مسئله قابل توجه این است که تا سال های پیش این حجم از آلودگی و غلبه گرد و غبار بر اکسیژن را در روزهای نسبتا خنک پاییز و روزهای سرد زمستان دیده بودیم که اصطلاحا به وارونگی هوا معروف بود. یعنی برودت هوا آلاینده ها را در سطح پایین نگه می داشت و آلاینده های سوخت خودروهای بی شمار هم مزید بر علت بود برای خاکستری شدن نیمه دوم سال. اما چیزی که آلودگی این روزها را کمی عجیب و شاید غیرطبیعی می کند، این است که به ضوح حجم خودروهای پایتخت در هفته های گذشته کمتر از میزان معمول بوده و این یعنی جای متهم اصلی خالی است.

سهمی از این آلودگی را پای تجاوز دوازده روزه اسراییل بنویسیم؟

آلودگی غیرطبیعی، اصطلاحی است که محمد درویش کارشناس حوزه محیط زیست در گفت وگویی در این رابطه به کار می برد؛ او معتقد است عدم دسترسی به داده های پایش هوا گمانه زنی در رابطه با منشا آلودگی هوای تهران را به سمت رواج شایعات پیش می برد. آیا باید سهمی از این آلودگی را پای تجاوز دوازده روزه اسراییل بنویسیم؟

هوای این روزها صرفا از کانون های ریزگردها است نه چیز دیگر

صادق ضیاییان رییس سازمان هواشناسی اما غیرطبیعی بودن آلودگی هوای تهران را به صراحت رد می کند اینکه رفت و آمدها کم شده ولی شاخص آلودگی هوا زیاد شده، ارتباطی با نوع آلودگی که امروز با آن مواجه هستیم، ندارد. هوای غبار آلود این روزها صرفا گرد و غبارهایی است که از شهرهای اطراف بلند شده و نقشه های هواشناسی ما هم آن را تایید می کند.

منشاءآلودگی، از داخل یا بیرون؟

گزارش های منتشرشده در رسانه ها نشان می دهد بخشی از آلودگی به گردوغبار واردشده از کشورهای همسایه مانند عراق و سوریه مرتبط است. همچنین، وزش بادهای موسمی باعث ورود ذرات معلق از دشت های خشک خوزستان و کرمانشاه به تهران شده است. این منابع، که مدیریت آن ها نیازمند همکاری های منطقه ای و سیاست گذاری های کلان است، به بخشی از تهدیدهای نوین زیست محیطی ایران بدل شده اند.

اگر آب باشد، دیگر گرد و خاک بلند نمی شود

آلودگی هوا فقط یک بحران فصلی یا مسئله ای زیست محیطی نیست. این پدیده تبدیل به بحران سلامت، عدالت و حکمرانی شهری شده است. احد وظیفه، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران، در گفت و گو با اطلاعات آنلاین، گزاره هایی که آلودگی این روزهای تهران و دیگر کلان شهرهای ایران را به تبعات زیست محیطی روزهای جنگ 12 روزه اسراییل علیه کشورمان گره می زند، رد می کند و می گوید: بارش های بهاری اگر اتفاق بیفتند، در کاهش گرد و غبار در روزهای گرم بسیار مؤثرند. وقتی در بهار بارندگی مناسبی داشته باشیم، علفزارها، نیزارها و حتی دریاچه ها آبگیری می شوند و در نتیجه، منابع داخلی ما کمتر در معرض فرسایش بادی قرار می گیرند. به عبارتی، وقتی آب باشد، دیگر گرد و خاک بلند نمی شود.

کاهش 50 درصدی بارش های بهاری طبیعت را خشک تر از معمول کرده است

وظیفه با تاکید بر اینکه امسال سال خشکی است، ادامه می دهد: میزان بارندگی در استان هایی مثل تهران، مرکزی، قزوین و چند استان دیگر حدود 40 درصد کمتر از متوسط کشور بوده است است. در برخی نقاط مانند تهران و اصفهان، این کاهش حتی به حدود 50 درصد رسیده است. وقتی این کمبود بارش اتفاق می افتد، طبیعت خشک تر از معمول می شود. بستر دریاچه های خشک شده بیشتر در معرض فرسایش باد قرار می گیرند و گرد و غبار بیشتری نسبت به حالت عادی شکل می گیرد. البته شرایط جوی آن قدر تغییر نکرده که منجر به طوفان شود؛ ولی خشکی و کم آبی، مستعد ایجاد گرد و غبار است.

ایران، عراق و سوریه همه درگیر خشکسالی بسیار شدید هستند

وی درباره وضعیت اقلیم منطقه ای و درگیری کشورهای همسایه با این معضل هم می گوید: بله، امسال به طور کلی یکی از سال های بسیار گرم و خشک است؛ هم دما بالا رفته و تبخیر شدید است، هم بارش ها در ایران و کشورهای مجاور مانند عراق و سوریه به طور چشمگیری کاهش یافته اند. این مسأله به ویژه در مناطق شرقی و شمال شرقی سوریه و شمال غرب عراق که از کانون های اصلی گرد و غبار هستند، شدیدتر است. بله، گرد و غبار از آنجا زیاد بلند می شود و این وضعیت کم وبیش به همین دلایل اقلیمی برمی گردد، نه به رخدادهای اخیر یا جنگ و درگیری ها.

نظام آب و اقلیم منطقه دچار برهم خوردگی شده است

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران در پاسخ به این سوال اطلاعات آنلاین که آیا فعالیت های انسانی هم در شدت یافتن این بحران نقش دارند؟، تاکید می کند: قطعاً همین طور است. بخشی از این وضعیت به طبیعت و بخشی دیگر به رفتارهای انسانی برمی گردد. ما برداشت های بی رویه از منابع آب چه سطحی و چه زیرزمینی داریم و این اجازه را نمی دهیم که طبیعت چرخه خودش را به صورت طبیعی طی کند. در نتیجه، در این چرخه طبیعی اختلال ایجاد می شود و نظام آب و اقلیم منطقه دچار برهم خوردگی می شود.

رد پای مداخلات انسانی؛ از ساخت و ساز گسترده تا توسعه استخرها

مصداق های این مداخلات انسانی به گفته احد وظیفه، ساخت وسازهای گسترده، توسعه باغ ها، ویلاها و استخرها در بالادست حوزه های آبی است که باعث کاهش آبی می شود که باید به سدها و سپس به پایین دست ها برسد. وقتی این آب نمی رسد، به همان نسبت، منابع پایین دست دچار خشکی می شوند. در استان تهران، دشت های جنوبی مثل نمکزار قم، دریاچه نمک قم یا تالاب صالحیه در جنوب البرز و قزوین، از این وضعیت آسیب دیده اند. هم کاهش بارش و هم برداشت های اضافی به این وضعیت دامن زده اند.

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی ایران پیامدهای اجتماعی یا امنیتی این بحران را اجتناب ناپذیر می داند: وقتی منابع آب کاهش پیدا کند، کشاورزی و معیشت مردم به خطر می افتد، و این به طور مستقیم می تواند منجر به نارضایتی، درگیری و حتی ناامیدی نسبت به آینده شود. همین الان هم خبرهایی از ناآرامی ها در کردستان عراق منتشر شده که ریشه اش به همین بحران آب برمی گردد. به طور کلی این مسأله در سراسر خاورمیانه وجود دارد. ما در منطقه ای زندگی می کنیم که اقلیمش خشک و نیمه خشک است. اختلافات بر سر آب بین کشورهایی مثل ایران و افغانستان، افغانستان و ترکمنستان، ازبکستان با همسایگان جنوبی اش، یا ترکیه با عراق و سوریه، همه ناشی از همین فشار آبی و کمبود منابع طبیعی است. این یک بحران منطقه ای است که باید به شکل جمعی برای آن راه حل پیدا کرد.

منلع: اطلاعات آنلاین