در حالی که تنش‌ها پیرامون برنامه هسته‌ای ایران بار دیگر به صدر اخبار بازگشته است، تروییکای اروپایی تهدید کرده‌اند که آماده‌اند مکانیسم موسوم به «اسنپ‌بک» یا همان بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل را فعال کنند؛ اقدامی که نه‌تنها مسیر دیپلماسی را تنگ می‌کند، بلکه نشانه‌ای دیگر از شکست تاریخی اروپا در ایفای نقش مستقل در عرصه بین‌الملل است. در تازه ترین خط و نشان اروپایی ها، وزیرخارجه فرانسه در یک گزافه گویی آشکار مدعی شد که در صورت عدم پیشرفت محسوس درباره برنامه هسته‌ای ایران تا پیش از پایان ماه آگوست، سه کشور اروپایی موسوم به تروییکا «مکانیسم ماشه» را علیه تهران فعال خواهند کرد.این تهدید جدید در شرایطی مطرح شده که سه کشور اروپایی، پس از خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام در سال 2018، نه‌تنها به تعهدات اقتصادی خود در چارچوب این توافق عمل نکردند، بلکه با فرافکنی علیه ایران، تلاش کرده‌اند سیاست فشار حداکثری واشنگتن را به شکلی اروپایی بازتولید کنند. اکنون، در حالی که دولت ترامپ با رویکردی تهاجمی به کاخ سفید بازگشته، اروپا نیز خود را در موقعیت پیروی محض از دستورکار واشنگتن قرار داده است.

ناکامی‌های مزمن اروپا در اجرای تعهدات برجامی

با خروج آمریکا از توافق، اروپا وعده داد که اثرات این اقدام یک‌جانبه را برای ایران جبران خواهد کرد؛ وعده‌ای که به‌سرعت رنگ باخت. سازوکار مالی «اینستکس» که قرار بود ابزاری برای ادامه تجارت مشروع میان ایران و اروپا باشد، هیچ‌گاه فراتر از چند مبادله محدود دارویی نرفت. در عمل، فشارهای تحریمی واشنگتن آن‌چنان سنگین بود که حتی شرکت‌های بزرگ اروپایی نظیر توتال و زیمنس، عطای بازار ایران را به لقایش بخشیدند. اروپا همچنین تعهد کرده بود واردات نفت از ایران را ادامه دهد، اما آمارهای رسمی نشان می‌دهد صادرات نفت ایران از 2.5 میلیون بشکه در روز در سال 2017 به کمتر از 400 هزار بشکه در سال 2020 رسید. کشورهای اروپایی نه‌تنها برای مقابله با این کاهش شدید اقدامی نکردند، بلکه با سکوت و انفعال، عملاً مهر تأییدی بر تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده زدند.در عین حال، هرگاه ایران در چارچوب حقوق مندرج در بندهای 26 و 36 برجام تصمیم به کاهش تعهدات گرفت، اروپایی‌ها با صدور قطعنامه‌های پیاپی در شورای حکام، تهران را به «نقض توافق» متهم کردند؛ در حالی‌که هیچ اشاره‌ای به اقدامات مخرب آمریکا یا حملات مستقیم اسراییل به تأسیسات هسته‌ای ایران نداشتند.

  از نمایش دیپلماتیک تا تحمیل اراده با تهدید

 تحرکات جدید اروپا برای فعال‌سازی اسنپ‌بک، تنها یک پیام دارد: تهران باید یا تسلیم مطالبات فراقانونی غرب شود یا با موج جدیدی از فشارها مواجه گردد. تحلیلگران معتقدند سه هدف اصلی در پشت این تهدید پنهان است: نخست، همسویی آشکار با سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ؛ دوم، ایجاد اهرم فشاری برای تحمیل شرایط جدید در مذاکرات آتی، نظیر توقف کامل غنی‌سازی یا ورود برنامه موشکی ایران به دستورکار؛ و سوم، حفظ ظاهر دیپلماتیک و انتقال مسئولیت شکست مذاکرات به دوش ایران. اروپا در ظاهر مدافع عدم اشاعه هسته‌ای است، اما در عمل، نه‌تنها نقض عهدهای خود را پنهان کرده، بلکه با سکوت در برابر تجاوزات مستقیم آمریکا و اسراییل، خود را از دایره بی‌طرفی خارج کرده است. در عین حال، سیاست مهار نفوذ منطقه‌ای ایران با حمایت پنهان از اقدامات تل‌آویو و واشنگتن، در قالب سیاست رسمی بروکسل دنبال می‌شود.

پاسخ تهران؛ هشدار به پایان نقش اروپا در پرونده هسته‌ای

جمهوری اسلامی ایران به‌روشنی اعلام کرده که فعال‌سازی اسنپ‌بک، نقطه پایانی برای مشارکت اروپا در فرایندهای دیپلماتیک خواهد بود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، این اقدام را تهدیدی علیه کلیت برجام دانسته و هشدار داده که تهران در برابر چنین تحرکی، بی‌تفاوت نخواهد ماند.اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز، با بی‌اعتبار خواندن اسنپ‌بک، تأکید کرده که ایران برای اقدامات متقابل آماده است و اجرای این مکانیزم می‌تواند به فروپاشی کامل نظم توافق‌شده منجر شود. در نهایت، تجربه هفت‌ساله از عمر برجام نشان داده که اگرچه ایران همواره به اصول دیپلماسی متعهد مانده، اما اروپا نتوانسته است از سایه آمریکا خارج شود. تهدید به اسنپ‌بک بیش از آنکه نشانه‌ای از قاطعیت اروپا باشد، اعترافی‌ است به شکست سیاسی آن‌ها در ایفای نقش مستقل و مؤثر در صحنه بین‌المللی.

خراسان