به نقل از دنیای اقتصاد،دولت با ارائه آب، انرژی و کود ارزان و حمایت از فناوری های پیشرفته کشت، تولید محصولات کشاورزی را گسترش داده و سطح زیر کشت گلخانه ای را از سال 2018 بیش از سه برابر کرده است. این سیاست ها امکان انحصار نسبی ایران در بازار 12محصول در امارات را فراهم کرده و سالانه 4 تا 5 میلیارد دلار برای کشور ارزآوری ایجاد کرده اند.

کیفیت بالای محصولات ایران یکی از دلایل گسترش صادرات در بخش کشاورزی است. این کالاهای وارداتی ارزان و باکیفیت، کشاورزی داخلی امارات و برنامه های خودکفایی غذایی آن را تضعیف کرده است. برخی تحلیلگران اشاره کرده اند که سیاستگذاران کشورهای حاشیه خلیج فارس، برای حفظ منابع آب داخلی خود، اجازه ورود محصولات ایرانی به این بازارها را می دهند. بررسی ها نشان می دهد اگرچه صادرات محصولات ایرانی به این کشورها ارزآور است، اما ارزآوری صادرات محصولات کشاورزی به قیمت گسترش ناترازی آب در ایران حاصل شده است.

در شهر کوچک العویر، در حدود 20کیلومتری شرق مرکز شهر دبی، کامیون های پر از میوه ها و سبزیجات در یک رقص ماهرانه به یکدیگر نزدیک می شوند، دور می زنند و از کنار هم عبور می کنند. آن را نوعی باله تجاری عمده فروشی تصور کنید که با صدای بوق ها و غرش موتورها هماهنگ شده است. در پشت انبارها، کارکنان با پیراهن های پولوی برند، جعبه های محصولات تازه را جابه جا می کنند.

در روبه روی انبارها، فروشگاه های عمده فروشی مشتریان را از سراسر امارات متحده عربی و فراتر از آن جذب می کنند. به گزارش اکونومیست این بازار به وسعت یک کیلومترمربع که در حال حاضر بزرگ ترین بازار در نوع خود در خاورمیانه است، قصد دارد برای پاسخ گویی به جمعیت رو به رشد منطقه حاشیه خلیج فارس، اندازه خود را دوبرابر کند. این بازار یکی از نمادهای اشتهای مصرف کنندگان در منطقه است.

ایران در آن سوی خلیج فارس، به لحاظ اقتصادی تحت فشار و تحریم های شدیدی قرار گرفته است. پس از جنگ تحمیلی 12 روزه، تحریم های جدیدی نیز به ایران اعمال شد. صادرات نفت ایران همچنان ادامه دارد، با این حال، طبق ادعای اکونومیست، ایران در جمع آوری درآمد این صادرات با مشکل مواجه است؛ زیرا آمریکا علیه هر کسی که به ایران در جابه جایی پول کمک کند، تحریم اعمال می کند.

بریتانیا، فرانسه و آلمان نیز تهدید کرده اند که در صورت عدم از سرگیری جدی مذاکرات هسته ای، تحریم های خود را با استفاده از مکانیزم ماشه بازمی گردانند. این وضعیت ایران را به یافتن راه های جدیدی برای پرداخت هزینه کالاهای خارجی که به شدت به آن نیاز دارد، سوق داده است. طبق ادعای اکونومیست، پر کردن بازار کشورهای خلیج فارس از میوه ها و سبزیجات یکی از این راه هاست. ایران اکنون90درصدگل کلم، گوجه فرنگی و هندوانه وارداتی امارات را تامین می کند، که این انحصار تقریبا در عرض چند سال اخیر ایجاد شده است.

هجوم محصولات گلخانه ای ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس رقبای ایران را در بیش از 12بازار میوه و سبزیجات شکست داده است. با افزایش حجم، کیفیت این محصولات نیز در حال بهبود است.

این پدیده گیج کننده است؛ زیرا اگرچه صادرات مواد غذایی ایران تحت تحریم مستقیم نیست، اما اکثر کشتی ران ها، بانک ها و خرده فروشان معتقدند که کشور ایران برای همکاری بیش از حد پرخطر است. در این میان یک معمای دیگر نیز وجود دارد؛ اگر از سوپرمارکت های دبی بازدید کنید، نشانه های واضحی از محصولات ایرانی را نخواهید دید. مقدار کمی از فضای قفسه ها به محصولات ایرانی اختصاص دارد. پس چه کسی محصولات غذایی رو به رشد ایران را می خرد و این مواد غذایی در کجا به فروش می رسند؟

برای فهمیدن این موضوع، اکونومیست با مجموعه ای از کشاورزان، عمده فروشان و خرده فروشان و همچنین معامله گران مخفی کالاهای ایرانی گفت وگو کرده است. برای تایید آنچه آنها به ما گفتند، داده های تجاری اختصاصی را جمع آوری کرده و آنها را با ارقام رسمی تایید کردیم. مواد غذایی از ایران به طور مخفیانه و عمده به مشتریان ناآگاه در سراسر خلیج فارس فروخته می شود؛ از جمله کشورهایی مانند عربستان سعودی که ادعا می کنند هیچ چیز از ایران وارد نمی کنند.

این زنجیره تامین پیچیده، تضاد منافع را در بالاترین سطوح نشان می دهد. دلال ها در این میان، ثروت های زیادی به دست می آورند؛ کشاورزان محلی تحت فشار قرار می گیرند. ایران احتمالا در سال2024، 4 تا 5 میلیارد دلار از این صادرات ارز به دست آورده و این تازه شروع کار است.

ایران با داشتن آب و هوای متنوع، خاک حاصلخیز و نور کافی خورشید، پتانسیل طبیعی برای تبدیل شدن به یک قدرت کشاورزی را دارد. این صنعت که اشتغال 23 میلیون ایرانی و 80 درصد غذای آنها را تامین می کند، در حال حاضر یک پنجم صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. دولت آب، کود و انرژی را به قیمتی تقریبا رایگان در اختیار تولیدکنندگان قرار می دهند. دولت ایران همچنین به کشاورزان یارانه می دهد تا بتوانند از فناوری های پیشرفته مانند کشت هیدروپونیک برای پرورش محصولات با ارزش بالا استفاده کنند.

سطح زیر کشت گلخانه ای در ایران از اوایل دهه2010 بیش از سه برابر شده است. بیشتر تجهیزات آبیاری مدرن آن به طور غیرمستقیم از خارج از کشور تامین می شود. معمولا این تجهیزات به عنوان بخشی از بسته های بزرگ تر و خدمات ارائه شده توسط شرکت های مستقر در کشورهای نزدیک به ایران وارد می شوند. اخیرا سهم فزاینده ای از تجهیزات نیز از چین و روسیه تامین می شود.

دولت ایران این یارانه را به این دلیل به کشاورزان اعطا می کند که صادرات محصولات آنها اکنون برای کشور بسیار ارزشمند است. صادرات این محصولات یکی از معدود راه هایی است که کشور می تواند کالاهای وارداتی مورد نیاز خود را تامین کند. ارزهایی مانند دلار و درهم، برای ایران فوق العاده ارزشمند هستند. هر فعالیتی که این محدودیت ارزی را تضعیف کند، برای دولت ایران این ارزش را دارد که با یارانه داخلی تامین مالی شود.

نه ایران و نه امارات آمار تجاری دقیق و به روزی را منتشر نمی کنند. اما اکونومیست برای این امر، داده های خصوصی را بر اساس گزارش های گمرکی از کشورهای ثالث جمع آوری کرده است. این ارقام نشان می دهد که استراتژی ایران به شدت موفق بوده است. این کشور در حال حاضر بر بازار 15 کالا در امارات، از بادمجان تا خربزه تسلط دارد. این داستان در مقیاس کوچک تر در عمان و قطر نیز رخ داده است. حجم صادرات ایران در حال افزایش است؛ در این میان، کیفیت نیز در حال بهبود است. صادرات ایران که زمانی محدود به گوجه فرنگی های ساده بود، اکنون در نوع گیلاسی آن، که دشوارترین نوع برای تولید است نیز عالی عمل می کنند.

برای درک چگونگی رسیدن محصولات ایران به بازار، باید از مزرعه شروع به بررسی کرد. برخلاف نفت که توسط یک انحصار دولتی در ایران تولید می شود، سبزیجات کشور توسط 36 هزار واحد کشاورزی کوچک تولید می شوند. این محصولات بسته بندی شده و روی تریلرها قرار می گیرند و به بندری در جنوب ایران منتقل می شوند. سپس در سپیده دم روی کشتی های کوچک تری بارگیری می شوند که آنها را به امارات منتقل می کنند. این سفر تنها 6 ساعت طول می کشد. حمل یک کانتینر میوه از مزارع ایران به انبارهای امارات تنها 8000درهم (2200دلار) هزینه دارد. حمل میوه از مصر یا ترکیه چهاربرابر بیشتر هزینه دارد.

بیشتر محصولات ایرانی که وارد امارات می شوند، در گمرک ثبت می شوند. اما پس از آن باید هزینه آنها پرداخت شود. انجام این کار به صورت آشکار دشوار است؛ زیرا بانک های اماراتی تمایلی به پردازش معاملات مربوط به ایران ندارند. بنابراین این تجارت به یک سیستم پرداخت غیررسمی متکی است. این سیستم توسط نهادهای کوچکی با دفاتری در سرتاسر دبی اداره می شود که اغلب در نام شرکت های خود از کلمات حمل ونقل ، کالا و خدمات استفاده می کنند.

در امارات، نمایندگان آنها درهم را از واردکنندگان مواد غذایی جمع آوری می کنند و آن را به صادرکنندگان لوازم خانگی، قطعات خودرو و ماشین آلاتی که ایران به شدت به آنها نیاز دارد، می دهند. سپس این کالاها از طریق خلیج فارس به ایران ارسال می شوند. مواد غذایی که به ریال ایران قیمت گذاری شده اند، در یک جهت جریان می یابند. کالاهای تولیدی حیاتی که به درهم یا دلار قیمت گذاری شده اند، در جهت مخالف جریان می یابند. اما درهم هرگز نیازی به مبادله با ریال ندارد.

از بنادر امارات، کامیون های محلی تریلرها را به بازار العویر می برند و در آنجاست که اتفاقات شگفت انگیزی رخ می دهد. به گفته شاهدان مستقیم، تجارت میوه و سبزیجات در سرتاسر کشورهای حاشیه خلیج فارس، توسط عمده فروشان این بازار اداره می شود. آنها هستند که سفارش ها را به معامله گران ایرانی می دهند، خریداران را در امارات و فراتر از آن پیدا می کنند و تدارکات مورد نیاز را سازمان دهی می کنند.

عمده فروشان به ندرت به طور مستقیم از ایران کالایی وارد می کنند و ترجیح می دهند کالاها را از طریق یک یا چند واسطه تهیه کنند. این به آنها امکان دورزدن برخی از تحریم ها را می دهد. اکثر عمده فروشان کالاهای ایرانی نیز با مخلوط کردن آنها با مواد غذایی از جای دیگر، منشأ آنها را پنهان می کنند. تیم های استتار گاهی اوقات کل یک طبقه از انبار را اشغال می کنند. یکی از ترفندهای کلاسیک این است که محصولات قانونی را در لایه بالایی یک جعبه نگه دارند، درحالی که بقیه را با میوه های ارزان تر جایگزین می کنند. گاهی اوقات مواد غذایی ایرانی در جعبه های جعلی برندهای معتبر بسته بندی مجدد می شوند، به این امید که از بازرسی ها جلوگیری کنند.

این تاکتیک ها عمده فروشان را از بررسی های ناخواسته محافظت می کند. پنهان کردن میوه های ایرانی همچنین به آنها کمک می کند تا پول بیشتری به دست آورند. در روزی که ما از یک معامله گر در العویر بازدید کردیم، او یک کانتینر کلم بروکلی ایرانی با قیمت پایین را درست بیرون از دفترش داشت. او گفت که در سال 2024، یک صادرکننده ایرانی به او روزانه 10کانتینر گوجه فرنگی، معادل 200 تن، را با هزینه یک درهم به ازای هر کیلوگرم (از جمله حمل ونقل) پیشنهاد داد. کشاورزان در امارات معمولا باید 2درهم در هر کیلوگرم هزینه بگیرند تا هزینه تولید سر به سر شوند؛ درحالی که محصولات هلندی حداقل پنج برابر آن هزینه دارند. در این شرایط، عمده فروشان با تظاهر به اینکه محصولات مربوط به این میوه های گران تر را می فروشند، حاشیه سود خود را افزایش می دهند.

امارات همچنین پایگاهی برای صادرات مجدد محصولات ایرانی محسوب می شود. یک فرد آگاه معتقد است که یک سوم صادرات سبزیجات ایرانی به کشورهای دیگر از طریق امارات انجام می شود. بخش زیادی از این محصولات قاچاق می شوند. به عنوان مثال، عربستان سعودی مدت هاست که واردات میوه از ایران ممنوع کرده است. ماموران گمرک این کشور اگر یک جعبه با نوشته فارسی یا حتی اعداد فارسی پیدا کنند، کل یک محموله را رد می کنند.

ماموران اجرای قانون آن نیز برای محموله های ورودی گواهینامه های بهداشتی را می خواهند که مبدأ آنها را مشخص کند. اما یک تاجر اماراتی که این کار را زیاد انجام می دهد، می گوید که فریب دادن آنها آسان است. ما فقط یک برچسب روی کارتن با یک مبدأ جدید می گذاریم: با منشأ آذربایجان، ترکیه؛ هر چیزی به جز ایران. برای صادرات مجدد محصولات ایرانی، معامله گران از برچسب های صادرشده برای محموله های قانونی نیز استفاده می کنند.

تسلط شدید محصولات ایرانی که توسط شرکت های محلی واردات و صادرات در کشورهای حاشیه خلیج فارس تسهیل می شود، برنامه های این دولت ها را برای احیای کشاورزی داخلی تضعیف کرده است. امارات بر اساس استراتژی اقتصادی ملی خود، قصد دارد تا سال 2051 در شاخص امنیت غذایی جهانی، رتبه برتر را کسب کند. دبی در حال ساخت یک دره فناوری مواد غذایی به وسعت 2کیلومترمربع است. ابوظبی در حال برنامه ریزی برای بزرگ ترین مزرعه سرپوشیده جهان برای تولید 10هزار تن سبزیجات در سال است. شارجه در حال کاشت 1400هکتار گندم است.

این سرمایه گذاری های پر زرق و برق که توسط صندوق های دولتی و سرمایه گذاران غربی حمایت می شوند، همه برای پیشبرد یک هدف یعنی افزایش تولید مواد غذایی محلی هستند. با این حال، این مزارع محلی در حال خشک شدن هستند. امارات 35 هزار مزرعه کشاورزی دارد که برخی از آنها بزرگ محسوب می شوند. یک تولیدکننده سبزیجات در العین، قطب کشاورزی این کشور، نزدیک به 400 کارمند را برای کشت مساحتی معادل 100زمین فوتبال استخدام کرده است. او اشاره کرده که تولید گوجه فرنگی او کاهش یافته است؛ زیرا افزایش عرضه قیمت ها را پایین آورده است. او می گوید که رویکرد عدم دخالت دولت کشاورزان محلی را نابود می کند.

در این میان، سوال این است که چرا امارات و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس باید سرازیر شدن محصولات کشاورزی ایران به کشورهای خودشان را تحمل کنند؟ شاید آنها امیدوار باشند که واردات ارزان قیمت تورم را پایین نگه دارد. آنها همچنین ممکن است فکر کنند که دلجویی از ایران شانس حملات از سوی این کشور به آنها را در صورت حمله مجدد اسراییل کاهش می دهد. برخی حتی تصور می کنند که رهبران حاشیه خلیج فارس کشاورزی محلی خود را برای کمک به حفظ آب های زیرزمینی کمیاب کشورشان فدا می کنند.

با این حال، خشکسالی های مکرر در ایران باعث شده است که تولید محصولات کشاورزی در ایران به طور فزاینده ای بی ثبات شود و واردکنندگان را در معرض شوک های قیمتی قرار دهد. به نظر می رسد این موضوع می تواند به واردات محصولات کشاورزی از ایران، به کشورهای حاشیه خلیج فارس آسیب بزند. صادرات فراوان محصولات کشاورزی، اگرچه برای ارزآوری به ایران کمک کرده است، اما کمبود منابع آبی را در این کشور، تشدید کرده است؛ امری که می تواند در نهایت امنیت غذایی کشورهای حاشیه خلیج فارس را نیز تحت تاثیر قرار دهد.