به نقل ازهمشهری آنلاین میانگین نمره معدل نهایی دانش آموزان پایه دوازدهم کشور در امتحانات خرداد امسال، موجی از حیرت و نگرانی جامعه را به دنبال داشته است. موضوعی که البته بسیاری از جامعه شناسان، روانشناسان و حتی مشاوران تحصیلی معتقدند که با اوضاع حاکم بر نظام آموزشی کشور قابل پیش بینی بود.

میانگین معدل نهایی دانش آموزان پایه دوازدهم امسال 9.5 شده و بالاترین نمره معدل متعلق به دانش آموزان یزدی است که آن هم زیر 13 است؛ یعنی 12.40. پایین ترین میانگین معدل مربوط به سه استان سیستان و بلوچستان (7.73)، کهگیلویه (8.01) و خوزستان (8.39) است. حتی معدل دانش آموزان استان تهران که بیشترین امکانات آموزشی در آن متمرکز شده است، 10.67 است.

بعد از رسانه ای شدن معدل نهایی دانش آموزان پایه دوازدهم، رییس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت آموزش و پرورش در گفتگویی اعلام کرد: پایین بودن میانگین نمرات امتحانات نهایی به معنای بحران در نظام آموزشی کشور نیست. نه پایین بودن مطلق این عدد معیار بحران است و نه بالا بودن آن نشانه سلامت کامل. مهم، تحلیل عالمانه این آمار به تفکیک هر استان و کشف نقاط ضعف برای بهبود شرایط است. اما کارشناسان نظر دیگری دارند. همشهری آنلاین درباره این موضوع با مطهره شریفی، روانشناس و مشاور گفتگو کرده و دلایل افت تحصیلی دانش آموزان کشور را از زاویه روانی نیز بررسی کرده است.

شریفی در این رابطه توضیح می دهد: برخلاف آنچه که خیلی ها گمان می کنند، مشکل اصلی افت معدل ها به پایین آمدن آی کیوی دانش آموزان برنمی گردد. نوجوانان امروز اتفاقاً باهوش تر از نسل های قبل هستند، اما بی انگیزه، پریشان و خسته اند. این وضعیت، نتیجه طبیعی مجموعه ای از عوامل روانی، خانوادگی، اقتصادی و آموزشی است که ذهن آنها را دچار فرسایش کرده است. ما فکر می کنیم که بچه ها فقط در دنیای خود سیر می کنند. درحالی که هر اتفاقی در دنیای بزرگ ترها سلامت روان آنها را هم تحت تاثیر قرار می دهد و وقتی سلامت روان تامین نباشد، کیفیت در یادگیری و انگیزه هم در کار نیست.

این روانشناس توضیح بیشتری می دهد و می گوید: بسیاری از والدین امروز درگیر مشکلات مالی شدید هستند؛ از درآمدهای بسیار پایین تا اجاره خانه های سنگین و چندشیفت کار کردن و مخارج ناتمام فرزندان. این مشکلات در شهرها و استان های محروم به شکل بدتری خود را نشان می دهد. خب این فشارها به طور مستقیم به کودکان منتقل می شود و باعث اضطراب، بی قراری و ناتوانی در تمرکز او می شود.

شریفی ادامه می دهد: درضمن نوجوانی که شاهد بیکاری خاله و عمه و عموی تحصیل کرده اش است یا مدام از مهاجرت حرف می شنود، چطور می تواند به آینده امیدوار باشد؟ در چنین شرایطی، درس خواندن بی فایده به نظر می رسد و باعث بی انگیزگی بچه ها می شود. ضمن این که باید بپذیریم که محتوای درسی کتاب ها هم جذاب و کاربردی نیست. بچه های امروز با دنیای دیجیتال بزرگ شده اند، اما مدارس ایران هنوز در گذشته مانده اند. با تالیفاتی که بچه ها را اقناع نمی کند. کلاس درس برای بسیاری از دانش آموزان به محیطی خشک، عاری از خلاقیت، غیرمفید و غیرقابل تحمل تبدیل شده است.

به گفته این روانشناس، البته پاندمی کرونا هم به اعتقاد من تأثیر بسیار عمیقی در افت تحصیلی دانش آموزان ایران گذاشت. تعطیلی طولانی مدارس، آموزش آنلاین غیراستاندارد، نبود دسترسی مناسب به اینترنت و ابزارهای دیجیتال در بسیاری از مناطق، کاهش تعامل اجتماعی و نبود نظارت مؤثر، باعث افت یادگیری، افت انگیزه و مشکلات روانی بچه ها شد. به خصوص دانش آموزان مناطق محروم. بخشی از این آسیب ها از آنجا شدت گرفت که هنوز هم ادامه دارد.

موضوع مهم دیگری که این روانشناس به آن اشاره می کند، این است که در مدارس کشور ما سلامت روان دانش آموزان به ندرت رصد می شود و اگر هم مشاور و روانشناسی در مدرسه حضور دارد، فقط برای خالی نبودن عریضه است و بیشتر در زمینه تحصیلی است. نه برای اهمیت دادن به سلامت روان دانش آموزان. ضمن این که در مناطق محروم، خبری از فعالیت همین مشاورهای نصفه و نیمه هم نیست. برای همین، اختلالاتی مثل اضطراب، افسردگی، بی خوابی یا پرخاشگری بچه ها اغلب بدون درمان باقی می مانند و مستقیماً بر عملکرد درسی آنها تأثیر می گذارد.

به گفته این مشاور، یکی دیگر از مهم ترین عوامل افت تحصیلی، دیجیتال باز شدن دانش آموزان است. خیلی از کودکان از سنین بسیار پایین با موبایل و تبلت درگیرند. این مواجهه زودهنگام، اگر بدون برنامه ریزی باشد، می تواند آسیب زا باشد. آسیب هایی مثل کاهش تمرکز، افزایش حواس پرتی، ضعف در یادگیری، اختلال خواب، ضعف حافظه، کاهش توان خواندن و نوشتن، تضعیف مهارت های زبانی و شناختی و وابستگی هیجانی به دستگاه های دیجیتال. دانش آموزان ما دیگر بدون گوشی دچار اضطراب، بی قراری یا حتی پرخاشگری می شود.

شریفی می گوید: در حالی که تکنولوژی می تواند ابزاری فوق العاده برای یادگیری باشد، اما در کشور ما بدون هیچ آموزشی رها شده است. نتیجه اش هم می شود ایجاد نسلی با ذهن پراکنده، اضطراب مزمن و تمرکز ناپایدار است. شاید بگویید درحال حاضر بچه ها در همه کشورها دیجیتال محور شده اند. پس چرا دیجیتال زدگی در ایران آسیب زاتر است؟ جواب این است که در کشورهای موفقی مانند آمریکا، ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور و ... استفاده از تکنولوژی در آموزش، با زیرساخت، مشاوره، برنامه ریزی و آموزش سواد رسانه ای همراه شده است. مثلا در ژاپن علی رغم استفاده گسترده از ابزارهای دیجیتال، فرهنگ تمرکز، انضباط و آموزش حضوری هنوز غالب است. دانش آموزان مهارت مدیریت زمان و فضای مجازی را یاد می گیرند و سیستم آموزشی بر عمیق فهمی تأکید دارد. کره ای ها پیشتاز آموزش دیجیتال هستند اما در کنار آن، دانش آموزان تحت آموزش شدید، حمایت روانی و نظارت مداوم سلامت روان قرار دارند. به همین دلیل افت تحصیلی کنترل شده و رقابت سالم حفظ شده است.

او ادامه می دهد: در کشوری مثل سنگاپور هم که کشوری با تکنولوژی بالا است، تکنولوژی در خدمت آموزش است، نه جایگزین آن. از طرف دیگر، روان شناسان فعالی در مدارس فعال هستند و از دبستان به کودکان سواد رسانه ای، تفکر انتقادی و مهارت کنترل هیجانی آموزش داده می شود. این کشور در آزمون های جهانی (PISA) جزو 5 کشور برتر دنیا است.

به گفته این روانشناس، البته در استان محرومی مثل سیستان و بلوچستان که بچه ها کفش و لباس و لوازم مدرسه را به زور می توانند تهیه کنند و به سختی نان شب برای خوردن دارند، ابزار دیجیتالی در کار نیست که بخواهد باعث افت تحصیلی شان شود. البته که دلایل افت تحصیلی هر استان باید جداگانه بررسی شود اما به اعتقاد من و همان طور که گفتم، ابزارهای دیجیتال به تنهایی باعث افت تحصیلی دانش آموزان ما نشده است.

نسل نوجوان ایران باهوش است، اما بی انگیزه، خسته و رهاشده. این را شریفی به عنوان روانشناس می گوید و ادامه می دهد: افت معدل دانش آموزان فقط نشانه یک مشکل آموزشی نیست. بلکه نشانه یک بحران در سلامت روان، عدالت آموزشی و سیاست گذاری فرهنگی ما است.

این روانشناس معتقد است که امکان بازگرداندن انگیزه و کیفیت تحصیلی دانش آموزان وجود دارد، اما الان دیگر خیلی سخت است و البته هزینه بر. مثلا لازم است که هر مدرسه حداقل یکی دو روانشناس یا مشاور خوب در حوزه کودک و نوجوان داشته باشد اما آیا ما بودجه این کار وجود دارد؟ آیا مناطق محروم و کم برخوردار هم می توانند مشاوران خوب داشته باشند؟ آیا تعداد مشاوران در حدی خواهد بود که فرصت کافی برای پایش سلامت روان و مشکلات همه دانش آموزان وجود داشته باشد؟ اجرای این طرح نیازمند تخصیص بودجه، آموزش و حمایت سیستم آموزش وپرورش است که معمولاً در اولویت های مالی قرار ندارد.

شریفی می گوید: نمی شود شعاری نظر داد، اما درمجموع معتقدم که برنامه ریزان و تصمیم گیران کشور باید هرچه زودتر با کمک کارشناسان کاربلد کاری کنند تا قطار آموزش و سلامت دانش آموزان که در حال خارج شدن از ریل است، دوباره روی ریل قرار گیرد. وگرنه سال های بعد هم همین آش و کاسه را درباره افت تحصیلی خواهیم داشت. حتی آشی به مراتب شورتر.