به نقل از فرادید، جام مرموز لیکورگوس (Lycurgus) مدرکی قانع کننده است بر این که رومیان باستان از نانوفناوری استفاده می کرده اند یا دست کم می دانستند چگونه اثرات مورد نظر خود را ایجاد کنند و این مدت ها پیش از ظهور فناوری مدرن بوده است.

ویژگی های عجیب جام لیکورگوس به دلیل استفاده از مقادیر بسیار کم طلای کلوییدی و نقره کلوییدی است. لبه ی جام با نوار نقره ای طلاکاری شده ای مزین به طرح برگ آراسته شده است. نوع این جام، قفسه ای است، زیرا شیشه آن توسط یک قفس احاطه شده است. سازندگان این جام ها از ذرات نانوی طلا برای تولید شیشه ی یاقوتی و از ذرات نانوی نقره برای ایجاد رنگ سبز استفاده کردند. پرسش اینست که آیا آن ها از ماهیت موادی که استفاده می کردند آگاه بودند یا خیر؟ شاید آگاه بودند اما آن را با نامی دیگر می شناختند.

در این داستان اسطوره ای، لیکورگوس با بریدن تاک های انگور، دیونیسوس را خشمگین کرد. خدای تاک و شراب، لیکورگوس را دیوانه ساخت. در توهماتش، پسرش را به شکل تنه ی بالغ پیچک می دید که نماد دیونیسوس بود. سپس بینی، گوش ها، انگشتان دست و پاهایش را برید. وقتی لیکورگوس متوجه اعمال خود شد، کاملاً عقلش را از دست داد.

چندین نسخه از اسطوره شاه بی پروا لیکورگوس وجود دارد که همه بر مجازات الهی او تمرکز دارند. از دید رنگ های جام، رنگ قرمز می تواند نماد شراب دیونیسوس و رنگ سبز اشاره ای به شاه گرفتار در تاک ها باشد.

وقتی نور به سمت جلوی جام لیکورگوس تابیده می شود، به رنگ سبز یشمی درمی آید، اما از سمت دیگر، قرمز به نظر می آید. این پدیده تا دهه 1990 دانشمندان را متحیر کرده بود. آن زمان، قطعات خردشده ای از همان نوع شیشه چندرنگ در خرابه های روم باستان پیدا و مطالعه شد.

اثر کلی جام لیکورگوس با افزودن ذرات نانو (بسیار کوچک) نقره و طلا به شیشه در حین فرآیند ساخت به دست می آید. این ذرات قطرهایی در حدود بیست نانومتر دارند که کمتر از یک هزارمِ دانه ی نمک معمولی است.

به بیان دیگر، این ذرات به اندازه ای درشت هستند که نور را بازتاب دهند اما مانع عبور کامل آن نشوند. رومیان می دانستند وقتی نور به شیشه برخورد کند، چیزی که امروزه آن را الکترون های موجود در ذرات نانو فلز می نامیم، اثر تغییر رنگ ایجاد می کند.

امروزه می دانیم این تغییر رنگ ناشی از تغییر سیستماتیک به انرژی پایین تر در پلاسمون ذرات نانو طلا است که با کاهش اندازه ذره رخ می دهد.

همچنین، مقادیر اندازه گیری شده ی طلا و نقره در ساخت شیشه نشان می دهد که رومیان تا حدی با این مفهوم آشنا بودند. صنعتگران مجبور بودند طلا و نقره را به دانه های نانویی بسیار ریزتر از شن تبدیل کنند و سپس به نسبت مناسب در شیشه وارد کنند تا اثرات دون اتمی ایجاد شود. هنوز روشن نیست کدام فناوری به رومیان اجازه می داده آن زمان این کار را انجام دهند.