به نقل از خبرآنلاین تهران در هفته ای که گذشت با موجی از آلودگی هوا مواجه شد که کیفیت زندگی شهروندان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است. گرد و غبار، ذرات معلق و آلاینده های جوی، آسمان پایتخت را تیره کرده و نگرانی های جدی برای سلامت عمومی به وجود آورده است.

عباس محمدی، کنشگر محیط زیست و مدیر انجمن دیده بان کوهستان، در گفت وگو با خبرآنلاین، ریشه های این بحران را در مشکلات مدیریتی، اجتماعی و سیاسی جست وجو می کند. او معتقد است که آلودگی هوای تهران نه تنها یک معضل فنی، بلکه نتیجه دهه ها سوءمدیریت و نادیده گرفتن راهکارهای علمی است.

این فعال محیط زیستی، با اشاره به بیانیه ای که در سال 1374 توسط 50 نفر از استادان دانشگاه و کارشناسان درباره آلودگی هوای تهران منتشر شد، تأکید می کند که این معضل از دهه ها پیش مطرح بوده است. این بیانیه که در زمان خود بازتاب گسترده ای داشت، هشدارهایی درباره اثرات مخرب آلودگی هوا بر سلامت و محیط زیست ارائه کرده و راهکارهایی نظیر بهبود حمل ونقل عمومی، جلوگیری از استقرار صنایع آلاینده در اطراف شهر و گسترش فضای سبز را پیشنهاد داده بود.

با این حال، محمدی می گوید: پس از گذشت 30 سال، نه تنها این مشکل حل نشده، بلکه شدت آن چندین برابر شده است. این وضعیت نتیجه سوءمدیریت کلان در کشور است که مسائل فنی را تحت الشعاع معضلات اجتماعی و سیاسی قرار داده است. راهکارهای فنی برای کاهش آلودگی هوا در بسیاری از کشورهای جهان آزمایش شده و نتایج مثبتی به همراه داشته است، اما در ایران، موانع مدیریتی و سیاسی مانع اجرای این راهکارها شده اند. برای مثال، بهبود ناوگان حمل ونقل عمومی یا استانداردسازی سوخت، که از راهکارهای شناخته شده جهانی هستند، در ایران به دلیل نبود اراده سیاسی و فساد سیستمی به نتیجه نرسیده اند. به عبارتی، ما با یک مشکل چندجانبه روبه رو هستیم که صرفاً با راهکارهای فنی حل نمی شود، بلکه نیازمند تغییر در ساختارهای مدیریتی و اجتماعی است.

آلودگی هوای تهران در هفته جاری به دلیل خیزش گرد و غبار به شدت افزایش یافته است. عباس محمدی این پدیده را نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی و سوءمدیریت منابع طبیعی می داند. او به خشک شدن تالاب های بندعلی خان در جنوب شرق تهران و صالحیه در غرب کرج اشاره می کند که به کانون های گرد و غبار تبدیل شده اند. این تالاب ها به دلیل سدسازی های غیراصولی -مانند سدهای لتیان و ماملو- و ساخت وسازهای بی رویه در مسیر رودخانه جاجرود خشک شده اند.

محمدی می گوید: واحدهای مسکونی، هتل ها و رستوران های غیرقانونی در بستر رودخانه ها آب را برداشت می کنند و نبود نظارت قوی این بحران را تشدید کرده است. برخی مسئولان، اعم از رییس شورای شهر تهران، آلودگی را صرفاً به تغییرات اقلیمی نسبت می دهند و نقش سوءمدیریت را نادیده می گیرند. در صورتی که حدود 80 درصد آلودگی ناشی از گرد و غبار و خودروها به مدیریت ناکارآمد برمی گردد و تنها 20 درصد آن ممکن است خارج از کنترل ما و ناشی از عوامل طبیعی باشد. هم چنین نادیده گرفتن سهم آب تالاب ها و اولویت دادن به توسعه شهری بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی، از عوامل اصلی تشدید این بحران است.

به گفته محمدی، یکی از عوامل تشدید آلودگی هوای تهران، ساخت وسازهای بی رویه به ویژه برج سازی در غرب تهران است که جریان های طبیعی باد را مختل کرده است. او با اشاره به اظهارات یوسف رشیدی، رییس سابق شرکت کنترل کیفیت هوا، که مدعی بود برج سازی تأثیری بر جریان های باد ندارد، این ادعا را یک مغلطه می داند و توضیح می دهد: جریان های باد در ارتفاعات بالا قوی هستند، اما در سطح زمین و در خرداقلیم شهری، موانعی مانند برج ها می توانند جریان هوا را مسدود کنند. این دقیقاً مانند قرار دادن یک مقوا در مقابل آتش در یک طوفان است که اثر باد را خنثی می کند.

او معتقد است که ساخت صدها برج بلند در غرب تهران، بدون توجه به مورفولوژی شهری، یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی در سطح شهر است. این برج ها کریدورهای طبیعی هوا را بسته و مانع از تهویه طبیعی شهر شده اند. وقتی مدیران بالادستی دیدگاه سیاسی دارند و نه فنی، حتی متخصصان تحصیل کرده نیز نمی توانند راهکارهای علمی را پیاده کنند.

محمدی تأکید می کند: آلودگی هوای تهران در تابستان های گذشته نیز وجود داشته، اما در سال جاری به دلیل ترکیب عوامل متعدد، پیچیده تر و شدیدتر شده است. در زمستان ها، وارونگی هوا باعث تجمع آلاینده ها در سطح شهر می شود، اما در تابستان، گرد و غبار به آلودگی های ناشی از خودروها و موتورسیکلت ها اضافه شده است. طبق آمار رسمی، تعداد موتورسیکلت ها در تهران طی یک دهه گذشته 10 برابر شده و هر موتورسیکلت آلودگی بیشتری نسبت به یک خودرو تولید می کند.

او همچنین به کیفیت پایین سوخت اشاره می کند: اگرچه ادعا می شود که گوگرد در گازوییل کاهش یافته، اما باید توجه داشت که آلاینده های دیگر مانند نیترات ها همچنان وجود دارند. از طرف دیگر، خودکفایی در تولید بنزین، بدون رعایت استانداردهای زیست محیطی، به تولید سوخت غیراستاندارد منجر شده که سلامت شهروندان را به خطر می اندازد.

به گفته محمدی، یکی از تبعات تلخ آلودگی هوای تهران، تبدیل شدن این شهر به مکانی است که حتی ورزش کردن در آن خطرناک شده است. او هم چنین به بیانیه اخیر فدراسیون کوهنوردی اشاره می کند که به دلیل شدت آلودگی، از شهروندان خواسته از کوهنوردی در تهران خودداری کنند.

محمدی می گوید: وقتی تنفس عمیق در حین ورزش باعث ورود آلاینده های بیشتر به بدن می شود، یعنی شهری ساخته ایم که برای سلامت شهروندان خطرناک است. این مسئله ریشه در مشکلات اجتماعی و سیاسی دارد؛ ناکارآمدی در گسترش ناوگان حمل ونقل عمومی، عدم محدودیت برای تردد خودروها و موتورسیکلت ها و بی توجهی به زیرساخت های زیست محیطی، تهران را به شهری غیرقابل سکونت برای فعالیت های سالم تبدیل کرده است.