زمان محافظت شده باشد؛ یعنی کمترین حواس پرتی و بیشترین تعامل رودررو. در فنلاند از اوت 2025 قانونی اجرا می شود که استفاده از موبایل تنها با اجازه معلم و در موارد خاص مثل آموزش یا مسائل پزشکی مجاز است. هدف آن ها افزایش تمرکز، کاهش اختلال و تقویت ارتباط انسانی در کلاس است و این اهمیت دارد که قبل از اتخاذ هر تصمیمی، مهارت استفاده درست آموزش داده شود. تقویت این مهارت، موبایل را از یک مزاحم به یک یار آموزشی بدل خواهد کرد.

دیدگاه معلمان

نفیسه رجایی، معلم دوره اول ابتدایی در مدرسه شهیدان احمدی شاهرود با نگاهی تربیتی و روان شناختی بر ضرورت حفظ فضای کودکانه و واقعی مدرسه تأکید می کند و معتقد است که کودکان در این سن، بیش از هر چیز به تعامل، بازی و تجربه های ملموس نیاز دارند، نه غرق شدن در دنیای دیجیتال.

او می گوید: با توجه به سبک زندگی امروز خانواده ها بسیاری از کودکان، تعاملات اجتماعی کمتری نسبت به گذشته دارند و بازی واقعی در زندگیشان کمرنگ شده است. تفریح غالب آن ها در خانه، ساعت ها نشستن پای موبایل و تلویزیون است.

تنها جایی که می تواند آن ها را از این فضا جدا کند و به دنیای واقعی کودکی بازگرداند مدرسه است.کودکان باید بدوند، بازی کنند، حرف بزنند و لمس کنند، نه این که درگیر صفحه های گوشی و محتوای مجازی شوند. از نگاه این معلم، همراه داشتن موبایل برای دوره ابتدایی ضرورتی ندارد و حتی می تواند موجب ایجاد دوگانگی میان دانش آموزانی شود که از نظر امکانات خانوادگی در شرایط متفاوتی قرار دارند.

او با اشاره به تجربه های شخصی اش در کلاس درس از مواردی سخن می گوید که کودکان در مهمانی های خانوادگی با محتوای نامناسب مواجه شده اند و آن را با هم کلاسی ها به اشتراک گذاشته اند و تأکید می کند تا زمانی که خانواده ها و جامعه روی آموزش خودمراقبتی، قانون مندی و فرهنگ استفاده از موبایل کار نکنند، ورود آزادانه تلفن همراه به مدرسه با آسیب های جدی همراه خواهد بود.

معصومه کوچعلی، معلم پایه چهارم ابتدایی در مدرسه پسرانه بعثت هم معتقد است در شرایط فعلی، اجرای چنین طرحی چندان عملی نیست و تحقق این هدف به زیرساخت هایی نیاز دارد که هنوز در بسیاری از مدارس فراهم نشده اند.

وی می گوید: بهره مندی واقعی از ظرفیت های آموزشی تلفن همراه در کلاس درس، مستلزم وجود اینترنت پرسرعت و پایدار، دستگاه های مناسب و ایمن و آموزش سواد دیجیتال به دانش آموزان و حتی معلمان است. وقتی صدها دانش آموز، همزمان به اینترنت وصل می شوند، سرعت به شدت افت می کند و زیرساخت های فعلی مدارس توان مدیریت چنین حجم ترافیکی را ندارد. کوچعلی همچنین به چالش های مدیریت در کلاس های پرجمعیت اشاره می کند و می گوید: هرچه تعداد دانش آموزان بیشتر باشد، هدایت صحیح و استفاده هدفمند از موبایل، سخت تر می شود. در مدارس غیرانتفاعی شرایط کمی متفاوت است؛ چون جمعیت دانش آموزی کمتر و توان مالی بیشتر است و بنابراین مدیریت آسان تر پیش می رود.

تا زمانی که این کمبودها برطرف نشود، استفاده از موبایل در مدارس به جای آن که فرصتی برای یادگیری باشد، به چالشی برای معلمان و دانش آموزان بدل خواهد شد.

اما علی رضایی، معلم پایه دهم موافق استفاده محدود و هدفمند از تلفن همراه در مدرسه است. او بر این باور است که تلفن همراه، اگر در چارچوب مشخص و با نظارت معلم به کار گرفته شود، امکان دسترسی سریع تر به منابع آموزشی، تقویت مهارت های دیجیتال و افزایش مشارکت در فرآیند یادگیری را به دانش آموزان می دهد.