ماجرای حق پخش تلویزیونی فوتبال ایران، یکی از پرچالش‌ترین موضوعات ورزش کشور در دو دهه اخیر بوده است. در حالی که در فوتبال حرفه‌ای دنیا، حق پخش تلویزیونی مهم‌ترین منبع درآمد باشگاه‌ها به‌شمار می‌رود، در ایران باشگاه‌ها سال‌هاست از این حق بی‌بهره مانده‌اند. همین مسئله سبب شده چرخه اقتصادی فوتبال ایران هیچ‌وقت به بلوغ نرسد و تیم‌های بزرگ و پرهوادار، همچنان با بحران‌های مالی و بدهی‌های سنگین دست‌وپنجه نرم کنند.

چرا حق پخش داده نمی‌شد؟

ریشه این ماجرا به اختلاف قدیمی میان سازمان صداوسیما و وزارت ورزش و فدراسیون فوتبال برمی‌گردد. تلویزیون ملی معتقد است فوتبال یک «برنامه عمومی» است و پخش آن باید در اختیار رسانه ملی باشد؛ از طرف دیگر باشگاه‌ها و فدراسیون بارها تأکید کرده‌اند که تولید این مسابقات هزینه دارد و بدون تأمین منابع مالی، امکان ادامه‌دار شدن لیگ حرفه‌ای وجود ندارد.

مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال و رئیس پیشین سازمان لیگ، در این‌باره می گوید:«اتفاق بزرگ و مهمی برای فوتبال کشور رقم خورد.از دکتر قالیباف،رئیس مجلس شورای اسلامی بابت نگاه عمیق و مسولانه نسبت به موضوع و همکاران محترم شون به ویژه در کمسیون فرهنگی آقایان راستینه فروردین علیزاده شیرین زاد و سایر کمسیون ها،دولت محترم و  دکتر دنیامالی وزیر ورزش و جوانان و صدا و سیما دکتر جبلی به ویژه زحمات رئیس شورای هماهنگی ورزش سازمان شخص آقای دکتر فروغی این مدت زحمات فراوانی کشیدند.از روز گذشته خانواده فوتبال بسیار خرسند است بابت تصویب این قانون.من تماس های زیادی از مدیران باشگاهها و رسانه ها داشتم.همه خوشحال بودند.بحث اجرایش هم هست که قرار است برای اجرای قانون پس از طی پروتکل های قانونی،در این مسیر نشست های مشترکی جهت حسن انجامش برگزار شود....این یک گام بلند در مسیر حرفه ای سازی است و پس از اجرای آن قطعا در بحث صدور مجوز هم برای فوتبال کشور موثر خواهد بود.ضمن اینکه منابعی که از این طریق به باشگاهها تعلق خواهد گرفت،می تواند به آنها در زمینه بهبود شرایط کمک کند.جامعه فوتبال سالیان طولانی منتظر چنین روزی بود.امیدوارم سایر الزامات فوتبال حرفه ای مثل بحث برندینگ محصولات،درآمد روزمسابقه و ....سایر حقوق باشگاهها هم در یک فرایند معلوم و مشخص به آنها تعلق بگیرد.»

صداوسیما نیز استدلال خاص خودش را دارد. مدیران این سازمان بارها اعلام کرده‌اند که آن‌ها مخاطب میلیونی برای فوتبال ایجاد کرده‌اند و هزینه‌های سنگینی برای تولید و پخش تلویزیونی پرداخت می‌کنند. از نگاه آن‌ها، فوتبال ایران محصولی نیست که بتوان به‌صورت تجاری فروخت و باید در خدمت مردم باشد.

ورود مجلس؛ روزنه‌ای تازه

در ماه‌های اخیر، بحث حق پخش تلویزیونی به صحن مجلس کشیده شد و نمایندگان از لزوم ساماندهی این موضوع سخن گفتند. طرحی در دست بررسی است که بر اساس آن، باشگاه‌ها باید سهم مشخصی از درآمدهای پخش مسابقات فوتبال دریافت کنند.

احمد راستینه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس، در این باره می گوید:«یکی از موضوعات مهم در بحث حمایت از حقوق باشگاه‌ها بحث حق پخش آنها بود که در طی سال‌های متمادی مورد غفلت قرار می‌گرفت. در بودجه ۱۴۰۴ برای اولین‌بار با حمایت سازمان برنامه و بودجه کشور یک ردیفی ایجاد شد به نام حق پخش که پانصد میلیارد تومان برای حمایت از دستگاه‌ها و ذی‌نفعان پیش‌بینی شد و این نیاز به قانون داشت که با رای نمایندگان مجلس، دولت مکلف شد هر سال یک ردیفی را تحت عنوان حق پخش در منابع صداوسیما ببیند یعنی اگر سقف منابع صداوسیما بسته شود یکی ردیفی تحت عنوان حق پخش برای رسانه ملی دیده شود و این سازمان می‌تواند به همین میزان یا درآمد کسب کند یا در مازاد منابعش عددی دیده شود که بتواند به این مسئولیتش عمل کند.دیگر نمی‌توانیم بی‌تفاوت باشیم. فوتبال ایران در حال نابودی مالی است و بدون منابع پایدار، باشگاه‌ها به ورشکستگی می‌رسند. حق پخش تلویزیونی، حق طبیعی باشگاه‌هاست و ما در مجلس پیگیر هستیم تا سازوکاری قانونی برای آن تعریف شود.»

این موضع‌گیری باعث شد موجی از امیدواری در میان باشگاه‌ها شکل بگیرد. پرسپولیس و استقلال به‌عنوان دو قطب اصلی فوتبال ایران که میلیون‌ها هوادار دارند، بارها از این موضوع به‌عنوان «حلقه مفقوده» درآمدزایی خود نام برده‌اند. رضا درویش، مدیرعامل پرسپولیس، در گفت و گوی اختصاصی با خبرآنلاین می گوید :« ابتدا تشکر می کنم از مجلس شورای اسلامی،نمایندگان محترم و رییس مجلس که به جد پیگیر این مسئله بوده و هستند. از وزارت ورزش و جوانان و کمیته ملی المپیک که در این زمینه پیگیر بوده اند. امیدواریم مثل بحث خصوصی سازی،قصه حق پخش هم یک بار برای همیشه حل شود تا خیال همه راحت شود. نکته بعدی که وجود دارد این است که امیدواریم مثل هر سال این اتفاق رها نشود و اگر قرار است واقعا حق پخشی داده شود این حق به خود باشگاه ها برسد.به خصوص باشگاه های پر طرفدار که محتوا و مخاطب دارند. امروز باید از حقوق حقه سهامدارانی دفاع کنیم که سهام خریدند. وقتی یک نفر حتی یک سهم هم خریده بر گردن آن مدیر حق الناس است. ما چیز زیادی نخواستیم، شما یک برنامه تلویزیونی ۵۰ قسمتی درست می‌کنید و فقط در یک شبکه نمایش می‌دهید و صد میلیارد، دویست میلیارد هزینه‌اش می‌شود؛ ما یک برنامه یک ساعت و نیم تهیه می‌کنیم که قبل، بین و بعدش هم آگهی پخش می‌شود و چیزی به کسی که این فیلم را تهیه کرده نمی‌دهید. شما فیلم را فقط در یک شبکه می‌بینید اما فیلم‌های ما در برنامه‌ها و اخبار شبکه‌های مختلف پخش می‌شود. اگر ماهم سراغ‌شان نرویم خود مسئولین باید بگویند این حق الناس گردن ماست.»

تجربه دنیا؛ فاصله‌ای بزرگ

نگاهی به لیگ‌های معتبر دنیا نشان می‌دهد که بخش عمده درآمد باشگاه‌ها از محل پخش تلویزیونی است. در لیگ برتر انگلیس، تنها در فصل ۲۵-۲۰۲۴ بیش از ۴ میلیارد پوند از این محل بین باشگاه‌ها تقسیم شد. حتی در کشورهای همسایه مثل ترکیه یا قطر هم، لیگ‌های حرفه‌ای با اتکا به همین درآمد، رشد قابل توجهی داشته‌اند.

در مقابل، فوتبال ایران با وجود جذابیت و هواداران میلیونی، عملاً هیچ درآمدی از این محل ندارد. این در حالی است که صداوسیما از تبلیغات میان مسابقات سود کلانی می‌برد.

برای مثال به درآمد صدا و سیما از بازی استقلال و پرسپولیس فصل قبل را ببینید؛

امید به تغییر

ورود مجلس به این موضوع می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ فوتبال ایران باشد. اگر این طرح به سرانجام برسد، باشگاه‌ها برای نخستین بار می‌توانند سهم واقعی خود را از محبوبیت و تماشاگران‌شان دریافت کنند. این تغییر می‌تواند مسیر فوتبال حرفه‌ای را باز کند و از وابستگی به بودجه‌های دولتی بکاهد. اما آنچه که مورد تصویب قرار گرفته جای چندانی برای خوشبینی باقی نمی‌گذارد، به خصوص که حتی در مصوبه امروز به موضوع پخش رایگان مسابقات برای مخاطبان عمومی تاکید شده است. بدین معنا که صداوسیما مثل گذشته مسابقات را رایگان پخش می‌کند. از آنجایی که فعلا به جز صداوسیما هیچ یک از پلتفرم‌ها مسئولیت استریم مسابقات زنده را برعهده نخواهند گرفت، تنها راه تامین بودجه مصوبه امروز موضوع آگهی‌های تلویزیونی و واریز آن به خزانه دولت بر اساس نرخ‌های مصوب مابین و پیش از مسابقات فوتبال است که در این زمینه هم شفافیت خاصی وجود ندارد و طبعا صداوسیما مایل نیست این منبع مالی را در اختیار دولت و سپس باشگاه‌ها بگذارد.

حق پخش تلویزیونی سال‌هاست که به یک مطالبه عمومی در فوتبال ایران بدل شده است. از یک‌سو باشگاه‌ها با مشکلات مالی روزافزون مواجه‌اند و از سوی دیگر صداوسیما همچنان بر موضع سنتی خود پافشاری می‌کند. حالا که مجلس به این ماجرا ورود کرده، امید می‌رود سرانجام باشگاه‌ها به حق طبیعی خود برسند. اگر این اتفاق بیفتد، شاید بتوان گفت فوتبال ایران بعد از سال‌ها وارد مسیر حرفه‌ای واقعی می‌شود؛ مسیری که سال‌هاست در جهان پیموده شده اما در کشور ما مغفول مانده است.