درباره کودتای 28 مرداد 1332 هرچه بنویسیم می د انید؛ در برگی از تاریخ این شماره، به روی دیگر فرجام کودتا از زبان ثریا اسفندیاری از کتاب خاطرات کاخ تنهایی می پردازیم؛ درباره شکست کودتا در 25 مرداد و فرار شاه به همراه ثریا به عراق و بعد ایتالیا و درنهایت پیروزی کودتا در 28 مرداد و بازگشت به ایران.

وقتی خبر شکست کودتا در صبح 25 مرداد 1332 به شاه رسید، او که به اتفاق ثریا در کلاردشت به سر می برد، به سرعت راهی رامسر و از آنجا با هواپیمایی دو موتوره هراسان به بغداد فرار کرد. محمدرضا و ثریا پس از دو روز بغداد را به مقصد جنوب رم پایتخت ایتالیا ترک کردند و در حالی که دوران سخت و پر دلهره ای را سپری می کردند؛ در کمال نا باوری در بعد از ظهر روز 28 مرداد 1332 مطلع شدند که کودتا بر عمر دولت مصدق پایان داده است. خلاصه روایت ثریا از اولین روز فرار تا بازگشت به تهران را بخوانید.

هواخواهان مصدق، شاید هم تا حال دوستانی را که در شاله کلاردشت، با عجله ترک کردیم ، دستگیر کرده باشند؟ سرگرد خاتمی سعی می کند آرامم سازد. می گوید: گمان نمی کنم. دوستان ما اتومبیل در اختیار دارند تا به تهران بازگردند. در هر صورت اگر هم هواخواهان مصدق سر برسند، این موضوع که ما بدون خبر عزیمت کردیم، به نفع دوستان تمام می شود.

هواپیمای بیچ کرفت همانجا سالم و پر از سوخت در آشیانه است و ما می توانیم سوار شده و به سوی بغداد، از زمین برخیزیم... من در صندلی عقب روی سلاح های کمری شاه که در شتابم آنها را ندیدم، نشستم و در آن حال ناراحتی خنده ام گرفت... شاه به عقب برگشت، او از نگاه من حذر داشت.

در گوش او گفتم: من این احساس را دارم... نپرسید چگونه؟ در هر حال، این احساس را دارم که تا چند روز دیگر، به تهران باز خواهیم گشت ... پرواز می کنیم؛ محمدرضا پشت فرمان، در حالی که مشغول کنترل دو موتور است، پیام به برج کنترل فرودگاه بغداد می فرستد؛ پس از لحظه ای چرخ های بیچ کر فت با خشونت به آسفالت پیست فرود برخورد می کند . یک جیپ به سوی ما می آید . اتوموبیل پر است از مردان مسلح اداره امنیت فرودگاه... ما به یکدیگر نگاه مغمومی می اندازیم. این چگونه استقبالی است؟

ما که معطل مانده ایم، شاهد فرود هواپیمای ملک فیصل می شویم : نمی خواهیم از شاه کوچک 22ساله عراق و پناهی که به ما می دهد، به مدت زیادی استفاده کنیم. در (27 مرداد) هواپیمای بیچ کرفت که ما را از معرکه نجات داده بود، در عراق به امانت می گذاریم و همراه با خاتمی و آتابای، با یک هواپیمای اجاره ای، به سوی رم پرواز می کنیم .

یک گروه روزنامه نگار و عکاس با پرسش های شان آزارمان می دهند و زیر شلیک فلاش های دوربین عکاسی، ما را خسته و درمانده می کنند . در طبقه چهارم هتل اکسلسیور ، سوییت کوچکی را یک بازرگان ایرانی در اختیارمان گذاشت و بعد از آنکه محمدرضا تخت و تاجش را باز یافت، محبت این مرد را که در سخت ترین وضع پر یشانی مان نسبت به شاه و ملکه اش ابراز داشت، فراموش نکرد.

شب ها گوش به اخبار ضد و نقیض تهران داشتیم .در آنجا شورش علیه شاه بر پاست، فاطمی وزیر امور خارجه در میدان بهارستان، در برابر جمعیت، سخن رانده است. عکس های شاه را آتش زده و مجسمه های رضاشاه را پایین کشیده اند. محمدرضا همچنان ساکت است و بدون کلامی حرف، نگاهم می کند...

چهارشنبه (28 مرداد) اتاق مان را ترک می کنیم و برای خوردن ناهار به سالن غذاخوری هتل می رویم. می خواهیم بنشینیم که یک خبرنگار جوان ، با شتاب خودش را به ما می رساند و خوشحال، یک پیام کتبی را که از تهران دریافت داشته، به ما ارائه می دهد. شاه محتاطانه آن را می گیرد و می خواند: مصدق سر نگون- سلطنت طلب ها صاحب کنترل تهران- ژنرال زاهدی نخست وزیر... تایید ... تکذیب... یک انتظار غیر قابل تحمل و عاقبت تایید...

های های به گریه می افتم... شاه نگاهم می کند و با کلماتی شکسته، نمی دانم از هیجان یا خوشحالی، می پرسد: ثریا چطور توانستی پیش بینی کنی؟ ساکت می مانم. خودم هم نمی دانم یک احساس از پیش؟ زنان همیشه آینده نگر هستند. اخبار به گوش ما می رسید؛ گفته شد، هزاران نسخه فرمان شاه که در آن زاهدی را به مقام نخست وزیر منصوب کرده ، در همه جا پخش شده است.

در تراس رستوران نشسته ایم. شاه می گوید: بهتر است تنها به تهران بروم، شما در رم می مانید! مبهوت نگاهش می کنم. ثریا، اوضاع سیاسی در ایران، هنوز تا آن حد که برای تان امنیت به همراه داشته باشد، تثبیت نشده ... 15دقیقه بعد از نیمه شب، محمدرضا فرودگاه چامپینو را بدون من ترک می کند.

شبی است در نهایت گرم و من، تنها در اتاق هتل ، از پنجره باز ، این آواز غم انگیز را که رهگذری در خیابان می خواند، می شنوم:

Roma, non fa la stupida sta sera اینقدر خسته ام که خوابم می برد... عاقبت، (16 شهریور) که گفته شد نظم در تهران برقرار شده است، من می توانم حرکت کنم؛ من ثریا پهلوی ملکه ایران هستم، مهمترین بانوی کشور... نه ثریا اسفندیاری بختیاری!...