صبح نو نوشت سفر اخیر علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران به عراق و لبنان را باید در بستری وسیع‌تر از روابط دوجانبه و دیدارهای تشریفاتی دید. این سفر درست در مقطع پس از جنگ 12 روزه ایران و اسراییل و در حالی انجام می‌شود که معادلات امنیتی و سیاسی منطقه به شدت در حال تغییر است. لاریجانی نه‌تنها از امضای یک توافقنامه امنیتی مهم با بغداد خبر داده، بلکه اعلام کرده پیام‌هایی را نیز به لبنان منتقل خواهد کرد. ترکیب این دو مأموریت، نشان می‌دهد که تهران در حال تنظیم مجدد سیاست‌های امنیتی و دیپلماتیک خود در دو محور راهبردی «بین‌النهرین» و «شرق مدیترانه» است. . 

اهداف سفر به عراق

به گفته لاریجانی، مهم‌ترین خروجی بخش عراقی سفر، امضای توافقنامه امنیتی با بغداد است. این توافق را باید در ادامه روند همکاری‌های امنیتی سال‌های اخیر دانست که از یک سو به کنترل مرزها و مهار تهدیدات گروه‌های مسلح ضدایرانی در خاک عراق می‌پردازد و از سوی دیگر، چارچوبی رسمی برای همکاری‌های اطلاعاتی و عملیاتی میان دو کشور ایجاد می‌کند.

 عراق به‌عنوان همسایه غربی ایران، هم نقطه ورود تهدیدات امنیتی (از داعش تا گروه‌های جدایی‌طلب) و هم مسیر حیاتی تجارت و ترانزیت است. تثبیت همکاری امنیتی رسمی، می‌تواند به کاهش تحرکات ضدایرانی در اقلیم کردستان و مناطق مرزی کمک کند. این توافق همچنین پاسخی غیرمستقیم به حضور آمریکا در عراق و تلاش واشنگتن برای محدودسازی نفوذ تهران است. ایران با این اقدام، رابطه امنیتی دولت به دولت را تقویت کرده و جایگاه خود را فراتر از صرفا ارتباط با گروه‌های شبه‌نظامی نشان می‌دهد.

تحکیم همکاری اقتصادی و اجتماعی

لاریجانی در اظهاراتش به سطح بالای روابط تجاری و همکاری‌های فرهنگی میان دو ملت اشاره کرده است. به‌ویژه مراسم اربعین به‌عنوان نماد همکاری‌های دو کشور مطرح شده که هر سال میلیون‌ها زائر ایرانی را به عراق می‌کشاند. تردد زائران اربعین و مبادلات مرزی، فرصتی برای گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری متقابل فراهم می‌کند، به خصوص در شرایطی که ایران برای جبران خسارات جنگ و تحریم‌ها به بازارهای منطقه نیازمند است.

 اربعین علاوه بر بُعد مذهبی، راهی برای دیپلماسی مردمی و تقویت نفوذ اجتماعی ایران در عراق است؛ امری که تهران در فضای رقابت با عربستان و آمریکا بر آن حساب ویژه‌ای باز کرده است.

گفت‌وگو با جریان‌های سیاسی مختلف عراق

لاریجانی گفته است با «دوستان زیادی از جریان‌های مختلف» ملاقات خواهد کرد. این تنوع، نشان می‌دهد که هدف سفر، مدیریت و موازنه روابط با همه بازیگران عراقی است - از گروه‌های شیعه نزدیک به ایران گرفته تا احزاب کُرد و حتی برخی جریان‌های سنی. عراق پس از جنگ 12 ‌روزه شاهد افزایش فشارهای آمریکا و برخی کشورهای عربی برای کاهش نقش ایران است. دیدارهای متوازن، می‌تواند فضای سیاسی عراق را نسبت به ایران آرام‌تر و مانع از شکل‌گیری اجماع ضدایرانی شود.

 اهداف سفر به لبنان 

لاریجانی لبنان را «یکی از کشورهای مهم و تأثیرگذار در غرب آسیا» خوانده و به ریشه‌های مشترک تمدنی و مذهبی ایران و لبنان اشاره کرده است. این یادآوری، بخشی از راهبرد ایران برای تثبیت جایگاه خود به‌عنوان شریک دیرینه لبنان و نه صرفا حامی یک جناح خاص (مثل حزب‌الله) است.

دبیر شورای عالی امنیت ملی صراحتا گفته که در سفر به لبنان پیام‌هایی را مطرح خواهد کرد. با توجه به شرایط، این پیام‌ها می‌تواند چند لایه داشته باشد: به دولت و نیروهای سیاسی لبنان: تأکید بر ضرورت «وحدت ملی» و «استقلال لبنان» در برابر فشارهای خارجی. به محور مقاومت: هماهنگی‌های امنیتی و سیاسی پس از جنگ ایران - اسراییل و جنگ اخیر لبنان - اسراییل. همچنین نشان دادن اینکه ایران همچنان بازیگر فعال در صحنه لبنان است و روابطش با این کشور محدود به بعد نظامی نیست.

زمان‌بندی حساس سفر

این سفر در شرایطی انجام می‌شود که لبنان اخیرا درگیر «درگیری سنگین با رژیم صهیونیستی» بوده و عملا یکی از جبهه‌های فعال علیه اسراییل محسوب می‌شود. حضور مقام عالی امنیتی ایران در این مقطع، پیامی آشکار به تل‌آویو دارد مبنی بر اینکه تهران همچنان پشتیبان محور مقاومت است.

 پیوند عراق و لبنان در دکترین امنیتی ایران

انتخاب هم‌زمان عراق و لبنان برای یک سفر، تصادفی نیست. این دو کشور، دو نقطه کلیدی در کریدور نفوذ منطقه‌ای ایران هستند: عراق حلقه اتصال ایران به سوریه و مدیترانه و هم‌زمان عمق استراتژیک شرقی محور مقاومت است و لبنان پایگاه اصلی حضور ایران در شرق مدیترانه و نقطه تماس مستقیم با مرزهای اسراییل.

پیام به آمریکا و اسراییل

با توجه به اظهارات لاریجانی و بافت زمانی سفر، پیام ضمنی به آمریکا و اسراییل این است که ایران حتی پس از جنگ 12 روزه، شبکه متحدان خود را ترمیم و فعال نگه می‌دارد. توافق امنیتی با عراق و رایزنی‌های لبنانی، نشان‌دهنده تداوم سیاست حضور منطقه‌ای است. درحالی‌که ایران به دنبال لغو یا کاهش تحریم‌هاست، سفر به عراق و لبنان می‌تواند بخشی از تلاش برای باز کردن مسیرهای اقتصادی منطقه‌ای، ایجاد بلوک سیاسی پشتیبان در مجامع بین‌المللی و حفظ قدرت چانه‌زنی در مذاکرات هسته‌ای از طریق نشان دادن عمق نفوذ منطقه‌ای باشد.

سفر علی لاریجانی به عراق و لبنان، فراتر از یک مأموریت دیپلماتیک معمولی، حرکتی چندلایه با اهداف امنیتی، سیاسی و اقتصادی است. از یک سو، توافقنامه امنیتی با بغداد، جایگاه ایران را در معادلات امنیتی بین‌النهرین تثبیت می‌کند و به تهران امکان می‌دهد مرزهای غربی خود را بهتر کنترل و نفوذش را رسمی‌تر کند. از سوی دیگر، رایزنی‌ها و پیام‌های لاریجانی در لبنان، بخشی از تلاش ایران برای بازسازی و تقویت محور مقاومت و نیز ارسال سیگنال بازدارندگی به اسراییل است.

این سفر همچنین در خدمت راهبرد کلی ایران پس از جنگ 12 ‌روزه قرار دارد که ترکیب تنش‌زدایی محدود در سطح بین‌المللی (برای رفع تحریم‌ها) با حفظ و ترمیم شبکه منطقه‌ای متحدان، به‌گونه‌ای که موازنه قوا در غرب آسیا همچنان به سود تهران باقی بماند.