مذاکرات هسته‌ای ایران و سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان روز گذشته در استانبول برگزار شد و کاظم غریب‌آبادی، معاون وزارت امور خارجه ایران خبر داد که برای ادامه گفت‌وگوها میان طرفین توافق شده است. در همین چهارچوب، کنسولگری ایران در استانبول روز گذشته میزبان نشستی در سطح معاونان وزارت خارجه ایران و سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس بود تا گامی دیگر در روند مدیریت جدال جاری تهران و تروییکای اروپایی بر سر برجام برداشته شود. این اولین نشست رسمی میان طرفین پس از جنگ 12 روزه‌ای بود که منطقه را به آستانه التهاب کشاند و اولین واکنش دیپلماتیک ایران به ضرب‌الاجل ادعایی بود که اروپا برای رسیدن به یک توافق جدید هسته‌ای تعیین کرده است. 

از سوی ایران، کاظم غریب‌آبادی، معاون امور بین‌الملل و حقوقی وزارت امور خارجه و مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در رأس هیأتی قرار داشتند که با دیپلمات‌های سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان پشت درهای بسته گفت‌وگو کردند. 

غریب‌آبادی در اولین واکنش پس از پایان این گفت‌وگوها در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که مذاکرات جدی، صریح و مفصل بوده است و در آن، نمایندگان ایران با انتقاد جدی از مواضع سه کشور اروپایی در قبال جنگ اخیر بر مواضع اصولی خود ایستادگی کرده و از جمله تفسیر حقوقی ایران از مکانیسم ماشه را با صراحت تبیین کرده‌اند. 

غریب آبادی خبر داد که «هر دو طرف با ایده‌های مشخصی به جلسه آمدند که جنبه‌های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفت. توافق شد که رایزنی‌ها در این مورد ادامه یابد.»

قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که برجام را رسمیت بخشیده است، 18 اکتبر (26 مهر) سال‌جاری منقضی می‌شود و بر اساس مفاد آن، تحریم‌های سازمان ملل می‌توانند در چهارچوب مکانیسم ماشه دوباره اعمال شوند. پیشتر تروییکای اروپایی خواستار ازسرگیری فوری مذاکرات هسته‌ای با تهران شده‌ و ادعا کرده است که اگر تا پایان تابستان پیشرفتی ملموس حاصل نشود، گزینه‌ بازگشت به تحریم‌های شورای امنیت از مسیر موسوم به «مکانیسم ماشه» را روی میز خواهد گذاشت. این تهدید حکایت از نوعی عقب‌نشینی از الزامات حقوقی و اخلاقی توافقی دارد که در سال 2015 میان ایران و قدرت‌های جهانی منعقد شد و خود این کشورها بارها به نقض آن متهم شده‌اند؛ مکانیزمی که حالا بدل به ابزاری برای تهدید شده است در حالی که در متن برجام، هدف آن تضمین تعهدات متقابل بود، نه تنبیه یک‌ جانبه و برهم ‌زدن توازن حقوقی یک توافق بین‌المللی. 

این در حالی است که آنچه از منظر ایران اهمیت دارد، تفسیری حقوقی از رفتار اروپا پس از عدم اجرای تعهدات برجامی‌اش است. تهران معتقد است همان‌طور که ایالات متحده با خروج رسمی از برجام دیگر عضوی از آن محسوب نمی‌شود، اکنون اروپا نیز با عمل نکردن به تعهداتش، ولو به صورت غیررسمی عملاً از برجام خارج شده و دیگر شریک مشروعی در برجام به شمار نمی‌آید و بر همین اساس، مشروعیت فعال‌سازی مکانیزم ماشه توسط آنها زیر سؤال رفته است.

نیت واقعی اروپا 

از پیشنهاد تمدید ماشه

یک روز پیش از برگزاری مذاکرات استانبول، خبرگزاری رویترز پرده از پیشنهادی تازه از سوی تروییکای اروپایی برداشت که نه تنها با استقبال تهران مواجه نشد، بلکه از نگاه ناظران، تلاشی آشکار برای تعلیق فضای مذاکرات و انحراف از مسیر اصلی گفت‌وگو تلقی شد؛ مسیری که قرار بود به بازتعریف تعهدات متقابل و احیای نوعی توازن در تعاملات هسته‌ای منجر شود. بر اساس گزارش رویترز، سه کشور اروپایی پیشنهاد داده‌اند که «مکانیسم ماشه» به مدت شش ماه دیگر تمدید شود. در ظاهر، این پیشنهاد با هدف نوعی مهلت سیاسی برای تنفس دیپلماتیک عرضه شده اما در باطن آن، مشروط‌‌سازی دوباره مذاکرات به خواسته‌هایی نه‌چندان  پنهان است؛ از جمله ورود رسمی تهران به گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات متحده، همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ارائه گزارش‌های دقیق درباره سطح و حجم ذخایر اورانیوم غنی‌شده با درصد بالا.

 به اعتقاد برخی ناظران، این پیشنهاد نه گامی به ‌سوی حل اختلافات، بلکه تاکتیکی برای فرسایشی‌ کردن روند گفت‌وگوها و افزودن بر مطالبات یک‌جانبه اروپا تلقی شده است؛ راهکاری که نه در خدمت تفاهم بلکه در خدمت تعویق تصمیم‌گیری و زمینه‌‌سازی برای طرح ادعاهای تازه علیه ایران طراحی شده است. در همین زمینه، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز تمدید مکانیسم ماشه را فاقد هرگونه اعتبار حقوقی یا مشروعیت سیاسی دانسته و در پاسخ به احتمال مطرح‌شدن طرحی از سوی اروپا برای تمدید قطعنامه 2231، گفته است: «وقتی اصل موضوع بازگرداندن تحریم‌ها فاقد وجاهت منطقی و قانونی است و طرف‌های اروپایی به دلیل کارنامه نامطلوب خود در اجرای برجام، نه صلاحیت اخلاقی دارند و نه اختیار حقوقی برای توسل به چنین سازوکاری، اصولاً سخن‌گفتن از تمدید یک قطعنامه نیز مضاعفاً بی‌مبنا و از نظر ما مردود است.»

بی ثباتی راهبردی اروپا

در چنین فضایی که گفت‌وگوها تازه آغاز شده‌اند، تهدیدهای اروپا به بازگردانی تحریم‌ها، نه ‌تنها کمکی به حل‌وفصل بحران‌ها نمی‌کند بلکه نشانه‌ای از نوعی بی‌ثباتی راهبردی در سیاست خارجی اروپاست؛ بی‌ثباتی‌ای که خود را در ترجیح بازی‌های نمایشی حقوقی بر مسیرهای واقعی و مؤثر دیپلماتیک آشکار می‌سازد. 

در همین راستا، رسانه آمریکایی «پولیتیکو» نیز هشدار داده که اعتبار اروپا به‌ عنوان یک بازیگر مستقل و معقول در صحنه دیپلماسی، در معرض خطر است. 

به ‌زعم این رسانه، اقدامات اخیر تروییکای اروپایی بیش از آن‌که در قالب یک راهبرد معنادار دیپلماتیک تعریف شوند، نوعی مانور سیاسی‌اند برای حفظ ارتباط با واشنگتن و نمایش توهم‌آلودِ یک اهرم فشار؛ اهرمی که کارکرد واقعی‌اش، پیش‌تر حتی از سوی همین کشورهای اروپایی در برابر زیاده‌خواهی آمریکا زیر سؤال رفته بود.

از سوی معاون سیاسی وزارت امور خارجه مطرح شد

مطالبات ایران در استانبول

مجید تخت‌‌روانچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در تشریح جزییات نشست روز گذشته ایران با سه کشور اروپایی با اشاره به اینکه «در این دور از مذاکرات، انتقادات جدی خود را نسبت به مواضع کشورهای اروپایی در قبال حملات نظامی علیه ایران مطرح کردیم»، به یکی از محورهای مهم این گفت‌و‌گو اشاره کرد و گفت: «موضوع مکانیسم ماشه و تهدید به بازگشت تحریم‌ها از سوی برخی کشورهای اروپایی، بخش دیگری از گفت‌وگوهای ما بود. در این خصوص، موضع شفاف و مخالفت قاطع جمهوری اسلامی ایران را به‌روشنی بیان کردیم. آقای دکتر عراقچی، وزیر امور خارجه نیز اخیراً در نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل، مواضع حقوقی ایران در این زمینه را تشریح کرده‌اند. این نامه هم‌اکنون به ثبت رسیده و در اختیار اعضای شورای امنیت قرار دارد.» او همچنین درباره سایر موضوعات مورد گفت‌وگو توضیح داد: «یکی دیگر از مباحث مهم، حق غنی‌سازی ایران در چهارچوب حقوق قانونی و بین‌المللی بود. ما تأکید کردیم که غنی‌سازی باید در داخل کشور ادامه یابد و هیچ‌ گونه محدودیتی از سوی طرف‌های غربی نباید بر این حق مشروع تحمیل شود.» تخت‌‌روانچی در پایان گفت: «رفع تحریم‌های ظالمانه نیز از جمله مطالبات مهم ایران در این مذاکرات بود. تأکید کردیم که این تحریم‌ها باید هرچه سریع‌تر برداشته شوند تا مسیر برای تعاملات سازنده و پایدار در چهارچوب توافقات بین‌المللی فراهم شود.»

روزنامه ایران