بحث حقوق بازنشستگان در بودجه 1405 دوباره به یکی از داغ‌ترین موضوعات اجتماعی تبدیل شده است؛ مخصوصاً بعد از مطرح شدن عددهایی مثل «افزایش 36 درصدی حقوق بازنشستگان» در برخی اظهارنظرهای رسمی. اما آیا واقعاً دریافتی بازنشستگان 36 درصد بیشتر می‌شود، یا این عدد از جمع چند مؤلفه متفاوت ساخته شده و با «افزایش واقعی حقوق» فرق دارد؟

یک فعال صندوق لشکری با اشاره به ترکیب افزایش سالانه و اجرای مرحله‌ای همسان‌سازی می‌گوید: آنچه به عنوان افزایش 36 درصدی مطرح می‌شود، بیشتر جنبه نمایشی دارد؛ چون همسان‌سازی اساساً «افزایش حقوق» نیست، بلکه سازوکاری برای نزدیک کردن حقوق بازنشسته به حقوق شاغل مشابه است. در نتیجه، طبق این تحلیل، افزایش واقعی حقوق بازنشستگان در نهایت نزدیک همان 20 درصد افزایش سنواتی خواهد بود؛ عددی که در برابر تورم بالا، همچنان نگرانی‌های جدی درباره معیشت ایجاد می‌کند، گزارش فردا نیوز را بخوانید.

موضوع حقوق و مستمری در لایحه بودجه 1405، از همان ابتدا با انتقادهایی از سوی کارمندان و بازنشستگان دولتی همراه شد. محور اصلی اعتراض، یک نکته است: وقتی تورم بالا گزارش می‌شود، افزایش 20 درصدی برای بسیاری از خانوارها به معنای جبران نشدن هزینه‌های زندگی است.

بازنشستگان می‌گویند حتی اگر افزایش حقوق روی فیش ثبت شود، اما رشد قیمت کالاها، درمان، اجاره و خدمات با سرعت بیشتری ادامه پیدا کند، نتیجه نهایی چیزی جز کاهش قدرت خرید نیست. در مقابل، برخی مقامات تأکید می‌کنند رشد دریافتی‌ها فقط 20 درصد نیست و مؤلفه‌های دیگری هم در بودجه دیده شده است.

در توضیحی که از سوی رییس سازمان برنامه و بودجه مطرح شده، گفته می‌شود منابع بودجه‌ای بازنشستگان دو بخش دارد:

20 درصد افزایش سنواتی حقوق بازنشستگان

رقم مربوط به متناسب‌سازی (همسان‌سازی)

و سپس گفته می‌شود «جمع این دو» می‌تواند افزایش را به بیش از 30 درصد برساند. همین مدل جمع‌زدن، مبنای شکل‌گیری عددهایی مثل 36 درصد در فضای رسانه‌ای شده است.

اما مسئله کلیدی دقیقاً همین‌جاست: آیا می‌شود «همسان‌سازی» را مثل افزایش حقوق سالانه حساب کرد و هر دو را یک‌جا «افزایش حقوق بازنشستگان» نامید؟

طبق توضیح فعال صندوق لشکری، افزایش سنواتی حقوق بازنشستگان و همسان‌سازی حقوق بازنشستگان دو مقوله جدا هستند:

افزایش سنواتی یعنی درصدی که سالانه به حقوق اضافه می‌شود و پایه دریافتی را بالا می‌برد.

همسان‌سازی برای جبران عقب‌ماندگی حقوق بازنشستگان نسبت به شاغلان مشابه طراحی شده؛ یعنی هدفش رساندن بازنشسته به یک نسبت مشخص از حقوق شاغل هم‌تراز است، نه اینکه لزوماً «درآمد را به همان اندازه بالا ببرد که در تبلیغ گفته می‌شود».

به همین دلیل، جمع کردن درصد همسان‌سازی با درصد افزایش سنواتی و ارائه آن به عنوان «افزایش حقوق بازنشستگان»، از نگاه منتقدان نوعی ساده‌سازی یا تحریف واقعیت بودجه‌ای است.

طبق تحلیل ارائه‌شده در متن، اگر 20 درصد افزایش سنواتی اعمال شود و همزمان 30 درصد مرحله‌ای همسان‌سازی هم اجرا شود، حقوق بازنشسته در بهترین حالت به حداکثر 90 درصد حقوق مشمول کسور شاغل مشابه می‌رسد.

معنای این جمله برای مخاطب چیست؟

همسان‌سازی قرار است فاصله بازنشسته و شاغل مشابه را کمتر کند.

اما وقتی به سقف هدف (مثلاً 90 درصد) نزدیک شوید، اثر همسان‌سازی کمتر «شبیه افزایش مستقیم» احساس می‌شود.

بنابراین آنچه به عنوان «افزایش واقعی» در دریافتی ماهانه دیده می‌شود، بیشتر همان افزایش سنواتی است، نه مجموع عددی که از جمع درصدها ساخته شده است.

حتی اگر افزایش سنواتی 20 درصد را مبنا بگیریم، منتقدان می‌گویند این رقم در برابر تورم رسمی که حدود 45 درصد برآورد می‌شود، به معنای کاهش دوباره قدرت خرید است.

در چنین شرایطی، بحث صرفاً «عدد درصد» نیست؛ بلکه نسبت میان رشد حقوق و رشد هزینه‌های زندگی است. اگر رشد حقوق کمتر از تورم باشد، فشار معیشتی ادامه پیدا می‌کند. به همین دلیل، تاکید بر درصدهای بزرگ‌تر به شکل اسمی، اگر به بهبود ملموس سفره خانوار منجر نشود، می‌تواند انتظارات را بالا ببرد و در نهایت به بی‌اعتمادی عمومی ختم شود.

حقوق بازنشستگان؛ چرا بزرگ‌نمایی آماری می‌تواند هزینه اجتماعی داشته باشد؟

یکی از نکات مهمی که در این تحلیل مطرح می‌شود، اثر اجتماعی و روانی آمارهاست. وقتی از «افزایش 36 درصدی حقوق بازنشستگان» صحبت می‌شود، بسیاری از مردم تصور می‌کنند دریافتی ماهانه‌شان دقیقاً همین مقدار بیشتر می‌شود؛ اما وقتی در عمل چنین افزایشی را لمس نکنند، احساس فریب‌خوردگی یا بی‌اعتمادی ایجاد می‌شود.

منتقدان می‌گویند اگر سیاست‌گذار می‌خواهد واقعاً اعتمادسازی کند، باید شفاف توضیح دهد:

سهم افزایش سنواتی دقیقاً چقدر است؟

همسان‌سازی دقیقاً چگونه محاسبه می‌شود؟

بازنشسته در نهایت «چقدر» افزایش ریالی می‌گیرد، نه اینکه فقط درصدها اعلام شود.

حقوق بازنشستگان در 1405؛ چند سناریوی قابل تصور

با توجه به توضیحات موجود، می‌توان سه سناریو را به زبان ساده ترسیم کرد:

سناریوی حداقلی: افزایش سنواتی 20 درصد اعمال می‌شود، اما همسان‌سازی اثر محدود یا غیر یکنواخت دارد.

سناریوی میانه: افزایش سنواتی 20 درصد + اجرای بخشی از همسان‌سازی که برای برخی گروه‌ها محسوس‌تر است.

سناریوی خوش‌بینانه: افزایش سنواتی 20 درصد + اجرای موثر همسان‌سازی که بازنشسته را به سقف نسبت هدف نزدیک می‌کند.

در هر سه سناریو، مسئله اصلی این است که «اثر نهایی روی قدرت خرید» به میزان تورم و هزینه‌های زندگی وابسته است.

سوالات متداول

1) آیا افزایش 36 درصدی حقوق بازنشستگان قطعی است؟

طبق تحلیل مطرح‌شده، عدد 36 درصد بیشتر از جمع افزایش سنواتی و درصد همسان‌سازی به دست می‌آید و لزوماً به معنای افزایش واقعی دریافتی ماهانه همه بازنشستگان نیست.

2) افزایش واقعی حقوق بازنشستگان در 1405 چقدر است؟

در این گزارش گفته شده افزایش واقعی دریافتی بازنشستگان عملاً نزدیک همان 20 درصد افزایش سنواتی است و همسان‌سازی کارکرد متفاوتی دارد.

3) همسان‌سازی حقوق بازنشستگان یعنی چه؟

همسان‌سازی سازوکاری برای کاهش فاصله حقوق بازنشستگان با شاغلان مشابه است و هدف آن نزدیک کردن حقوق بازنشسته به درصدی از حقوق مشمول کسور شاغل هم‌تراز است.

4) چرا بازنشستگان از افزایش 20 درصدی ناراضی‌اند؟

چون با وجود تورم بالا، افزایش 20 درصدی برای بسیاری از خانوارها به معنای کاهش قدرت خرید و ادامه فشار معیشتی است.

5) حقوق بازنشستگان در بهترین حالت به چه سطحی می‌رسد؟

طبق گفته فعال صندوق لشکری، در بهترین حالت ممکن است حقوق بازنشسته به حداکثر 90 درصد حقوق مشمول کسور شاغل مشابه برسد.

اگر شما هم درباره حقوق بازنشستگان و عددهای اعلام‌شده در بودجه 1405 سؤال دارید، این سه کار را انجام دهید:

اظهارنظرهای رسمی را فقط با «درصد» نسنجید و دنبال افزایش ریالی روی فیش حقوقی باشید.

خبرهای مربوط به همسان‌سازی حقوق بازنشستگان و جزییات اجرای مرحله‌ای را از منابع معتبر دنبال کنید.

اگر بازنشسته هستید، تغییرات را با حقوق شاغل هم‌تراز مقایسه کنید تا اثر واقعی همسان‌سازی را بهتر بفهمید.

منابع خبری

ایلنا (گزارش خبرنگار ایلنا و نقل‌قول از امیر رهبر، فعال صندوق لشکری)