امروز سیزدهم ماه صفر است؛ روزی که تا همین چند سال پیش هیچ جایگاهی در تقویم اقتصادی بازار طلا نداشت، اما حالا با موجی از روایت‌های غیرمستند و شایعه‌سازی‌های هدف‌دار در فضای مجازی، به یک نقطه تمرکز عجیب تبدیل شده است.

برخی دلالان و طلافروشان، این روزها با انتشار پیام‌هایی در شبکه‌های اجتماعی، می‌کوشند چنین القا کنند که خرید طلا در روز سیزدهم صفر «خوش‌یمن» است، «برکت می‌آورد» و حتی ممکن است «حاجت» افراد را روا کند.

روایت‌هایی بدون سند، منبع یا پشتوانه تاریخی، اما با تأثیرگذاری بالا؛ آن‌قدر بالا که سال گذشته در همین روز، صف‌هایی طولانی جلوی برخی طلافروشی‌ها در بازار تهران و سایر شهرها تشکیل شد و قیمت طلا، بی‌هیچ تغییری در نرخ ارز یا انس جهانی، جهش ناگهانی داشت.

سیزدهم صفر سال گذشته، بازار طلا در تهران با پدیده‌ای نادر روبه‌رو شد. از اولین ساعات صبح، صف‌هایی در مقابل برخی طلافروشی‌ها شکل گرفت و تقاضا برای خرید طلاهای سبک، دست‌دوم یا کم‌اجرت به‌طرز کم‌سابقه‌ای افزایش یافت. بسیاری از خریداران به می‌گفتند که «در شبکه‌های اجتماعی خوانده‌اند خرید طلا در ۱۳ صفر خوش‌یمن است و حاجت می‌دهد.»

این رفتار، موجی از خرید ناگهانی در بازار ایجاد کرد که منجر به رشد چشمگیر قیمت‌ها شد؛ به طوری که سکه بیش از ۷۰۰ هزار تومان و هر گرم طلای ۱۸ عیار حدود ۱۰۰ هزار تومان گران‌تر شد. این افزایش قیمت در شرایطی رخ داد که هیچ‌گونه تغییر مهمی در شاخص‌های کلان اقتصادی وجود نداشت و بازارهای جهانی هم در آرامش بودند.

محمد کشتی‌آرای، فعال باسابقه بازار طلا و نایب‌رئیس وقت اتحادیه طلا و جواهر، همان زمان در واکنش به این پدیده گفت: «در بیش از ۶۰ سال فعالیتم در این بازار، هرگز نشنیده بودم که سیزدهم صفر روز خوبی برای خرید طلا باشد. نه در سنت‌های مذهبی، نه در عرف بازار و نه در روایت‌های تاریخی، چنین چیزی وجود ندارد. این فقط یک موج ساختگی در شبکه‌های اجتماعی است.»

او افزود: «حتی در گذشته، مردم تا پایان ماه صفر برای خرید طلا احتیاط می‌کردند. باور عمومی بر این بود که محرم و صفر ماه‌های سنگینی هستند و خرید طلا در این ایام مرسوم نبود. اما حالا ناگهان فضای مجازی مسیری خلاف آن را ساخته است.»

یکی از فروشندگان بازار بزرگ تهران در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید: «واقعاً برایم عجیب است. از چند روز قبل پیام‌هایی در گروه‌های واتساپی و اینستاگرام دیدم که مردم را به خرید طلا در ۱۳ صفر تشویق می‌کردند. خودم باور نکردم اما دیدم موج عجیبی راه افتاده. بیشتر خریداران طلاهای یک گرمی یا دست‌دوم می‌خواستند. اغلب‌شان هم می‌گفتند نیت حاجت یا برکت دارند.»

او ادامه می‌دهد: «طبیعی است که برخی دلال‌ها دنبال راه‌هایی برای تحریک تقاضا باشند. این هم یکی از همان راه‌هاست؛ حتی اگر از دل خرافه بیرون بیاید.»

جست‌وجو در منابع دینی، حدیثی درباره خوش‌یمن بودن خرید طلا در روز سیزدهم صفر به دست نمی‌دهد. حتی در کتاب‌های روایی و فقهی، چنین اشاره‌ای وجود ندارد. اما برخی پیام‌هایی که این روزها در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود، با لحنی شبه‌مذهبی، ادعاهایی عجیب را مطرح می‌کنند و حتی نقل قول‌هایی نادرست را به ائمه نسبت می‌دهند تا باورپذیری‌شان را افزایش دهند.

یک کارشناس حوزه رسانه معتقد است: «شایعه‌سازی وقتی به پشتوانه احساسات دینی شکل بگیرد، بسیار تأثیرگذارتر می‌شود. به‌ویژه اگر محتوای آن در بستر پلتفرم‌هایی منتشر شود که مردم به آنها اعتماد دارند، مثل گروه‌های خانوادگی یا کانال‌های محلی. وقتی نظارت رسانه‌ای و آموزش رسمی وجود نداشته باشد، باور عمومی به راحتی دست‌کاری می‌شود.»

یکی از فعالان صنفی می‌گوید: «ما مدت‌هاست فروش خاصی نداریم. حتی مناسبت‌هایی مثل روز مادر یا شب یلدا و عقد و عروسی هم دیگه رونق سابق رو ندارند. قدرت خرید مردم پایین آمده  و حتی برخی ها به خرید بدلیجات و اکسسوری ها روی آورده اند؛حالا اگر شبکه‌های اجتماعی می‌توانند  مردم رو قانع کنند که تو یه روز خاص خرید کنند، شاید بشود از این تجربه استفاده مثبت کرد. البته نه با شایعه، بلکه با برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی درست.»

خریداران اما دیدگاه خود را دارند. برخی معتقدند حتی اگر روایت‌هایی درباره ۱۳ صفر واقعیت نداشته باشد، خرید طلا ضرری ندارد. آنها می‌گویند: «اگر این حرف درست باشه، برکت می‌گیریم؛ اگرم نه، طلا که همیشه ارزش داره.»

اما نکته مهم در این میان آن است که بازاری که برای خروج از رکود، به روایت‌سازی بی‌پایه و شایعه‌های فضای مجازی متوسل شود، به جای درمان، گرفتار توهم رونق خواهد شد. این رفتار، نه تنها پایدار نیست، بلکه اعتماد عمومی را نیز در بلندمدت تضعیف می‌کند.

طبق شواهد موجود قیمت هر گرم طلا ۱۸ عیار در بازار امروز ۱۵ مرداد به ۷ میلیون و ۵۷۹ هزار تومان رسید و هر قطعه سکه امامی نیز  با ۸۴ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان بسته شد.

حالا امروز دوباره سیزدهم صفر است. برخی طلافروشان خود را برای موج احتمالی خریداران آماده کرده‌اند و برخی دیگر منتظرند ببینند آیا این شایعه، امسال هم مثل پارسال کارساز خواهد بود یا خیر.