در قرن بیستم، دو جنگ جهانی به عنوان دو مورد از بدترین اتفاقات تاریخ بشری رخ دادند. در دهه های اخیر نیز حوادث متعددی به دلیل پیشرفت انسان و توسعه سلاح های هسته ای به وقوع پیوسته اند؛ از جمله چرنوبیل، فوکوشیما، هیروشیما و ناگازاکی. این وقایع هرکدام به شیوه هایی متفاوت رخ داده اند و تأثیرات کوتاه مدت و بلندمدت متنوعی بر جای گذاشته اند. با آنکه همگی فاجعه بار بوده اند، نکته ای مهم در آن ها وجود دارد که ممکن است تاکنون به آن توجه نشده باشد.

در تاریخ 6 آگوست 1945، یک بمب اتمی بر فراز شهر هیروشیما در ژاپن منفجر شد. این نخستین بمب اتمی بود که در تاریخ جنگ ها مورد استفاده قرار گرفت. حدود 80 هزار نفر بر اثر انفجار کشته شدند و 70 هزار نفر دیگر نیز مجروح شدند. حدود 8 کیلومتر مربع از شهر پرجمعیت هیروشیما به طور کامل نابود شد. سه روز بعد، در تاریخ 9 آگوست، بمب اتمی دیگری بر شهر ناگازاکی فرود آمد. با آنکه آمارها متفاوت هستند، تخمین ها حاکی از کشته شدن بیش از 40 هزار نفر و زخمی شدن 60 هزار نفر دیگر است. شهر عملاً نابود شد. تصاویر پیش و پس از انفجار هسته ای نشان می دهند که حملات هسته ای تا چه میزان مخرب و ویرانگر هستند.

با گذشت سال ها، شرایط این دو شهر به طور چشمگیری تغییر کرده است. در حال حاضر، جمعیت شهر هیروشیما حدود 1.2 میلیون نفر و شهر ناگازاکی حدود نیم میلیون نفر است. این دو شهر اکنون از مراکز مهم صنعتی در کشور ژاپن محسوب می شوند و نقش مهمی در تولید و صادرات خودروها و محصولات تکنولوژی ایفا می کنند. بازسازی این شهرها بسیار شگفت انگیز است؛ چرا که در حال حاضر ساکنان این مناطق هیچ گونه نگرانی نسبت به تشعشعات هسته ای یا بیماری هایی مانند سرطان ندارند. هیچ محدودیتی در هیروشیما و ناگازاکی وجود ندارد.

اما چگونه چنین چیزی امکان پذیر شده است؟ به عنوان مثال حادثه چرنوبیل را در نظر بگیریم. منطقه اطراف شهر پریپیات کاملاً نابود شد و تاکنون نیز شرایط سکونت در آن وجود ندارد. سؤال اینجاست که چگونه هیروشیما پیشرفت کرد؟ چه عواملی باعث شدند شهرهایی که بمباران هسته ای شده اند بازسازی شوند، اما مناطقی مانند چرنوبیل عقب مانده باقی بمانند؟

در هیروشیما، بمب هسته ای در ارتفاع 580 متری بالاتر از سطح شهر منفجر شد. در ناگازاکی نیز انفجار در ارتفاع 500 متری بالاتر از زمین رخ داد. این دو انفجار تحت عنوان انفجار هوایی شناخته می شوند. حرارت حاصل از انفجار معادل حرارت سطح خورشید بود؛ در چنین سطحی از دما، همه چیز از جمله ساختمان ها ذوب می شود. اما از آنجا که انفجار در هوا انجام شد و با سطح زمین برخورد نداشت، پیامدهای متفاوتی به دنبال داشت. ایالات متحده آمریکا عمداً انفجار را در ارتفاعی حدود نیم کیلومتر بالاتر از هدف اجرا کرد تا میزان آسیب پذیری به حداکثر برسد. قدرت این دو انفجار معادل قدرت یک ستاره بود، اما پس از انفجار، انرژی تولیدشده به سرعت تخلیه شد و وارد جو زمین گردید. فعال سازی های نوترونی ناشی از انفجار دور از سطح زمین بودند و قادر نبودند هر چیز موجود را به ماده ای رادیواکتیو تبدیل کنند.

در صورت ورود به شهرهای هیروشیما یا ناگازاکی بلافاصله پس از انفجار، قطعاً خطر ابتلا به بیماری های ناشی از تشعشعات هسته ای وجود داشت. اما تحقیقات نشان داده اند که این خطرات پس از چند روز کاهش یافتند و در بلندمدت، هیچ گونه آثار بیماری یا عوارض رادیواکتیو در این شهرها مشاهده نشد.

حال شرایط در پریپیات و چرنوبیل چگونه بود که تاکنون سکونت در آن ها ممکن نشده است؟ ماهیت واقعه در اینجا اهمیت دارد. نخستین نکته آن است که میزان انرژی هسته ای آزادشده در حادثه چرنوبیل چندین برابر بود و تأثیرات گسترده ای بر منطقه گذاشت. پس از انفجار اولیه در رآکتور شماره چهار در تاریخ 26 آوریل 1986، رسانه ها تصاویر متعددی از محل حادثه منتشر کردند که نشان می داد دود شدید منطقه را فرا گرفته است. اتحاد جماهیر شوروی در ابتدا سعی کرد این حادثه را عادی جلوه دهد، اما در نهایت مجبور به تخلیه کامل شهر شد.

امروزه، منطقه چرنوبیل حدود 1500 کیلومتر مربع را دربر می گیرد که تخلیه شده و ورود به آن ممنوع است. شهر پرجمعیت پریپیات که نزدیک ترین شهر بزرگ به نیروگاه بود نیز تخلیه شد و تاکنون بدون تغییر باقی مانده است؛ ظاهر فعلی شهر همانند روز تخلیه است.

علت گستردگی تشعشعات رادیواکتیو در نیروگاه چرنوبیل، انفجار زمینی و تماس مستقیم مواد رادیواکتیو با خاک بود. همچنین، میزان سوخت هسته ای استفاده شده در این حادثه بسیار بیشتر از انفجارهای هیروشیما و ناگازاکی بود. در بمبی که آمریکا بر هیروشیما انداخت، موسوم به لیتل بوی، حدود 64 کیلوگرم اورانیوم وجود داشت که کمتر از یک کیلوگرم آن منفجر شد. از طرفی، بنابر گزارش سازمان بین المللی انرژی اتمی، انفجار چرنوبیل نسبت به بمب هیروشیما 400 برابر بیشتر مواد رادیواکتیو را وارد جو زمین کرد. طبق اعلام مقامات شوروی، در زمان انفجار رآکتور شماره 4، حدود 200 تن سوخت هسته ای در آن قرار داشت و هنگام سوختن شهر، تشعشعات رادیواکتیو همانند رودخانه ای جریان داشتند.

تشخیص دقیق تعداد کشته شدگان حادثه چرنوبیل دشوار است، زیرا آمارهای اعلام شده توسط اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان تحریف شده بودند. دولت شوروی در تلاش بود ابعاد واقعی فاجعه را پنهان کند. با این حال، مشخص بود که تعداد قربانیان حادثه چرنوبیل بسیار بیشتر از هیروشیما و ناگازاکی بوده است.

انفجار این دو بمب بر شهرهای ژاپن، چهره جنگ را به کلی تغییر داد و منجر به وضع قوانین متعدد در زمینه استفاده از سلاح های هسته ای شد. انفجار ناگهانی یک بمب هسته ای و نابودی فوری یک شهر موجب شد نگرش مردم نسبت به سلاح های هسته ای دگرگون شود.

اما آزمایش های هسته ای به همینجا ختم نشد. در دهه 1950 تا اوایل دهه 1990، چندین آزمایش هسته ای در اطراف شهر لاس وگاس انجام شد. برای سال ها، مردم با مشکلات تنفسی مواجه بودند و نرخ ابتلا به سرطان افزایش یافت. دلیل آن وجود تأسیسات رادیواکتیو در خاک و هوا بود. بعدها، آمریکا آزمایش های بزرگ تری در جزایر مارشال انجام داد که امروزه نیز اثرات آن باقی مانده است. متأسفانه، آزمایش های متعدد و حتی خطرناک تری نسبت به چرنوبیل همچنان در حال انجام هستند.

واقعیت تلخ آن است که امروزه میزان تشعشعات موجود در سطح زمین نسبت به 50 سال پیش به مراتب بیشتر است. دانشمندان مقدار کمی از این تشعشعات را به حادثه چرنوبیل نسبت می دهند، اما حقیقت آن است که آزمایش های مختلفی به طور پنهانی در حال اجرا هستند که بسیاری از افراد از آن ها اطلاع ندارند.

در نهایت مشخص می شود که تفاوت میان ذوب هسته ای، انفجار بمب هسته ای و آثار رادیواکتیو، تأثیرات متفاوتی در محیط بر جای می گذارند. از همین رو، هیروشیما و ناگازاکی توانستند بازسازی شوند و پیشرفت کنند، در حالی که مناطقی مانند پریپیات همچنان غیرقابل سکونت باقی مانده اند.