دور تازه‌ای از تلاش دیپلماتیک ایران درحالی شکل گرفته است که همزمانی تحرکات در دوحه و وین انعکاسی از پیچیدگی‌های روزافزون مناسبات هسته‌‌ای و امنیتی تهران با مجموعه کشورهای غربی را به تصویر می‌کشد. 

چند روز پس از آنکه نامه تروییکای اروپایی به شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه فضای تعاملات را ملتهب کرد، سیدعباس عراقچی وزیر خارجه ایران روز پنجشنبه در قطر با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا وارد گفت‌وگوهایی حساس شد. همزمان هیأتی دیگر از تهران عازم وین شد تا درباره مدل جدید همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از جنگ اخیر به نقطه ‌ای از تفاهم برسد؛ وضعیتی که نشان می‌دهد دستگاه دیپلماسی ایران در میانه تهدید بازگشت تحریم‌های بین‌‌المللی و ضرب‌‌الاجل 30 روزه، درگیر آزمونی دشوار در روند مواجهه با زیاده‌خواهی طرف‌های غربی شده است. 

دوحه روز پنجشنبه میزبان دیداری میان عراقچی و «کایا کالاس»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود؛ دیداری که در امتداد سلسله تحرکات دیپلماتیکی قرار می‌گیرد که پس از نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت سازمان ملل در مسیر اجرای «اسنپ بک» و بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه، بار دیگر پرونده هسته‌‌ای ایران را به مرکز توجه بازیگران بین‌المللی بازگردانده است. وزیر امور خارجه در این دیدار که با هدف یافتن راهی برای کاهش تنش‌ها و ایجاد روزنه‌‌ای تازه در مسیر پرپیچ‌ وخم پرونده هسته‌ای انجام شد، بر پایبندی مستمر جمهوری اسلامی به مسیر دیپلماسی تأکید کرد و با یادآوری جایگاه «کایا کالاس» به ‌عنوان هماهنگ‌ کننده کمیسیون مشترک برجام از او خواست در چهارچوب مسئولیت خود و خنثی‌سازی تحرکات علیه دیپلماسی ایفای نقش کند؛ موضعی که نشان داد ایران می‌کوشد ضمن برجسته‌‌سازی اقدام غیرقانونی و ناموجه سه کشور اروپایی بار مسئولیت را متوجه نهاد اتحادیه اروپا کند تا شاید از این مسیر فشارها بر شورای امنیت کاهش یافته و فضای تنفس بیشتری برای دیپلماسی ایجاد شود. «کالاس» نیز با تأکید بر اینکه مذاکره تنها راه‌ حل ممکن برای رفع نگرانی‌های طرف‌هاست، بر ضرورت دادن فرصت بیشتر به گفت‌وگو تأکید کرد. پیش‌تر اروپایی‌ها در مواضع ادعایی خود در واکنش به اقدام تهران برای تعلیق همکاری‌های داوطلبانه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که پس از حملات اسراییل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران صورت گرفت، هشدار داده بودند که در صورت ادامه روند موجود مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد؛ هشداری که حالا به واقعیت پیوسته و صحنه دیپلماسی هسته‌‌ای را وارد مرحله‌‌ای تازه کرده است. 

مکانیسم ماشه که در متن برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل پیش‌بینی شد، سازوکاری است که امکان بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را بدون نیاز به رأی‌گیری مجدد فراهم می‌کند و از همین رو به‌ عنوان یکی از اهرم‌‌های فشار در اختیار طرف‌های غربی شناخته می‌شود و حالا در مقطع حساسی فعال شده است. چه آنکه قرار است مطابق مفاد قطعنامه، برخی از بندهای کلیدی توافق هسته‌ای از جمله حق استفاده از سازوکار در 18 اکتبر 2025 (26 مهرماه) منقضی شود و در نتیجه اروپا می‌کوشد پیش از فرارسیدن این موعد، فرصت باقی‌مانده را برای اعمال فشار بر تهران به حداکثر برساند. به این ترتیب با نزدیک ‌شدن به پایان مهلت 10‌ ساله قطعنامه 2231 عملاً آخرین فرصت حقوقی برای بازگرداندن تحریم‌ها در اختیار اروپا قرار گرفته و این کشورها بر آن شده‌اند تا پیش از آغاز ریاست دوره‌ای روسیه بر شورای امنیت در ماه اکتبر که می‌تواند مانعی در برابر روند ماشه باشد، این ابزار را به کار گیرند. 

گفت‌وگوهای کارشناسی در وین

یک روز پس از برگزاری گفت‌وگوهای دوحه میان وزیر خارجه ایران و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، سفیر تهران در سازمان‌های بین‌المللی در وین نیز از آغاز دور تازه مذاکرات میان هیأت اعزامی تهران و مقامات آژانس روز جمعه (دیروز) خبر داد؛ مذاکراتی که به گفته او قرار است شکل جدید همکاری ایران و آژانس را در شرایطی که پس از جنگ 12 روزه و تصویب قانون جدید مجلس فضای همکاری‌های هسته‌ای دگرگون شده است، تعریف کند و مسیر آینده این رابطه پرچالش را روشن سازد. نجفی تأکید کرد که این گفت‌وگوها در سطح کارشناسی و در امتداد رایزنی‌های پیشین صورت می‌گیرد تا نحوه همکاری‌های فنی و نظارتی ایران با آژانس در چهارچوب مصوبه مجلس و نظر شورای عالی امنیت ملی مشخص شود. یک روز پس از آنکه آتش‌بس جنگ 12 روزه میان ایران و اسراییل برقرار شد، مجلس شورای اسلامی طرحی را به تصویب رساند که بر اساس آن همکاری با آژانس به حالت تعلیق درآمد. این اقدام پاسخی مستقیم به مجموعه رویدادهایی بود که در طول این جنگ رخ داد و بار دیگر مسأله اعتماد تهران به نهادهای بین‌المللی را در کانون توجه قرار داد.  چه آنکه آژانس پیش از آغاز درگیری‌ها با انتشار گزارشی ادعایی و جانبدارانه بهانه‌ای حقوقی برای حمله اسراییل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران فراهم آورد و پس از وقوع این حملات نیز حاضر نشد اقدامی جدی برای محکومیت این حملات صورت دهد. در واکنش به این رویکرد بود که نمایندگان مجلس در روز پس از آتش‌بس تصمیم به تعلیق همکاری‌های هسته‌ای گرفتند تا نقطه عطفی تازه در مناسبات پرتنش ایران و آژانس به ثبت رسد. در پی این تصمیم، مدیرکل آژانس در مواضع متعدد خود مدعی شد که نخستین اولویت وی بازگرداندن بازرسان به تأسیسات هسته‌ای ایران است تا هم ارزیابی دقیقی از ابعاد حملات نظامی آمریکا و اسراییل صورت گیرد و هم میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران که طی سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های اصلی در پرونده هسته‌ای بدل شده است، مورد راستی‌آزمایی قرار گیرد. این درحالی است که مصوبه جدید مجلس همه تصمیمات احتمالی آینده در رابطه با آژانس را منوط به تأیید شورای عالی امنیت ملی کرده است. از این منظر تلاش‌های دو طرف برای رسیدن به مدل جدیدی از همکاری، به ویژه پس از تحولات نظامی اخیر اهمیتی مضاعف یافته است؛ چرا که ایران در پی حملات گسترده و تهدیدات آشکار علیه برنامه هسته‌ای خود، حاضر نیست بدون ضمانت‌های روشن و الزام‌آور مسیر گذشته را ادامه دهد. 

بنابراین اکنون گفت‌وگوها بر سر یافتن چهارچوب تازه‌ای از تعامل متمرکز شده است که دغدغه‌های امنیتی ایران را لحاظ کند.

بــــرش

عراقچی در گفت‌و‌گو با روزنامه «الشرق» خبر داد

پیام رییس‌جمهوری ایران به امیر قطر

وزیر امور خارجه در گفت‌وگویی با روزنامه الشرق چاپ دوحه با تشریح نتایج سفر اخیر خود به قطر و دیدار با مقامات عالی این کشور تأکید کرد که این سفر نقطه عطفی در روابط دوجانبه و فرصتی برای تبادل نظر درباره تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. او در این مصاحبه با اشاره به دیدار خود با شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر گفت که در این دیدار پیام شفاهی رییس‌جمهوری ایران به امیر قطر منتقل شده و فضای گفت‌وگو بسیار مهم و تأثیرگذار بوده است.  عراقچی در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی پرونده هسته‌ای ایران در مذاکرات با مقامات قطری اشاره کرد و گفت که در این دیدارها آخرین تحولات مربوط به این پرونده برای امیر قطر تشریح شده و دو طرف درباره آن به تبادل نظر پرداخته‌اند.  او افزود، قطر همواره دیدگاه‌های سازنده‌ای در قبال این موضوع داشته و در این سفر نیز مشورت‌های ارزشمندی میان دو طرف انجام شده است. تحرکات دیپلماتیک وزیر امور خارجه تنها به سفر دوحه محدود نشد، چراکه او یک روز پس از بازگشت از این کشور، در تماس‌های تلفنی جداگانه با وزرای خارجه یونان، اسلوونی و سیرالئون به عنوان کشورهایی که در حال حاضر عضویت شورای امنیت سازمان ملل متحد را در اختیار دارند، درباره روابط دوجانبه، مسائل منطقه‌ای و تحولات بین‌المللی بویژه اقدام اخیر سه کشور اروپایی در شورای امنیت به گفت‌وگو پرداخت. عراقچی در این تماس‌ها با انتقاد از اقدام بریتانیا، فرانسه و آلمان برای بازگرداندن قطعنامه‌های لغوشده علیه ایران، این اقدام را غیرقانونی، ناموجه و غیرمسئولانه دانست و تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران همچنان پایبند مسیر دیپلماسی است و در دفاع از حقوق مشروع خود با جدیت و ثبات قدم عمل خواهد کرد. وزرای امور خارجه یونان، اسلوونی و سیرالئون نیز در این گفت‌وگوها با تأیید بر ضرورت پرهیز از تشدید تنش، دیپلماسی را اولین و آخرین ابزار حل‌وفصل مسائل بین‌المللی دانسته و بر ادامه رایزنی‌ها و تلاش مشترک در مسیر سیاسی برای حل این بحران تأکید کردند.