تحریریه پارسینه: تابستان 1404 در تهران با افزایش چشمگیر گرد و غبار همراه شده و کیفیت هوا در پایتخت به سطحی هشداردهنده رسیده است؛ به طوری که شاخص آلودگی هوای تهران در روز گذشته در برخی از ایستگاه ها حتی 400 را نیز رد و عرصه را به شهروندان تنگ کرد. اگر در زمستان ها اینورژن هوای آلوده را مهمان کلانشهرها می کند، در تابستان این پدیده گرد و غبار است که مهمان ناخوانده شهرهایی همچون تهران می شود و روزهای آلوده و آمیخته با گرد و غبار را رقم می زند. این مساله سلامتی شهروندان را به خطر انداخت، آنچنان که در 48 ساعت گذشته شاهد افزایش حدود 15 درصدی تماس های تلفنی با مراکز اورژانس در استان های درگیر با آلودگی هوا و پدیده ریزگردها بوده ایم. بر اساس این گزارش، بیشترین میزان مأموریت ها و خدمات رسانی در این مدت در استان تهران ثبت شده و کمترین آن نیز مربوط به استان سمنان بوده است. بخش زیادی از این موارد به دلیل عدم آگاهی عمومی نسبت به شرایط بحرانی نظیر آلودگی شدید هوا، موج گرما و همچنین انجام ترددهای غیرضروری در فضای باز رخ داده است. در این میان، اما کارشناسان، مجموعه ای از عوامل داخلی و فرامرزی را در این بحران دخیل می دانند.

خشکسالی های پیاپی و کاهش بارندگی؛ داده های منتشرشده از سوی سازمان هواشناسی کشور نشان می دهد که از ابتدای سال آبی جاری (یکم مهر، 1403 - 31 شهریور، 1404) تا تاریخ 12 خرداد 1404، مجموع بارش های کشور به 131.5 میلی متر رسیده است. این رقم در مقایسه با میانگین بلندمدت بارش ها، کاهش 40.4 درصدی را نشان می دهد. درصد تأمین منابع آبی کشور بر پایه همین میزان بارش، تنها 55.99 درصد برآورد شده است، نمودار دایره ای درج شده در گزارش نیز به روشنی وضعیت پایین تر از حد نرمال منابع آبی را بازتاب می دهد.

بیابان زایی و نابودی پوشش گیاهی؛ به گفته رییس سازمان منابع طبیعی نیمی از 30 میلیون هکتار بیابان های کشور منشأ گرد و غبار است.

رضا شهبازی، معاون سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به شدت و گستره بی سابقه پدیده گرد و غبار در سال جاری با تاکید بر اینکه وضعیت کنونی هوای تهران پدیده تازه ای نیست، گفت: این پدیده از سال های قبل اتفاق افتاده و در سال های اخیر شدت و گستره آن افزایش یافته ضمن آنکه بازه زمانی دوام آن در حال طولانی تر شدن است. این پدیده دو منشأ داخلی و خارجی دارد و از خارج تحت تاثیر به ویژه کشور های همسایه غربی است. این کشور ها منشأ اغلب پدیده گرد و غباری است که مناطق وسیعی از کشور را تحت تاثیر قرار می دهند. لیکن به دلیل کم آبی شدیدی که در سال های اخیر با آن مواجه بودیم، بخش قابل ملاحظه ای از کانون های گرد و غبار داخلی نیز فعال شده اند.در حال حاضر کانون های داخلی گرد و غبار نیز به شدت فعال شده اند. کافی است بادی از جنوب غرب، جنوب یا جنوب شرق در منطقه ای مانند تهران بوزد تا بخش های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی تهران -که عمدتاً بیابانی هستند- گرد و غبار قابل توجهی را وارد فضای شهری کنند. معاون زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور خاطرنشان کرد: پایداری و پیوستگی وزش باد در این مناطق باعث شده است اکنون شاهد ماندگاری گرد و غبار در هوای تهران باشیم. یکی از مهم ترین مناطق مشکل ساز، تالاب صالحیه در جنوب غربی تهران و جنوب البرز؛ محدوده ای بین تهران، کرج و قزوین است. این پهنه گسترده در سال های اخیر به مهمترین کانون گرد و غبار در غرب و جنوب غرب تهران تبدیل شده است. همچنین لکه هایی از کانون های گرد و غبار در جنوب تهران، جنوب شرق و جنوب ورامین نیز به عنوان کانون های فعال گرد و غبار به شمار می روند.

معاون سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، مهمترین کانون گردوغبار تهران را تالاب صالحیه عنوان کرد و با اشاره به تداوم خشکسالی در کشور، تأکید کرد: شرایط خشکی در این مناطق بسیار بالاست و اراضی به شدت خشک شده اند. زمانی که این خشکی با باد مناسب ترکیب می شود، خروجی آن چیزی است که اکنون در تهران شاهد هستیم.مدیریت ناکافی منابع آب و خاک؛ ضعف در کنترل کانون های داخلی گرد و غبار، نبود برنامه ریزی یکپارچه و ناهماهنگی میان نهادها.

کارشناسان محیط زیست تأکید دارند که بحران گرد و غبار راه حل فوری و مقطعی ندارد و نیازمند یک برنامه ملی و فراملی است.مهار کانون های گرد و غبار داخلی با پروژه های آبخیزداری و مدیریت مراتع، مذاکره و همکاری با کشورهای همسایه برای کنترل کانون های فرامرزی، تغییر الگوی مدیریت منابع آب برای حفظ رطوبت خاک، توسعه و اجرای برنامه های جامع کاهش آلودگی هوا و اطلاع رسانی شفاف و منظم به شهروندان برای کاهش اثرات بهداشتی از جمله اقداماتی است که می تواند باعث کاهش گرد و غبار شود.