حمید رضا اسکندری - بازار طلا در اقتصاد ایران، علاوه بر جایگاه سنتی خود به عنوان یک دارایی امن (safe haven)، نقشی تعیین کننده در انتقال انتظارات تورمی و شکل دهی نوسانات مالی دارد. بانک مرکزی، به ویژه در شرایط بی ثباتی اقتصادی، ناگزیر است با بهره گیری از ابزارهای غیرمخرب و مبتنی بر مکانیزم بازار، سیاست های تنظیم گرانه را در این حوزه اعمال کند. در سال گذشته، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ رویکردی نوین، دو سیاست مکمل شامل به روزرسانی سال ضرب سکه و عرضه هدفمند از طریق پیش فروش و حراج را اجرا کرد که از منظر فنی و اقتصادی قابل دفاع و تحلیل است.

1. به روزرسانی سال ضرب سکه: تفکیک نسخ پولی و ارتقای شفافیت بازار

به روزرسانی مشخصات فنی و ظاهری دارایی های نقدپذیر، در ادبیات بانکداری مرکزی، ابزاری مؤثر برای ایجاد شفافیت و کنترل جریان های معاملاتی است. درج سال ضرب جدید بر سکه های تولیدی بانک مرکزی ایران، علاوه بر ارزش نمادین، دارای کارکردهای عملی زیر است:

• تفکیک عرضه جدید از موجودی های قبلی و تعیین مرز روشن میان ذخایر بازار اولیه و ثانویه؛

• مهار پدیده احتکار تقویمی که طی آن، سکه های یک سال خاص با هدف حبس عرضه و ایجاد حباب قیمتی انبار می شوند؛

• افزایش قابلیت استناد حقوقی و کارشناسی در دعاوی و معاملات رسمی، مطابق با استانداردهای شناسایی دارایی های نقدپذیر.

این اقدام، از منظر هزینه-فایده، ابزاری کم هزینه برای ارتقای شفافیت بازار و کاهش ریسک دستکاری قیمتی محسوب می شود.

2. عرضه هدفمند: پیش فروش و حراج به عنوان مکمل سیاست پولی

بازار طلا، برخلاف کالاهای مصرفی، به طور مستقیم با نرخ ارز و انتظارات تورمی گره خورده است. بانک مرکزی با اجرای پیش فروش سکه، حراج حضوری و آنلاین و عرضه کنترل شده از خزانه، اهداف زیر را محقق ساخت:

• تأمین تقاضای کوتاه مدت خانوارها و سرمایه گذاران خرد بدون فشار بر پایه پولی؛

• انتقال کشف قیمت از بازار آزاد به بازار رسمی و کاهش وزن بازارهای غیررسمی در تعیین نرخ ها؛

• ارتقای شفافیت قیمتی از طریق رقابت سالم در عرضه های رسمی و حذف رانت اطلاعاتی.

این سیاست ها به عنوان ابزار مکمل عملیات بازار باز، توانستند بدون تحریک مستقیم نقدینگی، نقش مؤثری در تعدیل انتظارات ایفا کنند.

جمع بندی

مداخلات اخیر بانک مرکزی در بازار سکه، نشانگر گذار از سیاست گذاری منفعل به سیاست گذاری فعال و زمان بندی شده است. استفاده هم زمان از:

• به روزرسانی مشخصات فنی (سال ضرب)،

• و عرضه قاعده مند از طریق پیش فروش و حراج،

منجر به کنترل انتظارات تورمی، افزایش شفافیت، و کاهش نفوذ بازارهای غیررسمی شده است. هرچند ممکن است این رویکرد با مقاومت ذی نفعان بخش غیرشفاف مواجه شود، اما از منظر فنی و ترازنامه ای، با چارچوب های مدرن بانکداری مرکزی هم خوانی دارد و می تواند به عنوان یک مدل موفق در سیاست گذاری بازار دارایی های امن در ایران معرفی شود