بسیاری از والدین مربیان و حتی مشاوران، نشانه های این دو ویژگی را با هم اشتباه می گیرند. اما شناخت درست می تواند مسیر تربیت، آموزش و رشد کودک را به کلی تغییر دهد. با ما همراه شوید تا به جای قضاوت های نادرست، درک دقیق تری از رفتارهای فرزندتان پیدا کنید.

رفتار پر انرژی؛ خلاقیت یا اختلال؟

بیش فعالی یا همان ADHD، اختلالی است که با بی قراری، عدم تمرکز و تکانشگری (رفتارهای بدون فکر یا پرریسک) همراه است. اما تمام کودکان پرجنب وجوش، مبتلا به این اختلال نیستند. بسیاری از کودکان خلاق نیز رفتاری مشابه دارند؛ با این تفاوت که ریشه، انگیزه و جهت رفتارشان متفاوت است.

بیایید یک مثال بزنیم:

کودکی که وسط کلاس با صدای بلند ایده ای درباره نقاشی آتشفشان می دهد، ممکن است بیش فعال به نظر برسد، اما شاید ذهنی خلاق دارد که نمی تواند منتظر نوبت بماند. در این بخش باید به درک تفاوت انرژی ذاتی و انگیزه خلاقانه در مقابل بی قراری بیمارگونه برسیم.

ویژگی های کودک بیش فعال چیست؟

برای اینکه بتوانیم مرز بین بیش فعالی و خلاقیت را درک کنیم، باید علائم ADHD را بشناسیم. اگر این علائم به طور مداوم و در محیط های مختلف مانند خانه، مدرسه یا مهمانی دیده شوند، احتمال وجود این اختلال بیشتر می شود.

مهم ترین علائم کودک بیش فعال:

حواس پرتی شدید در زمان انجام تکالیف

ناتوانی در نشستن طولانی حتی در موقعیت های ضروری

انجام کارهای بدون فکر یا پشیمانی سریع از آن

قطع صحبت دیگران یا نوبت نگه نداشتن

ناتمام گذاشتن کارها به خصوص فعالیت هایی که نیاز به تمرکز دارند

تشخیص بیش فعالی حتماً باید توسط روان شناس کودک یا روانپزشک صورت بگیرد، چون شباهت زیادی به برخی ویژگی های کودکان باهوش یا خلاق دارد.

کودک خلاق چه نشانه هایی دارد؟

خلاقیت هم ممکن است باعث بروز رفتارهایی مشابه باشد. اما در خلاقیت، کودک هدف و ساختار ذهنی مشخصی دارد. او به جای بی نظمی رفتاری، بیشتر ساختار ذهنی پیچیده و ایده پرداز دارد.

نشانه های کودک خلاق:

پرسش های مکرر و عمیق درباره موضوعات مختلف

تخیل فعال و داستان سرایی قوی

علاقه به ساختن، طراحی کردن یا تغییر اشیاء

مشاهده جزییات یا روابطی که دیگران به آن توجه نمی کنند

گاهی بی نظمی یا عدم علاقه به قوانین مرسوم، نه از روی بی قراری بلکه به دلیل داشتن ایده ای متفاوت

مثال: کودکی که با چسب و کاغذ، یک سفینه فضایی می سازد و داستانی درباره سفرش به ماه تعریف می کند، به احتمال زیاد یک ذهن خلاق دارد، نه یک ذهن پریشان.

چگونه تفاوت را تشخیص دهیم؟

تمایز بین کودک بیش فعال و خلاق همیشه ساده نیست، چون هر دو ممکن است بی قرار، پرحرف و دارای انرژی بالا باشند. اما یک راه ساده تر این است که به هدفمندی رفتار توجه کنیم.

آیا رفتار کودک شما تکراری و بدون جهت است؟

آیا می تواند در انجام کاری که به آن علاقه دارد، تمرکز کند؟

آیا توانایی کامل کردن پروژه هایی را دارد که خودش آغاز کرده؟

آیا رفتار او در همه محیط ها مشابه است یا در شرایط خاص شدیدتر می شود؟

کودک خلاق معمولاً در حوزه هایی که به آن علاقه دارد، تمرکز بالا و پشتکار نشان می دهد. درحالی که کودک بیش فعال حتی در کارهای مورد علاقه اش هم تمرکز کافی ندارد.

تأثیر محیط و سبک تربیتی بر تشخیص درست

گاهی خانواده یا مدرسه با برچسب زدن نادرست، مسیر رشد کودک را منحرف می کنند. مثلاً اگر معلم نتواند خلاقیت کودک را مدیریت کند، به سرعت او را بیش فعال می داند. یا والدینی که از انرژی کودک خود خسته می شوند، ممکن است ناآگاهانه فرزند خود را مشکل دار تصور کنند.

راهکارهایی برای والدین و مربیان:

فرصت هایی برای تخلیه انرژی سالم فراهم کنید؛ مثل ورزش یا بازی های ساختنی

به کودک اجازه دهید ایده هایش را بیان کند

در انتخاب فعالیت ها، علایق او را در نظر بگیرید

در صورت شک، مشاوره تخصصی بگیرید تا از قضاوت های نادرست جلوگیری شود

بیش فعالی و خلاقیت؛ ممکن است هر دو با هم وجود داشته باشند؟

بله، این امکان وجود دارد که کودکی هم خلاق باشد و هم دچار ADHD. در چنین شرایطی تشخیص دقیق و مداخله مناسب، اهمیت دو چندان پیدا می کند. این کودکان نیازمند حمایت چندبعدی هستند؛ هم باید تخیل و ذهن پویای آن ها رشد یابد، هم باید با تکنیک های موثر یاد بگیرند که تمرکز و خودتنظیمی را بهبود دهند.

در چنین شرایطی چه باید کرد؟

استفاده از برنامه های ترکیبی روان درمانی، بازی درمانی و مشاوره تحصیلی

همکاری والدین و مدرسه در طراحی برنامه منظم

آموزش مهارت های شناختی برای کنترل هیجان و تمرکز

نقش معلم در تشخیص و هدایت درست کودک

معلم ها نقشی حیاتی در شناسایی صحیح ویژگی های رفتاری کودکان دارند. آن ها نخستین کسانی هستند که تفاوت بین یک دانش آموز پرجنب وجوش با خلاقیت بالا و یک کودک دچار اختلال بیش فعالی را می بینند.

ویژگی های برخورد مناسب از سوی معلم:

صبر در مواجهه با پرسش های زیاد یا ایده های خارج از چارچوب

تشویق به مشارکت هدفمند به جای سرکوب حرکت

ثبت دقیق رفتارها و گزارش آن ها برای والدین یا مشاور مدرسه

اختصاص زمان فردی یا فعالیت گروهی هدفمند برای تخلیه انرژی

روش های تقویت خلاقیت و مدیریت بیش فعالی به طور هم زمان

اگر مطمئن نیستید کودک شما بیش فعال است یا خلاق، یا هر دو، راهکارهایی وجود دارد که هم ذهن خلاق را پرورش می دهند، هم به کنترل رفتارهای ناگهانی کمک می کنند.

برخی از این روش ها عبارت اند از:

ساخت کاردستی هایی که نیاز به تمرکز و مرحله بندی دارند

بازی های حافظه و تمرکز مثل پازل یا لگو

تکنیک های تنفس و ریلکسیشن برای کنترل هیجان

ایجاد برنامه روزانه منظم با زمان های مشخص بازی و مطالعه

گفت وگو درباره احساسات و یادگیری نام گذاری آن ها

مثال کاربردی:

ساخت یک داستان تصویری با کودک که طی چند روز کامل شود، هم خلاقیتش را فعال می کند، هم به او یاد می دهد روی یک پروژه تمرکز داشته باشد.

نقش والدین در پرورش تفاوت ها و شباهت ها

والدینی که با ذهن باز و آگاهی به تفاوت های کودک خود نگاه می کنند، معمولاً بهترین نتیجه را می گیرند. پذیرش کودک با همه ویژگی هایش، رمز تربیت سالم است.

چند توصیه برای والدین:

به جای مقایسه، نقاط قوت فرزند خود را شناسایی کنید

از مشاوره های تخصصی برای بررسی ویژگی های رفتاری استفاده کنید

سعی نکنید همه رفتارها را در قالب "عادی یا غیر عادی" ببینید

ارتباط مستمر با معلمان و مربیان برقرار کنید تا تصویر کامل تری از کودک داشته باشید

سخن پایانی

تمایز میان کودک بیش فعال و کودک خلاق نیاز به دقت، آگاهی و مشاهده دارد. اگرچه رفتارهای این دو گروه ممکن است از بیرون شبیه باشند، اما هدف، انگیزه و پایداری رفتار آن ها تفاوت دارد. بیش فعالی یک اختلال قابل مدیریت بوده، درحالی که خلاقیت، یک استعداد قابل پرورش است.

در برخی موارد، این دو ویژگی هم زمان در یک کودک دیده می شوند که در این صورت، نیازمند توجه ویژه هستند. با درک بهتر، می توان به جای برچسب زدن، مسیر رشد کودک را هموارتر کرد.

منبع: همشهری آنلاین