در حالی که حذف یارانه نقدی از دهک‌های بالای درآمدی یکی از مهم‌ترین اهداف دولت در حوزه اصلاحات اقتصادی است، دهک‌بندی فعلی با نقص‌های جدی مواجه بوده و حالا دولت به دنبال اصلاح ساختار آن در سال 1404 است.

بر اساس جدیدترین بررسی‌ها، تنها با اجرای دو شاخص شفاف، امکان صرفه‌جویی بیش از 3 هزار میلیارد تومان در منابع یارانه‌ای کشور وجود دارد.

دهک‌بندی، ابزاری برای شناسایی اقشار مختلف درآمدی جامعه و تخصیص عادلانه یارانه است. اما در سال‌های اخیر به دلایل زیر دچار ناکارآمدی شده است:

نقص در داده‌های بانکی و مالیاتی

عدم به‌روزرسانی ارزش دارایی‌ها مانند ملک و خودرو

وجود افراد غیرمقیم در لیست یارانه‌بگیران

تراکنش‌های کم یا صفر برخی ثروتمندان برای پنهان‌سازی درآمد

نتیجه این ناکارآمدی، پرداخت یارانه به افراد غیرمشمول و عدم حمایت کافی از اقشار نیازمند بوده است.

بر اساس آیین‌نامه مصوب هیئت وزیران، 6 شاخص اصلی برای حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی تعیین شده است. این شاخص‌ها شامل:

دارایی ملکی با ارزش بیش از 35 میلیارد تومان

دارندگان خودرو یا وانت با مجموع ارزش بالای 3 میلیارد تومان

خانوارهایی با درآمد بالاتر از سقف مشخص‌شده

خانوارهایی با سطح خرید بالا در حساب‌های غیرتجاری

ایرانیان مقیم خارج کشور

خانوارهایی با بیش از 5 سفر خارجی در سال

بررسی‌ها نشان می‌دهد که فقط با اجرای دو شاخص آخر (ایرانیان مقیم خارج و مسافران پرتکرار خارجی)، می‌توان 3 هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی کرد.

بسیاری از این افراد به دلیل نداشتن تراکنش مالی در ایران، در دهک‌های پایین قرار گرفته‌اند.

حتی یارانه 400 هزار تومانی و کالابرگ معیشتی دریافت می‌کنند.

نمونه جنجالی: مجتبی پورمحسن، خبرنگار وابسته به رژیم صهیونیستی، تا اسفند 1403 یارانه دریافت می‌کرد.

افرادی که در سال بیش از 5 سفر خارجی دارند، قاعدتاً نیازمند یارانه نیستند.

اطلاعات این افراد از طریق پلیس گذرنامه و وزارت خارجه قابل استخراج است.

در شاخص‌هایی مانند قیمت خودرو و املاک، باید ارزش دارایی‌ها بر اساس نرخ تورم به‌روز شود. مثلاً:

سقف 3 میلیارد تومانی برای خودرو ممکن است دیگر شاخص مناسبی نباشد.

ارزش ملک 35 میلیاردی در برخی شهرها ممکن است معادل یک ملک متوسط باشد.

به همین دلیل، دولت باید هر سال شاخص‌ها را بازنگری و عددی‌سازی کند.

اجرای طرح حذف یارانه پردرآمدها در سال‌های قبل با مشکلاتی همراه بود:

نارضایتی گسترده و اعتراضات مردمی

ابهام در شاخص‌ها و نبود شفافیت در ارزیابی دهک‌ها

خطای سیستم در شناسایی واقعی وضعیت مالی خانوارها

در نتیجه، دولت تصمیم گرفت شاخص‌های جدید را شفاف‌تر و مستندتر تعریف کند تا در صورت اعتراض، امکان پاسخ‌گویی وجود داشته باشد.

یک دهک‌بندی دقیق و واقعی می‌تواند نتایج زیر را داشته باشد:

جلوگیری از هدررفت منابع یارانه‌ای

تقویت حمایت از دهک‌های پایین و نیازمند

پایه‌ریزی برای عدالت اجتماعی و توزیعی پایدار

در این راستا، همکاری بین وزارت امور خارجه، وزارت تعاون، بانک مرکزی، و نهادهای نظارتی ضروری است.

تمام داده‌های مربوط به اموال، تراکنش‌ها، سفرها و اقامت افراد در سامانه «رفاه ایرانیان» تجمیع می‌شود. این سامانه باید:

به‌روزرسانی لحظه‌ای داشته باشد

از منابع اطلاعاتی قابل‌اعتماد تغذیه شود

امکان ثبت اعتراض، بازبینی و اصلاح اطلاعات را فراهم کند

در سال 1404، دولت می‌تواند با اجرای دقیق شاخص‌های شفاف، گام بزرگی در بهبود توزیع یارانه‌ها بردارد. دهک‌بندی باید به گونه‌ای باشد که کسی از قلم نیفتد، اما منابع کشور نیز بی‌دلیل هدر نرود.

پرداخت یارانه به ثروتمندان یا افراد خارج‌نشین، نه تنها بی‌عدالتی مالی است، بلکه ظلم به نیازمندان واقعی جامعه محسوب می‌شود.

اقتصاد آنلاین