به نقل از خبرآنلاین، مشکلات اقتصادی بیشتر از همیشه گریبان مردم را گرفته، هزینه های زندگی این روزها به شدت بالا رفته و این موضوع ابعاد جدیدتری هم به خود گرفته است، از جمله هزینه آموزش که بخش زیادی از سبد مخارج خانواده ها را تشکیل می دهد.

معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش چندی پیش در گفت وگو با رسانه ها اعلام کرد که شرایط اقتصادی قطعاً در جذب بیشتر دانش آموزان به مدارس دولتی مؤثر است. هرچند بستگی به میزان رشد شهریه ها در شهرهای بزرگ کشور دارد.

ابراهیم سحرخیز اعلام کرد: متأسفانه مدارس دولتی ما در سال های اخیر به گونه ای اداره شده اند که این انعطاف وجود دارد که 18 میلیون دانش آموز را جا دهند. مشخصاً وقتی مشکل پیدا می کنند دو نوبت در مدرسه ایجاد می کنند. مدارس دولتی هرچه دانش آموزان اضافه داشته باشند به شیفت عصر می فرستند. وقتی معاون وزیر می گوید در دوره ابتدایی جمعیت قابل توجهی از کلاس ها بالای 40 نفر است، اگر بخواهیم مدارس را دو نوبته اداره کنیم و کلاس ها هم 40 نفره باشند، 3 میلیون دانش آموز غیرانتفاعی را می توان جا داد. اما این رفتار باعث بی انگیزگی معلم و بحرانی شدن شرایط آموزش می شود. آنچه در مدرسه تدریس می شود با آنچه در دانشگاه به معلم آموخته شده متفاوت است.

بسیاری از کارشناسان معتقدند بی عدالتی آموزشی در بسیاری از مدارس کشور وجود دارد و این معضل موضوع تازه ای نیست که مسئولان از آن بی خبر باشند؛ نه کیفیت آموزش مدارس با هم برابر است و نه امکاناتی که برای دانش آموزان در مراکز آموزشی وجود دارد. آنچه در این بین خودنمایی می کند، این است که پرداخت پول بیشتر شرایط عادلانه تری را برای درس خواندن دانش آموزان فراهم می سازد.اما حالا با مشکلات اقتصادی موجود، کیفیت آموزش در مدارس دولتی در صورت افزایش جمعیت دانش آموزان با چه سرنوشتی روبه رو خواهد شد؟

محمدرضا نیک نژاد، کارشناس حوزه آموزش معتقد است همین حالا هم در مدارس دولتی ایران و به ویژه در کلان شهرها و شهرهایی با متوسط جمعیت، تراکم کلاس ها خارج از استاندارد جهانی است و این مسئله در سطح دبستان در پایه هایی مثل اول، این تراکم بالا وجود دارد.

به گفته نیک نژاد، استانداردهای جهانی برای تعداد دانش آموز در هر کلاس بین 15 تا 20 نفر است و ما در مدارس ابتدایی در همین تهران کلاس هایی با 36 دانش آموز و گاهی تا 40 نفر هم داریم و در برخی موارد در مناطق حاشیه ای تهران نیز برخی کلاس ها با حضور 60 دانش آموز تشکیل می شود.

نرگس ملک زاده، معلم آموزش وپرورش، درباره مدارس دولتی به خبرآنلاین می گوید: شرایط زندگی بسیاری از والدین طوری است که نمی توانند فرزند خود را به مدرسه دولتی بفرستند؛ مثلاً ساعت کاری آن ها با مدارس دولتی جور نیست و به اجبار دانش آموز را در مدارس غیرانتفاعی می فرستند تا ساعت بیشتری در مدرسه بماند و آن ها هم به کارشان برسند.

نیک نژاد درباره مدارس غیرانتفاعی می گوید: دست هایی وجود دارد که مدارس غیرانتفاعی را به شکل مستقیم و غیرمستقیم حمایت می کنند تا خانواده ها به سمت مدارس غیردولتی بروند و از برتری کیفیت آموزش این مدارس می گویند که البته لزوماً در همه مدارس غیرانتفاعی کیفیت آموزش بهتر از مدارس دولتی نیست؛ مشکلات اقتصادی اجازه نمی دهد که حتی بسیاری از خانواده ها که سال های گذشته دانش آموز خود را به غیرانتفاعی می فرستادند، از پس چنین کاری بربیایند و خب فرزندشان را در مدارس دولتی ثبت نام می کنند.

به گفته این دبیر بازنشسته، با وجود روش های نوین، یکی از نقاط کلیدی آموزش در یک کلاس درس، کاهش تراکم کلاس به لحاظ تعداد دانش آموزان است و بسیاری از کشورهایی که آموزش باکیفیتی را به دانش آموزان خود ارائه می دهند، بر تراکم استاندارد کلاس درس مدارس تأکید ویژه دارند.

نیک نژاد از کیفیت پایین آموزش در مدارس دولتی و دلایل متعدد آن این گونه می گوید: معلمان انگیزه کار ندارند، شیوه جذب معلم درست و حسابی نیست، کمبود معلم دولت را وادار کرده است تا هر کسی را معلم کنند، مدارس دولتی به لحاظ ساختمانی و ساختاری ضعیف اند و توانایی خانواده ها در هزینه کرد فرهنگی به صفر رسیده است و ترجیح می دهند فرزند خود را در مدارس دولتی ثبت نام کنند که هزینه کمتری را بپردازند که با گران شدن و افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی، این وضعیت تشدید شده و کیفیت آموزش در مدارس دولتی افت شدیدی را پیدا می کند.

او تأکید می کند: البته افت آموزش تنها شامل مدارس دولتی نمی شود و در بسیاری از مدارس پولی و غیرانتفاعی هم مشاهده می شود، با این تفاوت که مدارس دولتی هنوز به شدت افتضاح نمره فروشی مدارس غیرانتفاعی نرسیده اند.

نیک نژاد، مدارس غیرانتفاعی را مشتری محور برمی شمرد و می گوید: در نهایت در بسیاری از این مدارس با دریافت پول، رضایت والدین و دانش آموزان با فروش نمره کسب می شود. من مدرسه غیرانتفاعی ای را می شناسم که متأسفانه مدیر به رفتارهای غیراخلاقی دانش آموزان تن می داد تا دانش آموز از آن مدرسه نرود و پولی که به مدرسه پرداخت می کند، قطع نشود.

ملک زاده هم درباره کیفیت آموزش در مدارس غیرانتفاعی می گوید: به طور قطعی نمی توان گفت که همه مدارس غیرانتفاعی شرایط بهتری را برای آموزش دانش آموزان و ارائه آموزش باکیفیت تر دارند؛ بسیاری از مدارس غیرانتفاعی واقعاً کیفیت آموزشی ضعیف تری از مدارس دولتی دارند.

به گفته این معلم آموزش وپرورش، برخی والدین به مدارس غیرانتفاعی، به ویژه در مدارسی که خیلی شناخته شده نیستند، به شکل یک کسب وکار نگاه می کنند؛ چون با توجه به سطح توانایی دانش آموز خود فکر می کنند که مدرسه با ثبت نام و دریافت شهریه از دانش آموزشان، کمک بیشتری به او می کنند و البته مدیران و مؤسسان مدارس غیرانتفاعی در کنار هزینه ای که از دانش آموز می گیرند، برای او هزینه هم می کنند و خب این یکی از انواع این هزینه کردها است.

ملک زاده همچنین معتقد است: به نظر من در حال حاضر بین 50 تا 80 میلیون تومان، رنج معمول و منطقی شهریه برای ثبت نام دانش آموزان در مدارس غیرانتفاعی به حساب می آید و البته تأمین همین مبلغ هم برای بسیاری از خانواده ها سخت است و پرداخت مبالغی بیشتر از این هم برای اغلب خانواده ها ناممکن است.

نیک نژاد بر این باور است که آموزش فعلی ما در مدارس مختلف، آموزش طبقاتی است و شکاف های ایجادشده بین اقشار مختلف مردم در نتیجه این آموزش طبقاتی رقم خورده است؛ ضعف شرایط فعلی آموزشی مدارس را در 50 سال گذشته هم نداشتیم؛ طبق یک مصوبه دولت در سال 1352، مدارس ملی (همان غیرانتفاعی های امروز) را منحل کردند و فقط تعداد کمی از مدارس پولی دینی را نگه داشتند که آن هم به این دلیل بود که نمی توانستند با آن طبقه ای که نسبت به آموزش فرزند خود حساسیت داشتند، دربیفتند. در همان زمان، پیش دبستانی اجباری و رایگان شد و سایر مدارس هم دولتی، اجباری و رایگان شدند و امکاناتی مثل تغذیه و پوشاک رایگان هم به دانش آموزان ارائه می شد و بعد از انقلاب، مدارس در ایران هم مثل دیگر کشورهای جهان به سمت خصوصی سازی و غیرانتفاعی رفتند و به شرایط فجیع امروز مدارس پولی و غیرانتفاعی رسیدیم.

او تأکید می کند: در کشور ما، افتخار دولت های مختلف، گسترش مدارس غیردولتی و پولی کردن مدارس مختلف است و این قبیل مدارس در حال حاضر 16 درصد مدارس کشور را شامل می شوند. 80 درصد مدارس هم به عنوان مدرسه دولتی شناخته می شوند و مابقی نیز شامل مدارس شاهد، سمپادها، تیزهوشان و... است که اسماً دولتی هستند، ولی رسماً از خانواده ها پول دریافت می شود.

ملک زاده، معلم آموزش وپرورش، می گوید: بسیاری از خانواده ها که تا پیش از تعیین شهریه جدید مدارس غیرانتفاعی، فرزند خود را در این مدارس ثبت نام می کردند تا در یک شرایط بهتر آموزشی درس بخوانند، هم اکنون دیگر از پس این شهریه برنمی آیند و تنها گزینه شان بازگشت به سمت مدارس دولتی بوده است. البته اگر مدارس دولتی کشش این دانش آموزان را داشت، ما با گسترش مدارس غیرانتفاعی مواجه نبودیم.

او اساس شکل گیری مدارس غیرانتفاعی را برداشتن باری از لحاظ جمعیتی از دوش آموزش وپرورش می داند و می گوید: در شرایط فعلی، با بازگشت دانش آموزان به مدارس دولتی به دلیل افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی، مشکلات متعددی ایجاد می شود. علاوه بر شلوغ شدن مدارس دولتی، در برخی از موارد نیز شرایط پذیرش دانش آموز جدید در این مدارس وجود ندارد؛ چون سقف تعداد دانش آموزان مشخص است.

این معلم می گوید: یک حالت سرگردانی برای بچه هایی که در مدرسه غیرانتفاعی بوده اند و الان قصد خروج از این مدارس و ورود به مدارس دولتی را دارند، ایجاد شده است. با توجه به استقبالی هم که از مدارس دولتی می شود و خروجی به ویژه در میان پایه ها وجود ندارد، عملاً پذیرش دانش آموز جدید ممکن نیست و فقط یک بلاتکلیفی برای دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی بعد از مراجعه به مدارس دولتی ایجاد می شود.

نیک نژاد با اشاره به بی عدالتی آموزشی در کشور می گوید: آمار و ارقام ورود دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی به دانشگاه ها و قبولی در رشته های مطرح، نشانگر بی عدالتی آموزشی است؛ بیشتر قبولی های رشته های پزشکی یا بیشتر قبولی های دانشگاه های مهمی چون شریف، تهران و... از دهک های پولدار کشور هستند؛ دو سال پیش، از بین 40 رتبه اول کنکور، فقط یک دانش آموز در مدرسه دولتی درس خوانده بود که البته آن مدرسه هم از بسیاری از مدارس غیردولتی، غیردولتی تر بود.

به گفته نیک نژاد، در حال حاضر یک سری مدارس دولتی داریم که به لحاظ جغرافیایی در مناطق ثروتمندنشین واقع شده اند و امکان اینکه از خانواده ها پول خوبی دریافت کنند را دارند و خب با جذب معلمان خوب و ارائه آموزش مطلوب، عملکرد بهتری از مدارس غیرانتفاعی هم دارند.

ملک زاده به معضل کمبود معلم می پردازد و معتقد است: دو شیفت شدن مدارس از پیامدهای احتمالی افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی است؛ اگر تعداد دانش آموزان بازگشتی از مدارس غیرانتفاعی به دولتی زیاد باشد، آموزش وپرورش مجبور به دو شیفت کردن برخی از مدارس هم می شود و برای تکمیل تعداد معلم دو شیفت، با وجود شرایط فعلی، با کمبود معلم مواجه می شود، اما اگر تعداد به اندازه ای زیاد نشود که کار به دو شیفت کردن مدارس نرسد، با تراکم دانش آموز در مدارس دولتی و شلوغی کلاس ها روبه رو می شویم و کیفیت کلاس ها به شدت کاهش پیدا می کند.

این معلم آموزش وپرورش تأکید می کند: همین الان هم کلاس هایی داریم که یا فضای فیزیکی به نسبت جمعیت کوچک است یا در مجموع، با وجود فضای استاندارد، تعداد دانش آموزان زیاد است. در نظر داشته باشید که دانش آموزان و بچه های جامعه امروز متفاوت هستند و مثل قدیم نیستند؛ تعداد زیاد، معترض بودن و حاضرجوابی بچه ها و سلیقه های مختلفی که دارند، آموزش و کنترل انضباطی آن ها را برای معلم سخت کرده است و اگر تراکم بالاتر هم برود، واقعاً شرایط خیلی سخت می شود.

نیک نژاد ارائه آموزش رایگان در مدارس را رد می کند و می گوید: باور من این است که هیچ مدرسه دولتی عادی، حتی آن مدرسه دورافتاده در دل روستا هم، به صورت 100 درصد رایگان نیست؛ در محروم ترین نقاط هم پول آب و برق، پول برگه امتحان، تلفن، و سایر هزینه های نگهداری مدارس از خانواده ها دریافت می شود و این وظیفه دولت است که شرایط آموزش باکیفیت رایگان را برای دانش آموزان فراهم کند.

او نیز تصریح می کند: یکی از مباحثی که با افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی ممکن است ایجاد شود، بحث دو شیفت شدن مدارس است که البته این موضوع برخلاف سیاست های آموزشی، حداقل در 20 سال اخیر، است.

به گفته این کارشناس آموزش، کیفیت فضای آموزشی با دو شیفت شدن مدارس از وضعیت فعلی هم بسیار پایین تر می آید و با افزایش شهریه مدارس غیرانتفاعی، احتمال این اتفاق وجود دارد و زنگ هشدار این معضل برای دولت و سیستم آموزشی کشور به صدا درآمده است.

سرمایه گذاری و ارائه طرح های خلاق برای بهبود کیفیت آموزش در مدارس و افزایش رفاه معلمان، جزو مؤلفه های مهمی است که می تواند شرایط و وضعیت کشور در بخش های مختلف را هم بهبود ببخشد و نجات بخش آن از تاریکی هایی باشد که سایر امور را نیز تحت الشعاع خود قرار می دهد.